به گزارش خبرگزاری مهر، شصت و دومین شماره فصلنامه علمی پژوهشی ذهن منتشر شد.
در ذهن ۶۲ مقالاتی به شرح زیر می خوانیم؛
کارکردهای معنایی و توان منظوری جملات استفهامی قرآن کریم با توجه به نظریه «کنش گفتاری» / الخاص ویسی، غلامحسن اورکی
چكيده
قرآن کریم که سرچشمه معارف بشری است، از جملات استفهامی (پرسشی) به عنوان یکی از پرکاربردترین و رساترین شیوه‌های بیان حقایق، آگاهی‌دادن به مخاطبان و اقناع آنان بهره جسته است. ساختار استفهام و کاربرد آن از دیرباز مورد توجه پژوهشگران در حوزه‌های گوناگون بوده است. پژوهش حاضر برآن است کارکرد نظریه «کنش گفتاری» جان آستین را در شناساندن نقش‌های معنایی و توان منظوری جملات استفهامی قرآن کریم از متن عربی آن در نیمه دوم (۱۵ جزء دوم، ازآیه شریفه ۷۵ سوره کهف تا پایان سوره مبارکه ناس) ارزیابی کند. براي دستيابي به این هدف، اطلاعات و داده‌های مورد نیاز به صورت کتابخانه‌ای جمع‌آوری و به روش توصیفی- تحلیلی بررسی شده‌اند. نتایج پژوهش حاضر نشان می‌دهد که خداوند حکیم با بهره گیری از قابلیت های زبانی در زمینه القای اندیشه های متعالی، تأثیر و تقویت کلام وحی در ذهن و اندیشه مخاطبان و ایجاد آمادگی ذهنی آنان برای فهم آموزه‌های اخلاقی قرآن از قالب استفهام با کارکردهای گوناگون از قبیل انکار، نفی، نهی، تحقیر، ترغیب و تهدید به طور‌حکیمانه بهره جسته است.
مبادی ادبی دلالت فرا سیاقی قرآن/علی راد، محمد خطیبی
چکیده
برخی از آیات قرآن کریم افزون بر معنایی که در ضمن فضای سیاقی و بافت زبانی افاده می‌کنند، قابلیت دلالت بر معانی دیگری با چشم‌پوشی از سیاق متنی را نیز دارا هستند که از این معانی در این پژوهه به مدلول فراسیاقی یاد میشود. کشف چنین دلالت‌هایی در کنار پایبندی به اصول و ضوابط تفسیری، در سایه جداسازی و تقطیع گزاره‌های قرآنی یا فرانگری از تنگناهای سیاق متنی آیات امکان‌پذیر است. شیوه بیانی بی‌بدیل قرآن به دلیل برخورداری از شاخصه‌ها و مؤلفه‌هایی چون ذووجوه‌بودن، جامعیت دلالی در قالب ساختارهای موجز، قابلیت چند معنایی و تکرار گزاره‌های یکسان در مجموعه‌ها و سیاق‌های معنایی متفاوت که جملگی برخاسته از ماهیت زبانی و ساختار خاص ادبی آیات قرآن کریم است، اعتبارمندی استنباط‌های فراسیاقی را فراهم می‌آورد. در این پژوهش کوشش بر آن است تا با رویکردی توصیفی- تحلیلی بر پایه ویژگی‌های زبان‌شناختی و ادبی آیات قرآن با تکیه بر منابع اصیل علوم قرآن و مصادر ادبی ضمن ارائه نمونه‌ها و شواهدی عینی از آیات قرآن به اعتبارسنجی این رویکرد معناشناختی در تبیین آیات پرداخته شود. نتیجه پژوهش نشان داد که در روایات تفسیری اهل بیت(ع) نیز مدلول فراسیاقی قرآن معتبر شناخته شده است.
