به گزارش خبرنگار مهر در تبریز، تلخه رود که از کوه های بزقوش شهرستان سراب سرچشمه می گیرد، به عنوان اصلی ترین زهکش کلانشهر تبریز عمل کرده و تمام پسماندهای مایع و آلودگی های جریانی را از دشت تبریز خارج کرده و نهایتاً به دریاچه ارومیه می ریزد.
به اعتقاد کارشناسان، در حالی که تلخه رود تبریز روزگاری یکی از شاهرگ های حیاتی این کلانشهر بود، امروز به "مرگ حیات" دچار شده و با قرار گرفتن در زمره بحرانی ترین رودخانه ها از نظر آلودگی، اکوسیستم آن از بین رفته است.
این رودخانه چنانکه "فریدون آرمان فر"، کارشناس ارشد محیط زیست و آب می گوید، کارکرد رودخانه ای خود را از حیث پالایش آلاینده ها از دست داده و به بستری برای هدایت فاضلاب و انواع پساب به پایین دست دشت تبریز تبدیل شده است.
ورود انواع فاضلاب های شهری، صنعتی و کشاورزی به تلخه رود از منابع آلاینده این رودخانه به شمار می آیند که علاوه بر ایجاد بحران زیست محیطی، سلامت مردم منطقه را به مخاطره انداخته و البته به علت متصاعد شدن بوی نامطبوع و مشمئزکننده، اسباب نارضایتی ساکنین حریم این رودخانه و مسافران ورودی به تبریز را فراهم کرده است.
فاضلاب شهری مهمترین آلاینده تلخه رود
وجه تسمیه تلخه رود به تماس این رودخانه با گنبدهای نمکی واقع در بالادست دشت تبریز برمی گردد که از نظر علم محیط زیست در رده آلودگی های طبیعی قرار می گیرد اما از دیدگاه کارشناسان نمی توان به این فرایند آلودگی اطلاق کرد چنانکه فریدون آرمان فر، کارشناس ارشد محیط زیست و آب می گوید، فاضلاب های شهری از نظر کمیت مهمترین منبع آلاینده تلخه رود محسوب می شوند.
وی، سرازیرشدن شیرابه زباله های انباشته شده در قسمت هایی از تبریز به تلخه رود از طریق "کومورچایی" را یکی از شدیدترین و سمی ترین انواع فاضلاب های شهری آلاینده این رودخانه نامید و گفت: در طول تلخه رود، ورود فاضلاب های خانگی مناطقی مانند "خلیل آباد" و "ارم" و در ادامه، ورود بخشی از فاضلاب کمپ های مسکونی پایگاه هوایی تبریز باعث آلایندگی شدید تلخه رود شده است.
وی با اشاره به فعالیت واحدهای صنعتی در منطقه غرب تبریز و تولید پسماندهای بسیار خطرناک و سنگین مانند جیوه، کارنیوم و سرب از این واحدها، خاطرنشان کرد: فاضلاب ها و پساب های تولید شده از واحدهای صنعتی غرب تبریز بعد از وارد شدن به تلخه رود باعث آلودگی زیست محیطی این رودخانه شده و پس از اینکه در کنار لجن ها انباشته می شوند بوی تعفن ایجاد می کنند.
این کارشناس ارشد محیط زیست و آب افزود: از عوامل مهم دیگر ایجاد بوی مشمئز کننده ای که مشام هر رهگذری در اطراف تلخه رود را می آزارد، نقص در سیستم تصفیه خانه پساب یکی از کارخانه های فرآوری لبنیات و نیز تولید پساب های بدبو در منطقه چرمشهر تبریز است؛ ضمن اینکه لجن تخلیه شده توسط لجن کش ها عامل دیگر ایجاد این بوی نامطبوع است.
وی گفت: هم اکنون 140 لجن کش در شهر تبریز به طور مستمر چاه کشی می کنند که همه آن ها در جاده کنار تلخه رود تخلیه می شود و همین عامل باعث شده است ضمن ایجاد آلودگی بسیار شدید در این منطقه، بوی بسیار مشمئزکننده ای فضای منطقه را فرا بگیرد.
