به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از پایگاه خبری-تحلیلی نشنال اینترست، کشور هند امروزه یکی از بزرگترین قدرت های نوظهور در منطقه با بیش از یک میلیون نیروی نظامی به شمار می آید. هند توان تسلیحات هسته ای خود را جزء لاینفک چشم انداز دستیابی به جایگاه یک قدرت بزرگ محسوب می کند به نحوی که ارتقاء برنامه اتمی اش را هم برای اعتبار و هم دکترین امنیتی اش حیاتی می داند.
البته تداوم برنامه هسته ای در هند با انتقادهایی نیز مواجه بوده است. این کشور نه تنها عضو معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای(ان پی تی) نیست، حتی جزء ۵ کشوری هم که این معاهده آنها را به عنوان برخوردار از توان تسلیحات هسته ای می شناسد محسوب نمی شود. به علاوه، آزمایش های هسته ای هند در سال های ۱۹۷۴ و ۱۹۹۸ به اعتراضات شدید و حتی اعمال برخی تحریم ها علیه این کشور منتهی گردید.
اگرچه تحریم های اعمال شده بر ضد این کشور مدتی بعد لغو شد و آمریکا به شرط عدم تکرار آزمایش هسته ای؛ برخورداری هند از این توان را به رسمیت شناخت، ایالات متحده این کشور را به عنوان دولتی بهره مند از تسلیحات هسته ای به رسمیت نشناخته است. با این وجود چراغ سبز آمریکا به تأمین کنندگان مواد مورد نیاز در تأسیسات هسته ای هند، اهمیت راهبردی این کشور برای غرب، جلب اعتماد غرب توسط هند و بالاخره معیارهای دوگانه آمریکا درخصوص سلاح های هسته ای را به اثبات می رساند.
این سایت تحلیلی آمریکایی در ادامه به ۵ نکته درخور تأمل درباره برنامه هسته ای هند اشاره کرده و به تحلیل آنها می پردازد:
۱) چرایی ساخت تأسیسات هسته ای در هند
رهبران ملی گرای هند حتی پیش از کسب استقلال این کشور سودای دستیابی به توان هسته ای را در ذهن می پروراندند. جواهر لعل نهرو اولین نخست وزیر این کشور در توجیه این آرمان گفت: مادامیکه اوضاع جهان به این صورت باشد، هند نیز برای دفاع از تمامیت ارضی و حفظ شأن و اقتدار خود به ابزارهای نوین نیازمند است. بی تردید هند روزی با اتکاء به تحقیقات علمی خواهد توانست قدرت اتمی خود را در جهت اهداف سازنده ای به کارگیرد تا درصورتی که در معرض تهدید قرار گرفت، بتواند از تمامی وسایل دراختیار استفاده کند.
آزمایش هسته ای چین در سال ۱۹۶۴، مهمترین مشوق هسته ای شدن هند به حساب می آید. دو سال قبل از این ماجرا، چین توانسته بود در یک درگیری مرزی کوتاه اما تعیین کننده هند را مغلوب کرده و بخشی از اراضی آن را نیز به تصرف خود درآورد که در نهایت به تیرگی روابط این دو کشور منتهی شد. رهبران هند نیز با هدف دفاع از سرزمین خود به فکر افتادند تا با ایجاد و توسعه توان هسته ای به مقابله تدافعی با چین بپردازند.
از آنجاییکه هر دو کشور مذکور تمایلی به استفاده از بمب اتم در گام اول را نداشته و برای اختلافات غیرماهوی مرزی خطرپذیری به کارگیری این گونه تسلیحات را تجربه نمی کنند، این سوال به اذهان متبادر می شود که چرا هند برای مشکلات مرزی خود با چین احساس می کند به گسترش تسلیحات هسته ای نیازمند است؟
هند بیش از اینکه برای غلبه بر چین به اتم نیاز داشته باشد، به توازن قدرت خود در منطقه با آن کشور می اندیشد تا این رهگذر بتواند با چین در رهبری آسیا به رقابت بپردازد.
از سوی دیگر، با تشدید تنش ها میان هند و پاکستان، تحلیل گران اهمیت بهره مندی هند از توان هسته ای را به عنوان قدرت بازدارنده ای برای این کشور درجهت تأمین امنیت خود ضروری تلقی می کنند.
