به گزارش خبرنگار مهر، هدف از تألیف این کتاب، معرفی نظریه «معرفت طبعی» جاحظ و نقد و بررسی آن است تا از طریق تبیین و تحلیل دقیق و روشن از این نظریه، به پاسخ این پرسش بنیادین در حوزه معرفت‌شناسی دست یابیم که: آیا معرفت امری ارادی است؟، یا اینکه به صورت غیر ارادی و تحت تأثیر نیازهای درونی و بیرونی انسان شکل می‌گیرد؟، به طور کلی نقش اراده در کسب معرفت چیست؟
برای یافتن پاسخ سئوالات فوق و همچنین بررسی معرفت طبعی جاحظ؛ این کتاب به شرح زیر در سه بخش به رشته تحریر درآمده است: بخش اول با عنوان «معرفت»؛ شامل دو فصل است: معرفت از دیدگاه معتزله، فصل دوم: معرفت از دیدگاه جاحظ. هدف از این بخش آشنا شدن با معرفت انسان در تفکر معتزلی و به طور خاص در نزد جاحظ است.
در این بخش مسأله معرفت و چگونگی تفکر و تعقل در انسان از نگاه معتزله مورد بررسی قرار می‌گیرد و در این راستا نظریه خاص جاحظ به عنوان یک معتزلی مطرح و مورد بررسی و تحلیل قرار می‌گیرد و در پایان نیز اعتراضات و نقدهای دیگران براین نظریه مورد تحلیل و ارزیابی قرار می‌گیرد.
بخش دوم با عنوان «اراده»، شامل دو فصل است: فصل اول: اراده انسان از دیدگاه متکلمین اسلامی؛ فصل دوم: اراده انسان از دیدگاه فیلسوفان اسلامی. این بخش به بررسی و شناخت اراده انسان می‌پردازد، چون برخی گمان کرده‌اند که نظریه «معرفت طبعی جاحظ» در صدد اثبات غیر ارادی بودن معرفت و شکل‌گیری آن به صورت جبری و طبیعی در انسان است.
بر همین اساس تمام نقدهایی که بر نظریه جاحظ وارد شده است با این نگاه صورت گرفته که او معرفت را امری غیر ارادی و خارج از اختیار انسان می‌داند و به همین دلیل نتایج فاسدی را به وجود می‌آورد که تفکر اعتزال آنرا نمی‌پذیرد. در حالی که جاحظ چنین قصدی را ندارد، بلکه با بررسی دقیق نظریه معرفت طبعی مشخص می‌گردد که او با توجه به برداشت خاصی که از اراده در انسان دارد، نقش آنرا در حصول معرفت در جایگاه مشخصی و به معنای خاصی می‌داند. به همیت جهت از این معرفت به «معرفت طبعی» یاد می‌کند.
بخش سوم با عنوان رابطه اراده با معرفت؛ نیز شامل دو فصل است: فصل اول: رابطه اراده با معرفت از دیدگاه متکلمین اسلامی و فصل دوم: رابطه اراده با معرفت از دیدگاه جاحظ. این بخش به بررسی تأثیر اراده در معرفت انسان از نگاه متکلمین و به خصوص جاحظ می‌پردازد و برای این منظور ابتدا اشاره‌ای به پیشینه تاریخی مسأله نقش اراده در کسب معرفت می‌شود. سپس نگرش خاص جاحظ در این مسأله مورد بررسی قرار می‌گیرد و از طریق تحلیل در معنای اراده از نظر جاحظ، نظریه «معرفت طبعی» او مورد تفسیر و تحلیل دقیق قرار می‌گیرد.
یادآور می شود، کتاب "نظریه معرفت طبعی جاحظ" توسط فاطمه سلیمانی دره باغی نوشته شده و توسط انتشارات دانشگاه امام صادق(ع) به بهای 45000 ریال منتشر شد.