آرمان فر، تاثیر کم آبی بر افزایش غلظت آلاینده ها در تلخه رود را رد نکرد و گفت: با بروز خشکسالی طی سال های گذشته غلظت آلاینده ها افزایش یافته و عملاً تلخه رود به بستری برای هدایت فاضلاب های خام تبدل شده است.
وی افزود: اگر فرض کنیم که مصرف آب شرب، صنعتی و بهداشتی شهروندان تبریزی چهار مترمکعب در ثانیه باشد و بر اساس همین مفروض 75 درصد آب داده شده به فاضلاب تبدیل شود، می توان با یک محاسبه ساده مشخص کرد که 63 میلیون مترمکعب فاضلاب خام، وارد محیط می شود که در نهایت به زهکش اصلی دشت تبریز که تلخه رود است، وارد می شود.
این کارشناس ارشد محیط زیست و آب، ورود این حجم از فاضلاب خام در سال را رقمی بسیار بزرگ خواند و اظهار داشت: باید گفت که تنها 47 میلیون مترمکعب فاضلاب توسط سیستم های تصفیه، بازپالایش می شوند.
وی تاثیر منابع آلوده کننده کشاورزی بر این رودخانه به دلیل استفاده کشاورزان از حشره‌کش ها، آفت‌کش‌ها، کودها و سموم را بسیار کمرنگ دانست و اضافه کرد: سهم چنین فاضلاب هایی در آلایندگی تلخه رود بسیار کم است و حتی می توان از آن صرفنظر کرد.
آرمان فر، در تشریح اثرات آلایندگی تلخه رود نیز اظهار داشت: تخریب اکوسیستم رودخانه، به هم خوردن سیکل غذایی با آلودگی محصولات کشاورزی، به مخاطره افتادن سرمایه گذاری های کلان بخش آب در منطقه توسط وزارت نیرو مانند شبکه آبیاری و زهکشی دشت تبریز و از بین رفتن ارزش های ایجادکننده زیبایی شناختی از جمله این اثرات است.
وی گفت: رودخانه ها یکی از زیباترین جلوه های طبیعت هستند که نه تنها در محیط بکر و طبیعی بلکه در شهرها نیز به چشم می خورند و جلوه و زیبایی خاصی به محیط پیرامون خود می بخشند ولی متاسفانه حفظ و حراست از این جلوه های طبیعی داخل شهری مورد توجه قرار نمی گیرد و زوال روزافزون آن ها که تلخه رود نمونه بارز این ادعاست، چهره شهر را نیز مخدوش می کند.
وی تاثیر آلایندگی تلخه رود بر دریاجه ارومیه را محتمل دانست و خاطر نشان کرد: اگر چه ظاهراً در زمان های کم آبی، تلخه رود به دریاچه ارومیه نمی رسد اما با هدایت شدن تمام پساب ها و فاضلاب های زیرقشری آلوده به دریاچه ارومیه می توان خطراتی مانند بهم خوردن سیستم اکولوژیکی این دریاچه و از بین رفتن تنها موجود زنده آن به نام آرتمیا را نام برد.
به گفته این کارشناس ارشد محیط زیست و آب، ورود فاضلاب ها و پساب های تلخه رود به دریاچه ارومیه می تواند پیامد خطرناک دیگری همچون از بین رفتن پدیده "لجن درمانی" شود چرا که فلزات سنگین راه یافته به دریاچه ارومیه از طریق تلخه رود، دیگر لجن درمانی را عملاً از بین می برد.
آرمان فر، مهمترین راهکار رفع آلایندگی و از بین رفتن بوی متعفن تلخه رود را فرهنگ سازی در پاکیزه نگه داشتن محیط اعلام و خاطرنشان کرد: برای تحقق این مهم باید از ناهنجاری های رفتاری که حفاظت شایسته از منابع آب را زیرسوال می برد، پرهیز کرد ضمن اینکه آگاه سازی اقشار مختلف از جمله تصمیم سازان باید در صدر برنامه ها قرار داد.