۲) روند تاریخی دستیابی هند به تسلیحات هسته ای
تحقیقات هسته ای هند در موسسه تحقیقات بنیادین(آی اف آر) این کشور در سال ۱۹۴۴ آغاز و پس از آن با دسترسی این کشور به برخی مجلات علمی کشورهای غربی ادامه یافت تا جاییکه در این مسیر از سایر کشورهای همتراز خود در آن زمان پیشی گرفت. علاوه بر توانمندی این کشور در غنی سازی پلوتونیوم و اورانیوم که نقش برجسته ای در ساخت بمب هسته ای دارند، مؤلفه منحصر به فرد هند در فعالت های هسته ای، وجود ۲۵ درصد از ذخایر توریوم جهان در این کشور است. توریوم مستقیماً برای ساخت بمب هسته ای به کاربرده نمی شود، بلکه کاربری آن در تولید انرژی با مقاصد غیرنظامی موجب می شود تا تمام اورانیوم و پلوتونیوم مورد نیاز هند در کاربری نظامی تأمین شود.
در سال ۱۹۶۲ و پس از شکست هند از چین، تلاش برای ساخت سلاح اتمی در سال ۱۹۶۵ با هدایت دکتر هومی بهابها دانشمند برجسته هسته ای این کشور آغاز و در زمان نخست وزیری ایندیرا گاندی سرعت گرفت. گاندی در این مسیر هم درپی افزایش محبوبیت خود بود و هم از حضور چین و آمریکا در جنگ ۱۹۹۷ خود با پاکستان احسا س خطر می کرد.
اگرچه هند با صلح آمیز خواندن اولین انفجار هسته ای خود در سال ۱۹۷۴ توانست از بخش عظیمی از انتقادها عیله خود جلوگیری کند، بعضی از دانشمندان هند در محافل خصوصی خود آن را در راستای تداوم برنامه تسلیحات هسته ای این کشور تأیید کردند.
از سال ۱۹۷۴ به بعد، هند با آزمایشهای مختلف دیگر به توسعه توان اتمی خود پرداخت تا اینکه در سال ۱۹۹۸ با انجام ۵ آزمایش هسته ای (۴ فیسیون یا شکافت هسته ای و ۱ فوزیون یا همجوشی هسته ای) رسماً خود را یک کشور هسته ای اعلام کرد. پاکستان نیز با انجام آزمایش های مشابه در واکنش به این بیانیه، هسته ای شدن منطقه جنوب آسیا را در عمل به اثبات رساند.
۳) تأمین امنیت هند و بحث های پیرامونی آن
درحالیکه برنامه هسته ای پاکستان با انتقادهای زیادی مواجه است، سوال های منطقی و معقولی نیز مطرح می شود مبنی بر اینکه آیا برنامه تسلیحات هسته ای هند به ثبات و امنیت منطقه جنوب آسیا کمک کرده یا آن را متزلزل ساخته است؟
این نکته در همین پایگاه خبری در سال ۲۰۱۳ در مجموعه مقالات منتشره توسط زاچاری کک و زروا جاشینکار مورد مناظره قرار گرفت.
کک معتقد است کشور هند با تجسم یک تهدید قریب الوقوع به ساخت بمب هسته ای مبادرت ورزید، اما از آنجاییکه نامناسب بودن این سلاح در تأمین امنیت به اثبات رسیده و از طرفی نیز تلاش هند برای دستیابی به دانش هسته ای موجب رقابت پاکستان در این مسیر شد، اقدامات هند در خصوص ساخت و گسترش سلاح هسته ای نتیجه مطلوبی را به همراه نداشت. از سوی دیگر استفاده از این تسلیحات برای بازدارندگی در مناقشه های گسترده متصور می باشد، در حالیکه اختلاف مرزی کوچک چین با هند توجیه مناسبی برای هند محسوب نشده و لذا مجموعه تلاش های این کشور نه تنها تضمین کننده امنیت خود نبوده است، بله جایگاه هند را نیز در مقایسه با پیش از رقابت های اتمی تنزل داده است.
جاشینکار با رد اظهارات کک اهداف چین را بسیار گستره تر از اختلاف کوچک مرزی با هند می داند و بر این باور است که چین مدت ها پیش از آزمایش هسته ای سال ۱۹۹۸ و با هدف مهار هند به هسته ای شدن پاکستان کمک کرده بود.
