روسیه و ایران دو کشوری هستند که از دیر باز اهمیت به سزایی برای یکدیگر داشته اند. روسیه در دوره حیات شوروی تقریباً تمامی مناطق مرزی در شمال ایران را به خود اختصاص و کل مرزهای شمالی ایران را پوشش داده بود. در عین حال پس از فروپاشی شوروی نیز مسکو نقش مهمی در معادلات منطقه ای از جمله تحولات ایران ایفا کرده است.
ایران در معادلات منطقهای در مسائل مختلف، اشتراکهای زیادی در منافع با این کشور داشته است که باعث همکاری دو طرف شده است. با وجودی که در برخی از موارد مانند تاخیر در راه اندازی نیروگاه بوشهر و تحویل موشکهای اس-300، شاهد برخی اختلافها هم بودهایم، روسیه در موضوع هسته ای بارها از حق ایران دفاع کرده بود. ایران همچنان یکی از خریداران تسلیحات روسی برای پیشبرد برنامه های دفاعی خود است.
روسیه نیز به نوبه خود از دیرباز به ایران به عنوان دروازه ای برای ورود به آبهای جنوب و خاورمیانه و همچنین دروازه ای به جهان اسلام نگاه می کرده و همین موضوعات سبب شده تا دو کشور دستکم سه دهه را بدون چالش مهمی ادامه دهند.
اما تحولات اخیر در خاورمیانه و کشورهای عربی هر چه بیشتر مواضع دو کشور را به هم نزدیک کرده است؛ مخالفت با دخالت نظامی غرب در امور کشورهای عربی، تردید به نیات آمریکا و ناتو در استقرار سپر موشکی در اروپا، اقدامات تحریک کننده آمریکا در خلیج فارس، و رویکرد خصمانه غرب در برابر موضوع هسته ای ایران موارد مهمی هستند که تهران و مسکو را بهم نزدیکتر کرده است.
مخالفت با دخالت نظامی غرب در امور کشورهای عربی
مخالفت با دخالت نظامی آمریکا و ناتو در کشورهای عربی در پی حرکتهای اخیر در این کشورها صورت می گیرد. بهار عربی، بیداری اسلامی از جمله واژه هایی هستند که برای جنبش های مردمی در خاورمیانه که از تونس آغاز شد اطلاق می گردد. در پی این تحولات و اوج گیری انقلاب در لیبی، ناتو و آمریکا به بهانه حمایت از مردم این کشور با تصویب قطعنامه ای، که در نهایت روسیه نیز با آن همراه شد، دخالت در این کشور و دیگر کشورها را سر لوحه خود قرار دادند.
روسیه از همان ابتدا مخالفت خود را با دخالت در کشورهای عربی از سوی غرب اعلام کرد. این موضع گیری درست منطبق با رویکرد رسمی جمهوری اسلامی ایران مبنی بر عدم دخالت کشورهای غربی در امور داخلی کشورهای اسلامی بود. تهران و مسکو بارها با صدور بیانیه ای مخالفت خود را با سیاست های مداخله جویانه غرب اعلام و خواستار تدوین یک رویکرد واحد در این زمینه بعنوان یک رویه بین المللی شدند. همگرایی دو کشور در زمینه تحولات منطقه ای به جایی رسید که نخست وزیر روسیه در سخنانی آشکارا غرب را به ترویج روحیه استکباری متهم کرد.
ولادیمیر پوتین در اواخر آبان ماه سال جاری در نشست شانگهای در سنت پیترز بورگ ضمن انتقاد از سیاستهای دوگانه غرب از واژه "قدرت های استکباری" در برابر آنها نیز استفاده کرد و خواستار همکاری نزدیک کشورش با ایران در زمینه های بین المللی شد.
"ولادیمیر پوتین" گفت: روسیه تمایل دارد تا درباره مسائل بین المللی و منطقه ای با ایران همکاری نزدیکی داشته باشد.
سوریه؛ نقطه تلاقی مهم
سوریه که این روزها دوران پر تنشی را سپری می کند از دیگر مصادیق منافع مشترک تهران و مسکو می باشد. هر دو کشور ضمن تاکید بر ضرورت اصلاحات در سوریه خواهان عدم دخالت غرب و ناتو در آنجا هستند.