وی تجدید نظر در قوانین و ساختارهای موجود را ضروری دانست و اضافه کرد: صاحب یک واحد صنعتی که پساب واحدش به صورت عمدی و با آگاهی از اینکه سرطان زاست وارد رودخانه می شود باید جریمه شده و در نهایت پس از استمرار آلایندگی، همین واحد تعطیل شود.
این کارشناس ارشد محیط زیست و آب، افزایش تعامل میان دستگاه های مختلف دولتی را نیز مورد تاکید قرار داد و اظهار داشت: مسائل موجود باید به صورت مشارکتی مورد حل و فصل قرار گرفته و پاس دادن انجام وظایف قانونی دستگاه ها به ارگان دیگر نمی تواند گرهی از مشکلات ایجاد کند.
آرمان فر، ایده تمرکز زدایی در مدیریت و دفع بهداشتی فاضلاب تبریز را مطرح کرد و گفت: در چنین کلانشهری نباید انتظار داشت که همه فاضلاب ها از اقصی نقاط شهر جمع آوری شده و در یک نقطه معین تصفیه شود بلکه باید با کمک تصفیه خانه های کوچک، تصفیه فاضلاب را به صورت نقطه ای انجام داد و در همان منطقه از پساب تصفیه شده برای آبیاری فضای سبز استفاده کرد.
تبعات بهداشتی آلایندگی تلخه رود
در کنار آسیب زیست محیطی متاثر از آلودگی تلخه رود، نباید از تبعات بهداشتی این معضل نیز به راحتی گذشت چراکه کارشناسان نسبت به مخاطره افتادن سلامت انسان در چنین محیط آلوده ای هشدار می دهند.
موسی حسام، کارشناس بهداشت محیط مرکز بهداشت آذربایجان شرقی با تاکید بر ضرورت رسیدگی سریع به موضوع آلودگی تلخه رود به خبرنگار مهر گفت: تداوم وضعیت کنونی تبعات جدی بهداشتی داشته و سلامت انسان را به شدت به مخاطره می اندازد.
وی گفت: علاوه بر بروز برخی مشکلات روانی بدلیل انتشار بوی بد و مشمئزکننده ناشی از تجزیه میکروارگانیسم ها در تلخه رود، احتمال آلودگی محصولات کشاورزی تولید شده در اطراف این رودخانه نیز وجود دارد.
حسام، اظهار داشت: با وجود اینکه نهادهای ناظر همواره بر برداشت آب از چاه های مجاز نظارت دارند اما نمی توان منکر برداشت های غیرمجازی شد که هرازچندگاهی گزارش آن منتشر می شود.
این کارشناس بهداشت محیط، انتقال بیماری های واگیر مانند التور و دیگر بیماری های روده ای و انگلی را از دیگر تبعات احتمالی آلودگی تلخه رود اعلام و خاطر نشان کرد:در صورت آبیاری محصولات کشاورزی با آب های آلوده شیمیایی، احتمال جذب این آلودگی در گیاهان و محصولات تولیدی و در نهایت انتقال بیماری به انسان وجود دارد.
وی پوشش کامل شبکه فاضلاب در مناطقی که فاقد این شبکه هستند را مورد تاکید قرار داد و تصریح کرد: مهم ترین راهکار حل و فصل آلودگی و رفع بوی متعفن تلخه رود ساماندهی فاضلاب واحدهای مسکونی و صنعتی ست که به داخل تلخه رود سرازیر می شود.
آزردگی خاطر مسافران فرودگاه تبریز از بوی متعفن تلخه رود
تلخه رود به خصوص در مناطقی مانند نزدیک فرودگاه بین المللی تبریز بوی تعفن بسیار بدی می‌دهد زیرا در این منطقه بستر رودخانه راکد و به اصطلاح ماندآبی است و بوی تعفن و لجن آن تمام فضا را پر کرده است.
این در شرایطی است که تنها چهار هزار نفر در روز از طریق فرودگاه بین المللی تبریز تردد می کنند و به گفته علی رستمی، مدیر کل فرودگاه های آذربایجان شرقی، این تعداد با محاسبه بدرقه کنندگان و مشایعت کنندگان به حدود 12هزار نفر در روز می رسد.
