مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای قم در گفتگو با خبرنگار مهر، بخش قابل توجهی از مشکلات کم آبی در استان را بروز خشکسالی متوالی عنوان کرد و گفت: آمار 67 ساله در حوزه آبریز قمرود نشان می‌دهد که حدود 27 سال در قم خشکسالی رخ داده است که بخشی از این سال‌ها شامل سه دوره متوالی 5 ساله در دهه‌های 30، 70 و 80 بوده است.
مهندس سید حسن رضوی به تحلیلی از شرایط کنونی آورد رودخانه‌ها و بارندگی پرداخت و گفت: اگر آمار را تحلیل کنیم دو اتفاق مهم رخ داده است؛ اول اینکه میزان بارندگی‌ها در برخی از سال‌ها از متوسط بالاتر رفت ولی چون شدت بارندگی زیاد و مدت آن کم بود هیچ بهره‌ای از این بارش‌ها در بخش کشاورزی و ذخیره آب نداشتیم.
به گفته مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای قم، در ماه‌های آبان و فروردین امسال دو بارندگی به میزان 100 میلی متر در کمتر از 6 روز اتفاق افتاد. در جریان وقوع سیل در فروردین 88 نیز حدود 100 میلی متر بارندگی در دو روز اتفاق افتاده بود که تبدیل به سیلاب شد، یعنی صرفنظر از خشکسالی که حالت متوالی داشته است، مشکل ما تغییر مکانی و زمانی بارش بود.
وی ادامه داد: حجم بارش‌ها در قم در پائیز حدود 35 درصد، زمستان 40 تا 50 درصد و مابقی در بهار بود، که این توالی بهم خورده است. مهم‌تر از آن در زمستان سال گذشته برف نباریده و بارندگی پاییزه و زمستانه خیلی موثر نبوده است. اما امسال اعتقاد داریم که بارندگی‌ها از آن شرایط خارج شده چراکه شدت بارندگی خیلی زیاد نیست و علاوه بر آن مدت بارندگی بیشتر از سال‌های قبل است.
رضوی گفت: ما فصل پائیز را با 67 میلی متر بارندگی پشت سر گذاشته‌ایم و این نشان می‌دهد که پائیز خوبی داشتیم و وارد مرحله نرمال شدیم، اما همچنان میزان ورودی رودخانه‌ها همچنان شرایط خشکسالی را دارند.
رتبه اول در کاهش ورودی آب
اگرچه میزان ورودی سد 15 خرداد حدود 4 برابر شده است اما حدود یک هفتم از میانگین نرمال آن کمتر است و در شرایط نرمال، سد کبار می‌بایست آبگیری می‌شد ولی هنوز نشده است.
به گفته مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای قم، در سال 90-91 کاهش میزان آورد رودخانه‌ها حدود 93 درصد بود که این میزان اکنون به 88 درصد رسیده است و قم از نظر بالابودن حجم کاهش آورد رودخانه‌ها رتبه اول را در کشور داراست و حتی میزان آورد رودخانه‌های اصفهان - با وجود خشک شدن زاینده‌رود - حدود 53 درصد کاهش یافته است.
مردم را کنار آب ببریم
یکی دیگر از محورهای بحث مهندس رضوی توسعه شهر و افزایش جمعیت بدون در نظر گرفتن منابع حیاتی آنها است.
رضوی اظهار کرد: بر اساس طرح جامع، باید 400 هزار نفر جمعیت در قم سکونت می‌داشتند ولی الان یک میلیون و 200 هزار نفر سکونت دارند و با وجود اینکه پدیده خشکسالی با ما عجین شده است، هر روز به فکر توسعه شهرک‌های جدید هستیم.
وی با پذیرش نبود مدیریت در این بخش گفت: در آمایش سرزمین باید مردم را کنار آب ببریم ولی آب را کنار مردم می‌بریم. مهاجرپذیری را رسما قبول می‌کنیم و در کنار شهر قم شهرک 400 هزار نفری پردیسان را ایجاد می‌کنیم و همه زیرساخت‌ها را طوری ترسیم می‌کنیم که مثل هشتگرد و پرند بتوانند خوابگاه باشند. در حالی که پردیسان بر مبنای سکونت 70 هزار نفر ساخته شد اما یک دفعه قرار شد 300 تا 400 هزار نفر در این شهرک سکونت پیدا کنند.
مدیرعامل آب منطقه‌ای قم اظهار کرد: اگر اینها را کنار هم بگذاریم از نظر اینکه در شرایط خاص باید تصمیم‌های خاص بگیریم در یک جا بحث خشکسالی و در جای دیگر نبود مدیریت بر منابع وجود دارد.
لزوم تغییر الگوی کشت
به نظر رضوی بیشترین جایی که باید مدیریت بر منابع آبی صورت گیرد، بخش کشاورزی است، چرا که در این بخش میزان هدررفت آب از طریق تبخیر، جذب و... بسیار زیاد است.
وی گفت: در بخش کشاورزی، پارسال 930 میلیون متر مکعب آب مصرف شده که حدود 900 میلیون متر مکعب آن زیرزمینی و 30 درصد از طریق رودخانه‌های 18 گانه بوده است.
