این گزارش از سلسله گزارشهای «پرونده ویژه بررسی پدیده حاشیه نشینی در استانهای کشور» منتشر شده است. «پرونده ویژه» مجموعه گزارشهای تولیدی دفاتر سرپرستی استانهای خبرگزاری مهر، در یک موضوع مشترک است.
به گزارش خبرنگار مهر، حاشیه نشینی پدیده ای، موقتی و رو به زوال نیست، بنابراین، باید برای حل اساسی آن چاره اندیشی شود.
باید توجه داشت که مسائل و مشکلات حاشیه نشینی مشکلی فردی و خصوصی نیست که حل آن بر عهده همین مناطق باشد، زیرا گسترش ابعاد آن دامن فقیر و غنی را خواهد گرفت.
در استان خراسان جنوبی نیز طی ۱۰ سال گذشته مهاجرت گسترده مردم از روستاها به شهر بیرجند باعث بروز معضل حاشیه نشینی شده که هر چند برخی مسئولان هنور آن را به عنوان معضل حاشیه نشینی و تعریفی که از آن می شود قبول ندارند اما مشکلاتی همچون ساخت و سازهای غیر مجاز در روستاهای اطراف شهر بیرجند که متاسفانه روز به روز در حال افزایش است را شاهد هستیم و جای نظارت مسئولان متولی خالی است.
در دولت گذشته برخی خدمات از جمله لوله کشی آب، گاز و برق به برخی روستاهای اطراف شهر بیرجند انجام شد که با این اقدام عملا خیال حاشیه نشینان را از دریافت چنین خدماتی آسوده کرد و افرادی که سالها به دلیل ساخت و ساز غیرقانونی از خدمات محروم بودند در طول چند روز مشکلات پیش روی خود را رفع شده یافتند و این خود باعث رونق حاشیه نشینی در اطراف شهر بیرجند شد و افزایش فعالیت زمین خواران در روستاهای اطراف شهر بیرجند را در پی داشت که در این رابطه افرادی سودجو زمین های کشاورزی و اراضی ملی خارج از محدوده را با وعده قرار گرفتن در محدوده شهری به افراد مهاجرت کرده می فروشند.
گسترش حاشیه نشینی نظام شهری بیرجند را دچار مشکل کرده است
علی حسینی، کارشناس جمعیت شناسی در گفتگویی با مهر، می گوید: اوج مهاجرت از روستاهای خراسان جنوبی از هشت سال گذشته آغاز شده که هم اکنون نیز این روند با شیب ملایم درحال افزایش است.
وی با بیان اینکه براساس سرشماری سال ۹۰ حدود ۲۸.۵ درصد جمعیت كشور در روستاها ساكن هستند، گفت: این شرایط با چند درصد تفاوت، برای استان خراسان جنوبی نیز وجود دارد.
وی افزود: روند كاهش جمعیت روستایی همچنان ادامه دارد و پیش بینی می شود جمعیت روستاها تا سال ۱۴۱۰ از ۲۸.۵ درصد فعلی به ۲۲ درصد برسد.
وی یكی از ابعاد مهاجرت ها را افزایش جمعیت شهرها و به تبع آن تشدید مشكلات زیست محیطی برشمرد و افزود: جمعیت مهاجر روستایی عموما در اطراف شهرها ساكن می شوند كه این خود تبعات فرهنگی و اجتماعی بسیاری به دنبال دارد.
وی با بیان اینکه خشکسالی ها عامل اصلی در بروز پدیده حاشیه نشینی در خراسان جنوبی است، بیان کرد: باادامه این روند خشکسالی ها که شاهد هستیم موج جدید مهاجرت در این استان آغاز خواهد شد.
وی با بیان اینکه حاشیه نشینی مشکلات عدیده ای در زمینه های فرهنگی، اجتماعی، عمرانی، امنیتی و ... ایجاد کرده است، عنوان کرد: اگر دولت و مسئولان امر امروز فکری به حال آن نکنند تبعات جبران ناپذیری در آینده در پی خواهد داشت.
این استاد جمعیت شناسی به گسترش حاشیه نشینی در بیرجند اشاره کرد و گفت: این روند خطرناکی است و نظام شهری بیرجند را دچار مشکل کرده است.