موضوع زمانی ابعاد جدیدی به خود می گیرد که بدانیم مطابق اظهارات همین مقام مسئول درصد قابل ملاحظه ای از چهارهزار مسافر فرودگاه تبریز یا سرمایه گذار و صاحب صنعتند ویا توریست و گردشگر که برای بهره مندی از طبیعت بکر و جاذبه های تاریخی این خطه به تبریز سفر می کنند.
مدیر کل فرودگاه های آذربایجان شرقی می گوید که در این وانفسا بوی نامطبوعی که از تلخه رود فضای پیرامون رودخانه و از جمله فرودگاه بین المللی تبریز را فرا گرفته است ناخوشایند بوده و این وضعیت باعث ناخرسندی مسافران شده چنانکه بارها گزارش هایی مبنی بر نارضایتی آنان به اداره کل فرودگاه های استان واصل شده است.
وی با بیان اینکه گاهاً علاوه بر ده ها پرواز داخلی و خارجی برنامه ریزی شده در روز، پروازهای خارج از برنامه نیز با مبدا و یا مقصد فرودگاه بین المللی تبریز صورت می گیرد، به خبرنگار مهر گفت: علاوه بر 12هزار مسافر، مشایعت کننده و مستقبل، صدها نفر دیگر نیز به صورت مستنقیم و غیرمستقیم درگیر ارائه خدمات به مسافران بوده و از بوی بد تلخه رود به شدت آزرده می شوند.
رستمی اظهار داشت: مسافران ورودی به تبریز که اغلب یا توریست و یا سرمایه گذار هستند، هنگام ورود به تبریز با چهره ناخوشایندی مواجه می شوند که کل تبریز را از این منظر مورد سنجش قرار می دهند.
وی اضافه کرد: در برخی مواقع از طول روز به ویژه ظهرها که هوا گرم می شود و یا هنگام غروب که بادهایی از طرف دریاچه ارومیه به سمت تبریز وزیدن می گیرد، بوی نامطبوع فاضلاب و پساب های تلخه رود حتی در محیط فرودگاه احساس می شود.
وی گفت: اداره کل فرودگاه های آذربایجان شرقی برنامه ای عملیاتی مشابه پروژه ساماندهی مهرانه رود، جهت رفع بوی بد تلخه رود ارائه کرده و علاوه بر طرح در کارگروه مدیریت پسماند آذربایجان شرقی به تهران نیز منعکس کرده است.
وی با بیان اینکه خدمات شهری ارائه شده توسط شهرداری تبریز خوب است، گفت: جای تعجب دارد چرا این نقطه از شهر مورد غفلت مسئولان شهری تبریز قرار گرفته است.
وی گفت: ساماندهی وضعیت موجود تلخه رود به ویژه برای رفع بوی بد آن ضرورت دارد و اداره کل فرودگاه های آذربایجان شرقی برای هر گونه همکاری جهت تحقق این مهم کاملاً آماده است.
وی ایده بکارگیری تصفیه خانه های کوچک در نقاط مختلف شهر را پیشنهاد داد و گفت: با استفاده از این شیوه، فاضلاب های وارد شده به تلخه رود مهار شده و مهمترین عامل بوی بد تلخه رود که ورود فاضلاب و پساب به آن است از بین می رود.
لزوم اقدام فرابخشی برای رفع بوی تعفن تلخه رود
در حالیکه برخی از آگاهان، ساماندهی رودخانه های واقع شده در حریم شهرها را جزو وظایف شهرداری ها اعلام می کنند اما شهردار منطقه شش تبریز تاکید می کند که ساماندهی تلخه رود که قسمتی از آن در حوزه استحفاظی مجموعه تحت مدیریتش واقع شده است، نیازمند اقدامی فرابخشی است.
شیفته بدرآذر در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: مدیریت و ساماندهی این رودخانه صرفاً متوجه شهرداری نیست و ضرورت دارد رفع بوی تعفن تلخه رود که ناشی از ورود فاضلاب ها و پساب واحدهای صنعتی است، در سطح استان بررسی و رسیدگی شود.