سپر موشکی و تردید دوگانه ایران و روسیه
از دیگر موارد همگرایی ایران و روسیه در مقابله به سیاست های غرب، سپر دفاع موشکی ناتو و آمریکا در اروپاست. آمریکا از دوره جرج بوش برنامه خود را برای استقرار سامانه دفاع موشکی و راداری خود در اروپا اعلام کرده اند. قرار بود این سامانه در دو کشور جمهوری چک و لهستان مستقر شود اما با بروز برخی مشکلات آمریکا قراردادی را با رومانی در این زمینه بست و استقرار این سامانه به پایان رسید.
همچنین ایالات متحده بخشی از سامانه را هم در جنوب ترکیه در "مالاتیا" مستقر کرد. آمریکا هدف از این سامانه را مقابله با تهدید موشکی اروپا و آمریکا از سوی موشک های ایران اعلام کرده، اما روسیه ضمن مخالفت با این استدلال اعلام کرد که این سامانه هدفش تهدید منافع این کشور است.
همین مسئله سبب شده است تا اختلافات روسیه با غرب عمیق‌تر شود و علی رغم ادعای غرب در رابطه با تهدید ایران، روسیه همچنان عقیده دارد که تهران تهدیدی برای غرب تلقی نمی شود.
اقدامات تحریک کننده آمریکا در خلیج فارس
آمریکا از گذشته ای دیر باز, حضوری فعال در خلیج فارس داشته است. این کشور پایگاههای نظامی بسیاری در منطقه از جمله در بحرین و قطر، کویت و عربستان دارد. ایران و روسیه هر دو این اقدامات را تحریک آمیز می دانند. ایران منافع بسیاری در خلیج فارس دارد و در واقع خلیج فارس و مسائل امنیتی آن بدون ایران قابل تعریف نیست.
حضور ناوهای هواپیمابر آمریکایی در منطقه در کنار پایگاههای نظامی ثابت آن، از دیگر تهدیدات آمریکا علیه ایران است. اما روسیه که خود را یک قدرت جهانی می داند برای منطقه خلیج فارس "باکس" ویژه ای را در معادلات جهانی و سیاست خارجی خود باز کرده و تلاش بسیاری دارد تا آمریکا را از "پیرامون پیرامون" خود نیز دور نگهدارد. نزدیکی روسیه به قطر و همکاری های گازی با این کشور و تاسیس "اوپک گازی" و همچنین تلاش مسکو برای نزدیکی به دیگر کشورهای منطقه ،که تاکنون توفیق چندانی نداشته، از مواردی هستند که روسیه به آنها همت گماشته است.
روسیه همچنین بر آن است تا با نزدیکی هر چه بیشتر بر ایران بعنوان یک قدرت منطقه ای و کشوری که بیشترین مرز آبی را در خلیح فارس دارد بر تحولات این منطقه تاثیر بگذارد.
رویکرد خصمانه غرب در برابر موضوع هسته ای ایران
موضوع هسته ای ایران یکی دیگر از مواردی است که ایران و روسیه را در اتخاذ رویکرد مشترک در برابر تحولات بینالمللی به هم نزدیکتر کرده است. مسکو مهمترین شریک هسته ای تهران و پیمانکار ساخت نیروگاه بوشهر است.
یکی از دغدغه های اصلی و حیثیتی این کشور تحویل نهایی این پروژه به ایران است که در حال انجام است اما این کشور به همین دلیل تحت فشار آمریکا و حتی متحدان اروپایی ایالات متحده است. غرب و بویژه آمریکا مدعی است که برنامه هسته‌ای ایران در مسیر یک برنامه نظامی هدفمند است اما روسیه معتقد است که ایران و توانایی هسته ای آن در این مسیر نیست و تلاش های آمریکا برای محروم کردن جمهوری اسلامی از دستیابی به برنامه هسته‌ای صلح آمیز و غنی سازی، بیشتر در راستای ممانعت از ظهور یک قدرت منطقه ای است، قدرتی که در نهایت انحصار و هژمونی اسرائیل را ،که البته براساس اتکا بر توان هسته ای و زرادخانه ای است از بین خواهد برد.
آمریکا همچنین تلاش کرده تا با فشار بر روسیه در حوزه های دیگر از جمله عضویت این کشور در سازمان تجارت جهانی، توسعه ناتو به شرق و مرزهای روسیه، سپر دفاع موشکی در اروپا، دخالت در امور داخلی روسیه و مباحث انتخاباتی این کشور، آن را در حمایت از ایران تحت فشار قرار داده و بتواند آن را از "جبهه مخالف" خود به "جبهه انفعال" و در نهایت به "جبهه مخالف" سوق دهد.
----------------------------
* حسین امیری