خبرگزاری مهر – گروه استان ها - حسن عبدالهی: فقر و نیازمندی شاید سابقه ای به بلندای تاریخ بشر داشته باشد اما شاید از زمان یکجانشینی و گسترش زندگی شهری عینیتی بیش از پیش یافته و متاثر از مسائلی چون فاصله طبقاتی و توزیع ناعادلانه امکانات هر روز بیش از پیش در سطح جوامع امروزی، حتی از نوع پیشرفته و توسعه یافته نیز خودنمایی می کند.
به هر حال همواره در کنار پدیده فقر و نیازمندی مترادفی با عنوان خیریه ها و نهادهای حمایتی مطرح بوده، موضوعی که در کشور ما و با توجه به فرهنگ و اعتقادات ایرانیان، رنگ و بوی متفاوتی دارد و برنامه های متعدد سالانه در حوزه نیکوکاری مؤید همین نکته است و در شهری مانند تبریز که وجود نخستین و باسابقه ترین خیریه های کشور در آن از وجوه تسمیه شهر اولین هاست، باید با نگاهی متفارت به حوزه خیریه و خیران نگاه کرد.
هر چند در ابتدای گردآوری مطالب این گزارش، نیت بر انعکاس فعالیت های حوزه خیریه آذربایجان شرقی و تبریز بود، اما روند کار به گونه ای پیش رفت که گزاش سمت و سوی آسیب شناسی این حوزه را به خود گرفت، موضوعی که با وجود اذعان همه دست اندرکاران و صاحب نظران امور خیریه به بی بدلیل بودن اقدامات خیران در شهر خیریه های ایران، بواسطه حضور پرشمار همین نهادها و تبعات اقدامات صرفاً حمایتی آنها اجتناب ناپذیر می نماید.
ضریب اثرگذاری کمک های مردمی و خیران به مراتب بیش از اعتبارات دولتی است
در همین راستا مدیر کل کمیته امداد آذربایجان شرقی در گفت و گو با خبرنگار مهر ضمن اشاره به کارآیی خیران استان در رفع نیازهای مددجویان این نهاد می گوید: ضریب اثرگذاری کمک های مردمی و خیران به مراتب بیش از اعتبارات دولتی است زیرا هر ریال از اعتبار یکهزار و ۱۲۰ میلیون ریالی کمیته امداد ردیف خاصی داشته و نمی توان خارج از آن هزینه کرد اما ۷۰۰ میلیارد ریال اعتبار حاصل از کمک های مردمی و خیران بدلیل انعطاف در هزینه کرد در بسیاری موارد گره گشای امور مددجویان بوده است.
حسین دشتی در ادامه می افزاید: کمیته امداد اعتبارات روتین و مشخصی دارد و در ایامی چون ماه رمضان تنها مساعدت های مردمی و نیکوکاران و خیرین در اختیار نیازمندان قرار می گیرد و برای نمونه در استان ۱۶ هزار و ۸۰۰ دانش آموز مددجو داریم که چهار هزار نفر از آنها بواسطه اجرای طرح هایی چون اکرام ایتام و حضور خیران دارای حامی هستند و متوسط ۳۶۰ هزار تومان ماهانه برای هر دانش آموز پرداخت می شود و در طرح رضوان نیز ۶۲ میلیارد ریال توسط خیران برای مشکلات خاص افزاد نیازمند هزینه شده است.
مدیر کل کمیته امداد آذربایجان شرقی مدیریت، تولید و رشد اقتصادی را مهمترین راه کار در حل مشکلات مددجویان می داند و می گوید: البته برخی موضوعات نیز به عنوان نقاط ضعف در فعالیت های خیریه های استان وجود دارد که از تعدد صندوق های صدقات می توان به عنوان نمونه ای از آن اشاره کرد و حاضریم در این راستا همکاری لازم را با خیریه ها انجام دهیم تا شاهد کارآیی هرچه بیشتر این فعالیت ها در حوزه نیازمندان باشیم و بیش از پیش به سمت توانمندسازی آنها حرکت کنیم تا وابسته سازی به سازمان ها و نهادهای حمایتی.
خیران پیشروتر از دولتی ها: نهادهای دولتی تنها بدنبال کمیت هستند
عضو هیات امنای جمعیت خیریه نوبر تبریز نیز که در سال ۱۳۲۶ تاسیس و در سال ۱۳۳۳ با شماره هفت ثبت شده است، سه حوزه ایتام، بیماران و جهیزیه را زمینه های اصلی فعالیت های این انجمن برشمرده و می گوید: مردم تبریز به شدت خیر و علاقمند به فعالیت های این حوزه هستند و ساخت بیمارستان کلیوی خیرساز و تحویل ۹۱۶ تخت بیمارستانی به جامعه درمانی استان بدون ریالی اعتبار دولتی و تنها بواسطه اعتماد به خیران نمونه ای از همین روحیه است.
