به گزارش خبرنگار مهر، آیت الله سید مصطفی محقق داماد، در نشست «بررسی اندیشه های فلسفی و عرفانی امام خمینی(ره)» که روز سه شنبه 9 خردادماه در مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران برگزار شد، به تبیین اهداف دین در اصول فقه پرداخت و گفت: یکی از افرادی که در دوره معاصر به مسئله اهداف دین در علم اصول پرداخت، امام خمینی (ره) است.
وی افزود: ما یک دانشی در بستر تاریخ اسلام داریم به نام «اصول فقه» که در نسبت سنجی با آنچه که در غرب به نام «فلسفه حقوق» یا «فلسفه حقوقی» وجود دارد، به نظرم «عموم و خصوص من وجه» است. بسیاری از مباحث ابداعی در علم اصول است که در فلسفه غرب مطرح نشده است و نیز مسائلی در فلسفه حقوق معاصر وجود دارد که می توان در اصول آن را مطرح کرد.
عضو هیئت علمی مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران یادآور شد: یکی از مباحثی که در اصول فقه مطرح می شود این است که دین اهدافی دارد. برخلاف اشاعره، معتزله معتقدند- شیعه نیز پیرو این تفکر است- که کلیه احکام اسلامی تابع مصالح و مفاسد واقع است و هر حکم شرعی مصلحتی دارد.
وی با اشاره به سیر پیدایش «کتب الحیل» تصریح کرد: در قرون اولیه تاریخ اسلام بحث «علم الحیل» مطرح شد. برای روشن شدن معنی علم الحیل مثالی می زنم؛ خداوند روزه را واجب کرده است اما از طرفی در قرآن می فرماید اگر کسی مسافر و یا مریض و ... بود روزه نگیرد. برخی می گویند خب قبل از ظهر چهار فرسخ از شهر خارج می شویم و غذا می خوریم بدون اینکه کار حرامی انجام داده باشیم.
آیت الله محقق داماد افزود: تا اینجا مشکلی نیست اما ناگهان در مکتبهای عقلانی رساله هایی پیدا شد به نام رسالة الحیل، راههای چاره برای دور زدن قوانین شرعی. این مسئله یک معضلی را در جهان اسلام ایجاد کرد به این معنی که اگر بخواهیم حیله را مشروع بدانیم پس اهداف دین چه می شود. در قرن 8 فردی به نام ابواسحاق شاطبی که فقیهی اندلسی است کتاب «الموافقات» را نوشته و «مقاصد الشریعه» را مطرح کرد.
وی یادآور شد: یکی از افرادی که در دوره معاصر به مسئله اهداف دین پرداخت حضرت امام(ره) است.امام در کتاب البیع با تبیین آیه حرمت ربا تأکید می کند که هدف احکام دینی ظلم نکردن، عدالت، مهربانی و... است. ایشان معتقد است که ربا از مصادیق ظلم است. خداوند با حرام خواندن ربا مصداق ظلم را برای ما بیان کرده است.
آیت الله محقق داماد گفت: امام با استناد به آیه حرمت ربا تأکید می کند که هدف دین این است که ظلم اتفاق نیفتد و معیار برای ما در احکام شرعی اهداف دین است. ما باید به اهداف دین برسیم تا ظلم در جامعه نباشد. هدف دین رحم، عدالت، مهربانی و... است. احکام، اهداف دین هستند و اصل عدالت، اصل مهربانی، اصل یسر و... اصول پیش فقهی دین است و فلسفه شریعت در قضیه ربا «عدالت» است.