گروه بین الملل: محمد عبدالخانی: چالش های اخیر به وجود آمده در روابط جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی صرف نظر از موضع گیری های رسمی از منظر بهره برداری سیاسی رژیم آل سعود بسیار حائز اهمیت است. رژیم سعودی در راستای تحکیم جایگاه منطقه ای خود و حفظ وضع موجود در خاورمیانه، تلاش دارد با بزرگ جلوه دادن خطر جمهوری اسلامی ایران، ضمن بازتولید ائتلاف های معطوف به اصل اشتراک زبانی (پان عربیسم) نقش رهبری را در ساختار مدنظر خود بازتولید کند. علاوه بر این عربستان با حمایت از گروه های جهادی – تکفیری در منطقه تلاش کرد ضمن راه اندازی جنگ نیابتی به مقابله با توسعه نفوذ جمهوری اسلامی ایران بپردازد. نکته حائز اهمیت این است که به نظر می رسد حمایت عربستان سعودی از گروه های تکفیری فراتر از یک راهبرد در سیاست خارجی این کشور به تدریج به چالش درونی در جامعه این کشور تبدیل شده است.
حداقل دو نفر از هر خانواده عربستانی گرایشات داعشی دارند. این در حالی است که سعودی ها تلاش دارند در کنار انحراف افکار عمومی از اوضاع داخلی این کشور به ویژه تحولات اخیر، بازی را به خارج از مرزهای عربستان و در حوزه منطقه ای انتقال دهند«ترکی الحمد» کارشناس مسائل سیاسی عربستان اخیرا و طی یک برنامه تلویزنی در شبکه سعودی «mbc» به صراحت رشد تفکر جهادی – تکفیری یا به تعبیر خود داعشی در میان گروه های اجتماعی عربستان به ویژه جوانان را اعلام می کند. حمد با استناد به رقم فزاینده آرای طرفدار جنبش های جهادی سنی در شبکه های اجتماعی، ابراز می کند که: مسئله حمایت از تروریسم جهادی - تکفیری ریشه در لایه های مختلف جامعه عربستان دارد. ترکی الحمد اعتقاد دارد حداقل دو نفر از هر خانواده عربستانی گرایشات داعشی دارند. این در حالی است که سعودی ها تلاش دارند در کنار انحراف افکار عمومی از اوضاع داخلی این کشور به ویژه تحولات اخیر، بازی را به خارج از مرزهای عربستان و در حوزه منطقه ای انتقال دهند.
اقدامات عجولانه سعودی ها در قطع روابط با جمهوری اسلامی ایران به بهانه حمله به سفارت این کشور در تهران را باید بخشی از راهبرد این کشور در بزرگ نمایی تهدیدات خارجی امنیت ملی و انحراف افکار عمومی از تحولات داخلی نظام آل سعود قلمداد کرد. موضع گیری عجولانه سعودی ها در قبال حمله به سفارت این کشور در تهران صرف نظر از محکومیت این اقدام از جانب دولت جمهوری اسلامی و پیگیری عاملان، این دیدگاه را پررنگ کرده است که سعودی ها تلاش دارند با بهره برداری از این حوادث تبعات سیاسی اقدامات داخلی خود و به ویژه اعدام شیخ نمر رهبر شیعی را به حداقل برسانند.
این در حالی است که برآیند تحولات بین المللی و منطقه ای اخیر در کنار دگرگونی های ساختار قدرت در رژیم آل سعود، پیش بینی های معطوف به فروپاشی این رژیم سیاسی را پر رنگ کرده است. به نظر می رسد اقدام اخیر عربستان در اعدام آیت الله شیخ نمر باقر النمر روحانی مبارز و رهبر شیعیان عربستان علاوه بر سرعت بخشی به فرآیند دگرگونی ساختار سیاسی پادشاهی آل سعود، پیامدهای ناگواری را برای این پادشاهی به دنبال خواهد داشت. عربستان سعودی که با قرار دادن شیخ نمر باقر النمر در ردیف تروریست های تکفیری و سایر مخالفان داخلی و در نهایت اعدام این رهبر مذهبی، ماهیت ضد شیعی و تلاش خود را در راستای دامن زدن به جنگ فرقه ای بهره برداری از فضای ایجاد شده آشکار کرده است، در حال حاضر تلاش دارد ضمن بزرگ نمایی موضوع حمله به سفارت در کنار ادعاهای گذشته مبنی بر تلاش ایران در جهت گسترش نفوذ در منطقه و دخالت در امور سایر همسایگان افکار عمومی را از جریان تحولات داخلی اش به سمت مسائل منطقه ای منحرف کند.
صرف نظر از موج اعتراضات رسمی و غیر رسمی به اقدامات اخیر سعودی ها به ویژه اعدام آیت الله نمر باقر النمر، زمان بندی و شیوه مقابله با مخالفان داخلی، فقدان واقع بینی سیاسی در این رژیم سنتی را دو چندان می کند. بسیاری از تحلیلگران با به کارگیری واژه «انتحار سیاسی» یا «انتحار استراتژیک» در تحلیل این اقدامات سعودی ها اعتقاد دارند، این جنایت ها فرایند فروپاشی رژیم سعود را سرعت خواهد بخشید. در عرصه منطقه ای و با در نظر قرار دادن بحران هایی که سعودی ها مستقیم یا غیر مستقیم درگیر آنها هستند نیز پیش بینی می شود این اقدام عربستان سعودی به شعله ور کردن تنش های بیشتر انجامیده و تبعات جبران ناپذیری در منطقه بر جای گذارد. در بارزترین موضع گیری های خارجی، آلمان که یکی از شرکاء مهم عربستان به ویژه در حوزه نفت و حامل های انرژی به شمار می آید اعلام کرد: اعدام نمر باقر النمر نگرانی های را درباره افزایش تنش ها و تعمیق اختلافات و شکاف ها در منطقه بیشتر کرده است.