درواقع چین با کمک به آزمایش هسته ای پاکستان به طور موثری در تبدیل این کشور به یک قدرت هسته ای نقش آفرینی کرده بود. این امر همراه با تهاجمات پیشین پاکستان به هند توانست توجیه خوبی را برای تلاش هند در دستیابی به این سلاح در پاسخ به ماجراجویی های چین و پاکستان به همراه داشته باشد.
در مجموع، اختلاف نظر در اینکه آیا هند توانسته است با دانش فنی تسلیحات هسته ای به تأمین امنیت خود کمک کند تا کنون فاقد جواب متقاعد کننده ای بوده است.
۴) توانمندی های هسته ای هند
هند با برخورداری از ۱۱۰ بمب هسته ای و با اختلاف اندکی در مقایسه با ۱۲۰ کلاهک هسته ای پاکستان توازنی را با مقدار پلوتونیوم غنی شده خود ایجاد کرده است.
هند همگام با چین، آمریکا و روسیه دارای توانمندی های کامل سه گانه هسته ای در دریا، هوا و زمین است. جنگنده های قادر به حمل کلاهک هسته ای شمل سوخو Su-۳۰MKI، میکویان MiG-۲۹ و جنگنده چند منظوره میراژ ۲۰۰۰ (با نام فرانسوی Dassault Mirage ۲۰۰۰) تنها نمونه هایی از این دست محسوب می شوند.
زیردریاییهای هسته ای هند نیز علیرغم برد محدود موشک های آن رو به پیشرفت و تکامل است. زیردریایی هسته ای بومی کلاس آری هانت(INS Arihant) نشانی از قابلیت هند در این عرصه می باشد.
زرادخانه موشکی این کشور نیز به زودی موشک های بین قاره ای بالستیک(ICBM) را نیز در فهرست توانمندی های خود جای خواهد داد.
برد موشک های هند و سیستم توان حمل تسلیحات آنها در مقایسه با توانمندی های مشابه در پاکستان بسیار بالاتر است و لذا برنامه هسته ای هند بیشتر دربرابر تهدیدات چین مد نظر می باشد.
۵) آینده هند
چون هند به حداقل تسلیحات هسته ای بازدارنده مورد نیاز خود دست یافته است، ولی پاکستان ممکن است استفاده از سلاح اتمی خود را برای اهداف تهاجمی و در میدان مبارزه درنظر داشته باشد؛ هند نمی تواند با سرعت پاکستان به توسعه انبارهای تسلیحات هسته ای خود اقدام نماید.
به علاوه، اتکاء هند به استفاده از سلاح اتمی برای تأمین امنیت خود در مقایسه با پاکستان کمتر بوده و در اندیشه بالابردن توان نظامی خود در دریا و در مناطق هیمالا است. از طرفی تمرکز اصلی هند بر رشد اقتصادی می باشد و تهدید جدی را برای تمامیت ارضی خود متصور نیست.
با توجه به عواملی مانند توان هسته ای بالای هند و غنی سازی اورانیوم و پلوتنیوم، پیمان هسته ای با آمریکا و امکان واردات مایحتاج ساخت بیشتر بمب اتم و بالاخره سرمایه گذاری این کشور در تحقیقات جهت استفاده از توریوم در راکتورهای هسته ای؛ توان تسلیحاتی این کشور نمایان تر می گردد.
چالش پیش روی هند در آینده، چگونگی به کاربستن بازدارندگی هسته ای این کشور است. واقعیت برخورداری هم زمان پاکستان از سلاح اتمی، اقدامات تلافی جویانه هند در صورت تعرض پاکستان به کشورش را با دشواری مواجه می سازد. بنابراین، رهبران هند از یک سو به دنبال آغاز جنگ هسته ای در جنوب آسیا نبوده و از سوی دیگر مایل نیستند تا شرارت های احتمالی پاکستان بی پاسخ بماند.
لذا جنوب آسیای مجهز به تسلیحات هسته ای، محور بحث های آینده درباره این منطقه بوده و ترسیم راهبردی برای حل و فصل معمای آن بر عهده دولت هند می باشد.