رونق زمین خواری در روستاهای اطراف بیرجند
بخشدار مرکزی شهرستان بیرجند نیز درگفتگویی با مهر، گفت: متاسفانه در روستاهای حاشیه شهر بیرجند از جمله حاجی آباد، امیر آباد، چهکند، دستگرد، علی آباد لوله، حسین آباد سادات و شمس آباد شهرستان بیرجند شاهد پدیده حاشیه نشینی هستیم که افزایش جمعیت در شهر بیرجند به این روستاها سر ریز شده است.
علیرضا جعفری تصریح کرد: امکانات محدود در روستاهای اطراف شهر بیرجند جوابگوی این جمعیت گسترده نیست و در این روستاها با کمبود زیرساخت مواجه هستیم.
بخشدارمرکزی شهرستان بیرجند بیان کرد: به دلیل مهاجرت زیاد به روستای‌های حاشیه شهر مردم اقدام به ساخت و ساز غیرمجاز درخارج از طرح هادی این روستاها کرده اند که این خانه ها بدون پروانه ساخت و مجوز و استحکام لازم ساخته شده است.
وی بیان داشت: بخشی از زمین های این روستاها بخصوص در روستای حاجی آباد بیرجند توسط افراد سودجو و زمین خوار تملک و برای ساخت و ساز غیر مجاز به مردم واگذار شده است و این روند در چند سال گذشته شدت گرفته است.
جعفری اضافه کرد: در این روستاهای حاشیه شهر بیرجند شاهد شدت پدیده زمین خواری در چند سال گذشته بوده ایم و که هنوز ادامه دارد و افراد سودجو زمین های تصاحب شده را با قیمت های توافقی به مردم می فروشند.
وی گفت: در سال جاری با پیگیری های صورت گرفته تا حدودی از شدت این ساخت و سازها کاسته شده ولی باید گفت همچنان ادامه دارد.
بخشدار مرکزی شهرستان بیرجند بیان کرد: ساخت سازهایی که خارج از طرح هادی روستایی انجام می شود دولت مجوز آب، گاز، برق و خدمات زیربنایی را به این افراد نمی دهد.
وی ادامه داد: هم اکنون جمعیت زیادی در روستاهای اطراف بیرجند بدون خدمات زیربنایی هستند و گاها دریافت غیرقانونی برق و آب از همسایگان و تیرهای برق دارند.
جعفری با بیان اینکه در داخل طرح های هادی روستایی دهیاران به شهروندان خدمات زیربنایی ارئه می دهند، افزود: بیشتر ساخت و سازهای غیر مجاز در این روستا ها در خارج از محدوده طرح هادی روستایی صورت گرفته که دولت هیچ تعهدی برای ارئه خدمات به این افراد ندارد.
بخشدارمرکزی شهرستان بیرجند عنوان کرد: در روستاهای اطراف شهر زیرساخت های مناسبی وجود ندارد و این روستا با مشکلات آموزشی، بهداشتی، فرهنگی دچار هستند.
وی با بیان اینکه جمعیت روستای حاجی آباد شهرستان بیرجند در سال ۹۰ کمتر از ۴۰۰ خانوار بوده است، گفت: درسال ۹۲ این تعداد خانوار به هزار نفر با جمعیت هشت و هزار و ۵۰۰ نفرافزایش یافته است.
بخشدارمرکزی شهرستان بیرجند ادامه داد: جمعیت برخی از روستاهای اطراف شهر بیرجند از جمله حاجی آباد طی دو سال اخیر ۴۰۰ درصد رشد داشته است.
گسترش ۴۰ درصدی وسعت بیرجند و عدم پرداخت یک ریال به شهرداری
عضو شورای اسلامی شهر بیرجند در گفتگو با مهر، در خصوص افزایش حاشیه نشینی در شهر بیرجند، گفت: جاذبه های شهری باعث جذب برخی از افراد به شهر شده و با توجه به اینکه این افراد بضاعت مالی برای اسکان در مرکز شهر ندارند حاشیه شهر را برای سکونت انتخاب می کنند.
مهدی بهترین یکی دیگر از عوامل افزایش حاشیه نشینی در شهر بیرجند را خشکسالی های چندین ساله اخیر در خراسان جنوبی دانست و افزود: کاهش درآمد مردم براساس خشکسالی های چندین ساله اخیر باعث افزایش حاشیه نشینی در بیرجند شده است.