سرشت مقوله بندی؛ اصول حاکم بر مقوله بندی منطقی، شباهت خانوادگی و پیش نمونه ای / شعبان نصرتی، محمد رکعی
چکیده
مقولهبندی از اساسیترین و کارآمدترین تواناییهای ذهن بشر در شناخت پدیدهها به شمار میرود. مقولهبندی به معنای قراردادن پدیدههای مشابه در گروههای کلی به منظور شناخت مصادیق آنها با سهولت بیشتر است. مقولهبندی را میتوان با سه رویکرد بررسی كرد. مقولهبندی ارسطویی یا منطق کلاسیک قدیمیترین روش مقولهبندی است که بر پایه اصول ذهنگرایی، لزوم عنصر مشترک در مصادیق، تمییز حداکثری، سادهسازی، تعین مقولات، درجهبندی یکسان بنا نهاده شده است. رویکرد دوم مقولهبندی بر اساس شباهت خانوادگی ویتگنشتاین است. این روش عینگرایی را به جای ذهنگرایی، شباهت خانوادگی را به جای ماهیت مشترک، فازی‌بودن را به جای تمییز حداکثری، نفی تعین خارجی مقولات و رتبهبندی مصادیق را به جای درجهبندی یکسان اصول خود قرار داده است. بدیعترین روش مقولهبندی را باید مقوله‌بندیِ شناختی دانست که با تأکید بر عنصر پیشنمونه در فرایند مقولهبندی با دو روش پیش از خود در اصول تجربهگرایی در مقابل ذهنگرایی و عینگرایی و پیشنمونه به جای ماهیت مشترک متمایز است
مبانی معرفت شناختی اخلاق از دیدگاه خواجه افضل الدین کاشانی/ محمد ربیع میرزایی، علیرضا قائمی نیا
چکیده
در نظام معرفتی خواجه افضل‌الدین، هم به چیستی معرفت پرداخته شده و هم به امکان شناخت یا بُعد حکایتگری معرفت اشاراتی شده است. به عقیده وی واقعیت‌هایی اخلاقی وجود دارد که قابل دستیابی و شناخت است و دستیابی به این احکام و اصول اخلاقی می‌تواند قطعی و یقینی باشد. ابزارهای شناخت اصول و قواعد اخلاقی نیز مختلف است؛ برخی از آنها ابزارهای حسی و مادی‌اند و برخی دیگر، درونی و عقلانی و برخی نیز وحیانی. علاوه بر اینها ممکن است نوع دیگری از شناخت واقعیات اخلاقی نیز رخ دهد که مستقیماً و بدون نیاز به ابزارهای فوق باشد که شناخت حضوری یا شهودی نامیده میشود.
تاثیر عوامل غیرمعرفتی بر معرفت در فلسفه اشراق/ مهدی عباس زاده
چكيده
شهاب‌الدّين سهروردي (شيخ اشراق) در آثار خويش برتأثير گسترده، عمیق و مستقيم عمل- يا ساحت رفتاريِ- انسان بر نظر (معرفت) تأکید دارد. او همة مراتب معرفت انسان را «شهودي» و بدون وساطت صورت ذهني و لذا يك‌سره از سنخ «علم حضوري» مي‌داند و چنين معرفتي را مستقيماً تحت تأثير عوامل غيرمعرفتي، به‌ويژه عمل انساني قرار مي‌دهد. اَعمال انسانيِ مؤثر بر معرفت به دو دستة كلّي تقسيم مي‌شوند: اعمال ارزشي و اعمال ضدّ ارزشي. مهم‌ترين عوامل غيرمعرفتي و ارزشيِ موثّر بر معرفتِ شهودي از منظر او، عبارت‌اند از: ترک تعلّق به دنیا و امور حسّی، ریاضت و مجاهدت و خدمت اهل مشاهده، تجريد نفس از بدن به منظور آمادگيِ تابش انوار برين، اطاعت از قیّم بر اشراق (قطب) و ... نوشتار حاضر در صدد تبيين و بررسيِ اين مطلب است كه در تفكّر سهروردي، ساحت عمل و ساحت نظر- به مثابه دو بُعد مهم از ابعاد وجودي و هويّتِ نوريِ نفس ناطقة انساني- از يكديگر جدا نيستند و با يكديگر ارتباط مستقيم دارند؛ تا آن‌جاكه حتّي تأثير عوامل غيرمعرفتي و ارزشي بر معرفت شهودي، بيشتر از عوامل نظري و شناختيِ محض است. بدين‌سان معرفتِ محض- يعني معرفتي كه از عوامل غيرمعرفتي و ارزشي تأثير نپذيرفته است- لزوماً نمي‌تواند به يقين بينجامد؛ زيرا معرفت صرفاً امری منطقي و معرفت‌شناختي نيست، بلكه مرتبه و ساحتي از وجود انسان و شايد بتوان گفت اساساً عين آن است.
درنگی بر گونه شناسی تحویل گرایی/ مهدی غیاثوند
چكيده
در اين مقاله تلاش شده است نمونه‌ها و الگوهاي گوناگون تحويل در يك طرح جامع دسته‌بندي شوند. اين نمونه‌ها به تحويل‌گرايي سنخ‌شناختي، جوهري، ساختاري، توصيفي، نظريه‌اي و روش‌شناختي تقسيم شده‌اند. آن‌گاه نخست ادعا شده است که تحویل سنخ‌شناختی را باید از تحویل جوهری جدا داشت. دوم آنکه تحویل‌های سنخ‌شناختی و روش‌شناختی مستلزم یکدیگر و هیچ یک از انواع تحویل نیستند. سوم تحویل‌های جوهری و ساختاری مستلزم یکدیگر و سایر انواع تحویل‌اند. چهارم تحویل توصیفی که به دشواری می‌تواند فارغ از تحویل تحویل‌های سه‌گانة هستی‌شناختی قابل تحقق باشد، آشکارا مستلزم تحویل نظریه‌ای بوده و مستلزم تحویل روش‌شناختی نیست. پنجم تحویل‌های نظریه‌ای و روشی مستلزم هیچ یک از انواع تحویل نیستند.
علاقمندان مي توانند جهت تکمیل اطلاعات و تهيه اين فصلنامه به سايت http://zehn.iict.ac.ir/و یا سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي به نشاني http://poiict.ir مراجعه كنند