وی تغییر الگوی کشت را مهم‌تر از توسعه کشاورزی دانست و تاکید کرد: با محاسبه میزان مصرف هر مترمکعب آب در بخش صنعت و اشتغالزایی به این نتیجه می‌رسیم که هدایت منابع آبی در بخش صنعت بهره‌وری بسیار زیادی نسبت به بخش کشاورزی دارد، از این رو باید به مباحث استفاده بهینه از آب و افزایش بهره‌وری در بخش کشاورزی و انتقال آب‌های ذخیره شده به سمت صنعت توجه جدی داشت.
رضوی گفت: در چند سال گذشته اقدامات خوبی برای آبیاری تحت فشار، تسطیح اراضی و... که در مدیریت منابع آبی تاثیر دارد توسط جهاد کشاورزی انجام شده است اما مهم این است که الگوی کشت در کشاورزی باید تغییر کند.
توسعه کشت زعفران، پسته، زیتون و حتی انار که از میوه‌های بومی استان محسوب می‌شود در راستای تغییر الگوی کشت است. این محصولات نسبت به غلات به خصوص یونجه و صیفی جات مصرف آب کمتری دارند و بعضا یک سوم کمتر یا نصف آنها مصرف می‌کنند.
توجه به آب مجازی
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان با تاکید بر لزوم توجه به «آب مجازی» اظهار کرد: باید محصولات آب‌بر را از استان‌های پرآب وارد کنیم. به عنوان مثال کاشت یونجه در قم توجیه اقتصادی ندارد و می‌توانیم از استان‌های مجاور و پرآب مانند لرستان و... این محصول را وارد کنیم ولی متاسفانه بعضا یونجه از استان صادر می‌شود.
وی گفت: در بخش ترویج کشاورزی، مسئولان باید حساسیت بیشتری داشته باشند. البته زیرساخت‌هایی که تاکنون انجام شده بد نبود، به خصوص تسهیلاتی که در سال گذشته ارائه شده و امسال نیز قرار است اعطا شود، کشاورزان را نسبت به تغییر الگوی کشت ترغیب می‌کند.
مهندس رضوی تصریح کرد: در مقطعی می‌گفتند کاشت پسته در قم دشوار است اما آمار توسعه پسته نشان می‌دهد که اگر این کار 10 یا 20 سال پیش انجام می‌شد اکنون وضع قم متفاوت بود و هم در مصرف آب در بخش کشاورزی صرفه‌جویی می‌شد و هم از نظر اقتصادی بهره‌وری بیشتری حاصل می‌شد.
وی در مورد کشت گندم در قم تصریح کرد: استان قم از استان‌های کویری با آب شور و بی‌کیفیت است. وقتی کیفیت گندم به صورت مستقیم با کیفیت آب مرتبط است باید از این کشت بگذریم. این مباحث در کشور و استان مباحث نوپایی است و در جلسات آمایش و اتاق فکر استان مطرح کردیم. خوشبختانه اقدامات مناسبی در حال شکل گیری است. اما مجموعه‌های اداری جهاد کشاورزی و ادارات وابسته به این نهاد از جمله منابع طبیعی، اراضی، دامپروری و... باید کار بیشتری انجام دهند و همراه با مجموعه وزارت نیرو باشند. اگر جدا کار کنیم خروجی همین است که می‌بینید، ولی اگر مکمل هم باشیم و بحث‌های کارشناسی محور تصمیم‌گیری‌ها باشد این مشکلات حل و فصل می‌شود.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای قم معتقد است: دو سه سال پیش، این هم‌راستایی و همفکری در تولید و مصرف آب وجود نداشت و کشاورزی بیشتر با نگاه توسعه‌ای آمیخته بود. جهاد کشاورزی فکر می‌کرد اگر یک لیتر آب اضافه بیاورد سطح زیر کشت را بالا ببرد ولی الان این نگاه هست که سطح زیر کشت کمتر ولی عملکرد و بهره‌وری بیشتر باشد.
هدررفت بیش از 50 درصد آب
به گفته رضوی، بر اساس کارهای پژوهشی که انجام شده، بیش از 50 درصد آب در بخش کشاورزی هدر می‌رود.
وی با اشاره به قطع حقابه‌های کشاورزان از استان‌های بالادست اظهار کرد: بررسی‌های آماری نشان می‌دهد که حدود 40 تا 45 درصد از کاهش ورودی آب به استان قم مربوط به کنترل آب در بالادست از طریق ایجاد بندها و سازه‌های آبی متعدد است که این سازه‌ها نمی‌توانند سیلاب‌ها را مهار کنند ولی جلوی سیلاب‌های کم را می‌گیرند.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای قم با اشاره به نبود مدیریت جامع منابع آب گفت: مسئولان وزارت نیرو به دنبال این هستند که در قالب مدیریت جامعه منابع آب، مدیریت حوزه‌های آبریز را به جایگاه قبلی برگردانند.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای بر لزوم استفاده از صنایع کم آب‌بر و بازچرخانی آب در بخش صنعت و همچنین اصلاح شبکه‌های آبرسانی، جلوگیری از انشعاب‌های غیرمجاز، جداسازی آب شرب از فضای سبز، تغییر کنتور، دقت در اندازه گیری و... در بخش آبفای شهری و روستایی برای مدیریت بر منابع آبی استان تاکید کرد.