وی تصریح کرد: به دلیل عدم رعایت عدالت در خدمات دهی به روستائیان باعث شده که درچندین سال اخیر با اوج مهاجرت از روستاها به شهر مواجه شویم.
عضو شورای اسلامی شهر بیرجند عنوان کرد: با الحاق مهر شهر به بیرجند یک شبه ۴۰ درصد جمعیت شهر گسترش یافت که این عامل باعث شده که شهرداری بیرجند نتواند خدمات مناسبی در این منطقه به شهروندان ارائه کند.
وی یکی از مشکلات حاشیه نشینی را رواج شغل های کاذب دانست و افزود: این شغل های کاذب در زمینه های اقتصادی، امنیتی، فرهنگی و اجتماعی جامعه را دچار اختلال می کند.
بهترین با اشاره به اینکه ما در موسی بن جعفر و مهرشهر بیرجند دچار مشکلات بهداشتی هستیم، افزود: مشکلات بهداشتی حاشیه های شهر به مسئولان متولی منتقل شده است.
برای حاشیه نشینی روستاهای اطراف بیرجند برنامه ای نیست
در برگزاری کارگروه سکونتگاه‌های غیر رسمی خراسان جنوبی نیز مسئولان متولی معضلات شهری برنامه مشخصی برای بررسی معضلات حاشیه نشینی اطراف شهر بیرجند نداشتند و به نظر می رسد بیشترین تلاش خود را معطوف به مرکز شهر بیرجند دارند این در صورتی است که معضلات ناشی از حاشیه نشینی در روستاهای اطراف شهر در چند سال آینده دامن مرکز شهر را نیز خواهد گرفت.
مدیرکل بهزیستی خراسان جنوبی در گفتگو با مهر، با بیان اینکه درکارگروه سکونتگاه‌های غیر رسمی محلات شمال شهربیرجند از جمله موسی بن جعفر، جوادیه، کارگران به عنوان سکونتگاه‌های غیر رسمی معرفی شده اند، عنوان کرد: در حال حاضر درکارگروه سکونتگاه‌های غیررسمی تنها به بررسی و حل معضلات سکونت گاه های غیرمجاز در مرکز شهربیرجند می پردازد و برنامه ای برای حاشیه نشینی در روستاهای اطراف شهر بیرجند ارائه نشده است.
محمد حسن اکبری مطلق کمبود اعتبار را عامل اصلی برای عدم ارائه برنامه برای مشکلات روستاهای حاشیه ای شهر ذکر کرد و گفت: به دلیل این کمبود اعتبار بررسی معضلات حاشیه نشینی در اطراف شهر بیرجند سال آینده در دستور کار قرار می گیرد.
مدیرکل بهزیستی خراسان جنوبی بیان داشت: از تمام فرمانداری های استان خواسته شده که سکونتگاه های غیررسمی خود را به دبیرخانه کارگروه ارسال کنند.
طرح سکونتگاه‌های غیر رسمی خراسان جنوبی نیازمند بازنگری
معاون سیاسی و اجتماعی فرماندار بیرجند در تعریف سکونت گاه های غیر رسمی بیرجند گفت: سه نقطه کارگران، رجائی و موسی بن جعفر به عنوان سکونتگاه‌های غیر رسمی بیرجند معرفی شده اند.
علی جزندری با تاکید بر اینکه طرح سکونتگاه‌های غیر رسمی بیرجند نیازمند بازنگری است، عنوان کرد: باید روستاهای اطراف شهر بیرجند در این طرح گنجانده شوند.
به گفته این مسئول درکارگروه سکونتگاه‌های غیررسمی خراسان جنوبی پیشنهاد شده که برخی روستاهای اطراف شهر بیرجند به عنوان سکونتگاه‌های غیر رسمی معرفی شود که تاکنون این اقدامی صورت نگرفته است.
وی با بیان اینکه هم اکنون بیشتر برنامه‌ها فرهنگی این کمیته در شمال شهر بیرجند برنامه ریزی شده و کمتر در روستاهای حاشیه ای شهر شاهد اجرای این گونه برنامه ها هستیم، ادامه داد: امید است با گنجانده شدن این روستاها به مجموعه سکونت گاه های غیر رسمی بتوانیم اقدامات فرهنگی و اجتماعی را در این روستاها دنبال کنیم.
.................
گزارش: فاطمه زیراچی- حکیمه مصطفایی