خود زنی های مکرر عربستان طی گذشته نزدیک اعم از دخالت نظامی در بحرین، پشتیبانی و هدایت گروه های تکفیری به سمت عراق و سوریه و تلاش در جهت اشغال یمن ضمن اینکه به بی ثباتی، خشونت و کشتار انسان ها در این کشورها انجامید، موج نفرت و نارضایتی را در افکار عمومی متوجه دولتمردان سعودی کرده استاما بررسی تحلیلی اقدام اخیر عربستان در اعدام معترضان داخلی از منظر بازی های منطقه ای، جنگ قدرت و تحولات اخیر در خاورمیانه حاکی از قوام بخشی به ادعاهای موجود مبنی بر تغییر توازن قوا به سمت ائتلاف معطوف به جمهوری اسلامی ایران خواهد بود. خود زنی های مکرر عربستان طی گذشته نزدیک اعم از دخالت نظامی در بحرین، پشتیبانی و هدایت گروه های تکفیری به سمت عراق و سوریه و تلاش در جهت اشغال یمن ضمن اینکه به بی ثباتی، خشونت و کشتار انسان ها در این کشورها انجامید، موج نفرت و نارضایتی را در افکار عمومی متوجه دولتمردان سعودی کرده است. علاوه بر این و در حوزه اقتصادی نیز سیاست های واگرایانه این کشور در کمک به کاهش قیمت نفت و با هدف مقابله با جمهوری اسلامی ایران ضمن ناکارآمدی این سیاست ها افزایش روز افزون فشارهای اقتصادی داخلی و کاهش درآمدهای عربستان را به دنبال داشته است. عربستان در ماه نوامبر سال ۲۰۱۵ روزانه ۱۰ میلیون و ۳۳۰ هزار بشکه نفت تولید کرده که نسبت به پایان سال قبل ۸۳۰ هزار بشکه در روز بیشتر بوده است. این در حالی است که در راستای کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی، سهم این بخش در بودجه سالانه عربستان در سال ۲۰۱۴ حدود ۸۹ درصد و سال ۲۰۱۵ حدود ۷۳ درصد بود است. در همین راستا درآمد عربستان از فروش نفت در بودجه سال ۲۰۱۶ این کشور حدود ۷۰ درصد برآورد شده است.
در مجموع چنانچه تلاش عربستان در کاهش وابستگی به نفت را اقدامی در راستای مقاوم سازی اقتصاد این کشور فرض کنیم، به نظر می رسد فشارهای ناشی از روند تحولات سیاسی در عرصه بین المللی و منطقه ای که حاکی از تقویت جایگاه جدی ترین رقیب منطقه ای عربستان است، از یک طرف و از طرف دیگر وضعیت کنونی قیمت نفت در شرایطی که اهرم اقتصادی به عنوان مهمترین ابزار آل سعود در جلب رضایت و مقابله با اعتراضات داخلی طی سالهای گذشته به شمار می رود، فرصت کافی را برای تصمیم گیری در راستای تامین ثبات داخلی و تقویت جایگاه منطقه ای این کشور فراهم نخواهد آورد.
اعتراضات داخلی و بین المللی نسبت به مواضع و اقدامات منطقه ای و داخلی عربستان به ویژه اشغال یمن و اعدام رهبر مذهبی در این کشور علاوه بر افزایش نارضایتی از سیاست های آل سعود، در عرصه داخلی این کشور را با بحران مشروعیت مواجه خواهد کرد. ضمن اینکه الگوی رفتار سیاسی سعودی ها در برخورد با اعتراضات داخلی صرفنظر از اهرم اقتصادی، در به کارگیری قوه قهریه و ابزار خشونت، بحران کارآمدی را برای این نظام سیاسی به همراه خواهد آورد. علاوه بر این زمزمه های اخیر مبنی بر ادامه تغییر در هرم ساختار قدرت عربستان حاکی از این است که به احتمال زیاد شروع سال جدید میلادی چشم انداز متفاوتی را برای این رژیم سیاسی رقم خواهد زد.
بر این اساس و در پرتو تحولات و حوادث اخیر عربستان در عرصه داخلی اعم از روند فزاینده اعتراضات داخلی، اختلافات و جنگ قدرت چندساله اخیر در ساختار سیاسی این کشور، حوادث حج و فاجعه منا، اعدام شیخ نمر و دیگر معترضان داخلی و در عرصه منطقه ای دخالت های نظامی، بمباران و اشغال همسایگان، سطح فزاینده خشم و نفرت افکار عمومی نسبت به سیاست های منطقه ای آل سعود، حمایت مستقیم و آشکار این کشور از جریان های تکفیری و اتخاذ مواضع خصمانه نسبت به ثبات و امنیت کشورهای منطقه به ویژه عراق، یمن، سوریه و در نهایت عدم اتخاذ سیاست های همگرایانه و همکاری مابانه در قبال سایر بازیگران منطقه ای به ویژه تاثیرگذارترین قدرت منطقه ای، جمهوری اسلامی ایران، همگی حاکی از این واقعیت است که آینده نزدیک، روند آغاز فرجام نظام آل سعود را برای این پادشاهی رقم خواهد زد.