به گفته شهردار منطقه شش تبریز، مسئولیت ساماندهی تلخه رود بر عهده کارگروه مدیریت پسماند آذربایجان شرقی است و اعضای کارگروه یادشده باید در این باره تصمیم گیری کنند.
وی گفت: ضرورت دارد در جهت ساماندهی تلخه رود اقدامی اساسی صورت گیرد و شهرداری تبریز به ویژه شهرداری منطقه شش آماده است در این زمینه نهایت همکاری را داشته باشد.
در همین حال، ارسلان هاشمی، مدیرعامل آب منطقه ای آذربایجان شرقی نیز در این باره گفت: آب منطقه ای، متولی نگهداری از رودخانه های خارج از حریم شهرداری است و در رفع بوی بد تلخه رود وظیفه ای ندارد.
وی گفت: این شرکت فقط به واسطه داشتن تولیت بستر رودخانه ها، از بابت آلودگی آب های زیرزمینی دشت تبریز بواسطه آلوده بودن تلخه رود اخطارها و هشدارهای لازم را در کارگروه مدیریت پسماند آذربایجان شرقی داده است و مسئولیت رفع بوی بد تلخه رود و یا جلوگیری از دفع فاضلاب به داخل این رودخانه بر عهده اعضای این کارگروه است.
ساماندهی شبکه فاضلاب، اولویت کاری آبفای آذربایجان شرقی
رضا پوررجب ، مدیرعامل آب و فاضلاب آذرباجان شرقی نیز در این باره گفت: ساماندهی شبکه فاضلاب بخش هایی از تبریز مانند منطقه "خلیل آباد" که فاضلاب خانگی آن ها به تلخه رود ریخته می شود، در اولویت کاری این شرکت است.
وی گفت: مطالعه ایجاد شبکه فاضلاب شهری در این منطقه شروع شده و از اردیبهشت سال آینده عملیات اجرایی این شبکه آغاز خواهد شد.
مدیرعامل آبفای آذربایجان شرقی سهم فاضلاب دفع شده به تلخه رود در ایجاد بوی بد از این رودخانه را چندان زیاد ندانست و گفت: دفع پساب کارخانه پنیر واقع در مجاورت تلخه رود به اتفاق دفع فاضلاب مناطقی مانند پایگاه دوم شکاری تبریز که خارج از حوزه خدمت رسانی شرکت آبفای استان است از دیگر عوامل ایجاد بوی بد در این منطقه محسوب می شوند.
پوررجب گفت: تخلیه غیرقانونی لجن توسط تانکرهای لجن کش از دیگر عوامل مهم ایجاد بوی بد در اطراف تلخه رود است که هر چه سریعتر باید ساماندهی شود.
زندگی و حتی گذر از کنار رودخانه ای ماننند تلخه رود که چهره ای زشت به خود گرفته و علاوه بر بوی تعفن، مملو از حشرات موذی و دیگر جوندگان است، چندان خوشایند به نظر نمی رسد اما عده ای با وجود مشکلات بهداشتی و زیست محیطی آن سالهاست در کنار این رودخانه لجنزار زندگی و یا به ناچار تردد می کنند.
آنچه بیش از هر چیز بر این امر دامن می‌زند، احساس ناخوشایندی است که گردشگران و سرمایه گذاران وارد شده به تبریز ناگزیر باید آن را تحمل کنند و در انتظار طراوتی نباشند که اکنون رد پایی از آن در تلخه رود وجود ندارد و جای خود را به بوی متعفن و مشمئزکننده داده است.
بی‌شک برای فراهم کردن رضایتمندی مردم ساکن در حریم تلخه رود و نیز ایجاد محیطی لذتبخش برای گردشگران و میمهانان وارد شده به تبریز اندکی تامل و مسئولیت پذیری کافی است.
تنها نقطه مبهم این داستان، آن است که انتظار برای حل مشکلی که سالهاست سلامت بهداشتی مردم را به مخاطره انداخته است و چهره ای زشت از تبریز در ذهن مسافران ترسیم می کند، کی به سر خواهد رسید؟