خاماچی با بیان اینکه خیران هرجا که کمبودی احساس شده، ورود پیدا کرده اند، می افزاید: فعالیت خیران در مسائل مبتلابه نیازمندان بهتر از نهادها و ارگان های دولتی است زیرا بروکراسی اداری در چنین سازمان هایی مانع اجرای درست و کن هزینه خدمات است زیرا برای نمونه کمیته امداد به دنبال کمیت و ارائه آمار بالا در خصوص پوشش نیازمندان است در حالیکه خیران و خیریه ها تلاش می کنند بهترین خدمات را حتی اگر شده برای تعداد محدودی افراد مستحق فراهم کنند و بر همین اساس اگر کمیته امداد برای یک خانواده با پنج سر عائله ۸۰ هزار تومان پرداخت می کند، در خیریه هایی مانند نوبر برای یک خانوار سه تا چهار نفری حدود ۵۰۰ هزار تومان در نظر گرفته می شود.
وی ادامه می دهد: هدف و رویکرد انجمن های خیریه ای چون نوبر و مستمندان به ویژه در بخش ایتام خودکفایی از طرقی چون ایجاد بستر برای تحصیل یا کار و خروج از وضعیت چشم به دست بودن نیازمندان است.
این خیر تبریزی در خصوص دورنمای آینده فعالیت های خیریه ها نیز می گوید: متاسفانه باید گفت اگر وضع اقتصادی کشور بهبود نیابد، نمی توان به استمرار فعالیت های خیران نیز امیدوار بود زیرا برای نمونه سال های گذشته در ۳۰ روز رمضان مراسم افطاری پیش بینی شده داشتیم و هر شب یک بانی داشت اما امسال تاکنون چندین برنامه از این دست بدلیل نبودن بانی بلاتکلیف مانده است.
لزوم آسیب شناسی فعالیت های حوزه خیریه و خیران برای جلوگیری از تولید فقر نسلی
نماینده تشکل های مردم نهاد خیریه در هیات نظارت فرمانداری تبریز نیز با اشاره به سابقه طولانی تبریزی ها در امور خیریه، تعداد خیران تبریز و آذربایجان شرقی را فاقد آماری مشخص عنوان و تصریح می کند: خیریه های استان دو منشاء اصلی دارند که یکی از طریق وزارت کشور در سطح ملی و استانداری و فرمانداری در سطح استانی و شهری است و برخی نیز از طریق بهزیستی مجوز فعالیت می گیرند که اخیراً مصوب شده این نوع خیریه ها نیز زیرنظر وزارت کشور قرار گیرند و در این میان آذربایجان شرقی ۴۰۰ خیریه رسمی دارد که از این تعداد حدود ۵۷ مورد تحت نظر وزارت کشور در تبریز و مانند کل ایران در حوزه های هفت گانه فقر، سلامت، کارآفرینی، محیط زیست، مسکن، آموزش و توسعه پایدار فعالیت می کنند.
سعید جلالی در پاسخ به سئوال خبرنگار ما مبنی بر درمانی یا پیشگیری بودن رویکرد خیران و خیریه های استان در رسیدگی به نیازمندان خاطر نشان می کند: با توجه به علایق و گرایش مردم عموماً حوزه های فقر و سلامت مورد توجه است و در این میان انجمن های خیریه قوی نیز به هیچ عنوان به دنبال کنترل فقر نیستند و حتی تولید فقر نسلی نیز می کنند زیرا فقر را از مناظر عمومی جمع آوری می کنند و در پشت پرده به نیازمندان رسیدگی می کنند و در حالی که در دنیا سیاست های تشویقی بر قطع فقر و توسعه اشتغال پایدار استوار است، موسسه محک به عنوان قوی ترین خیریه کشور با ۴۹۵ میلیارد ریال اعتبار از محل کمک های مردمی، تنها به دنبال پوشش کودکان سرطانی است و این اعتبار را صرف داروهای ضد سرطان گران قیمت می کند و در هیچ فعالیتی در حوزه پیشگیری از سرطان ندارد.
وی با تاکید بر اینکه رسیدگی به مسائل اجتماعی با نگاه سیاسی نکوهیده است و باید در چنین اموری هم پوشانی بین موسسات مردم نهاد و دستگاه های دولتی مورد توجه قرار گیرد، می افزاید: خیریه ها با دیده یک نهاد دولتی صرف با مجموعه هایی چون کمیته امداد برخورد می کنند در حالیکه در چنین اموری باید در درجه نخست رضای الهی مدنظر باشد و سپس با این استدلال صورت گیرد که دانسته ها و داشته های خیران و دولتی ها برای حل مشکلات افراد نیازمند به اشتراک گذاشته شود و این امر به عنوان لازمه کاهش فقر در تبریز چندان ملموس نیست. چنین رویکردی موجب افزایش آمار نیازمندان شده که نشان از عدم مدیریت صحیح و توزیع ناعادلانه امکانات است نه شاخصی برای اثبات عملکرد خوب دستگاه ها و نهادهای حمایتی.
تبریز، شهر بدون گدای
این فعال حوزه خیریه و خیران تبریز همچنین به آسیب شناسی پدیده «شهر بدون گدا» نیز پرداخته و می گوید: در دنیا شهر بدون گدا وجود ندارد و یکهزار و ۳۰۰ شهر کشور ما نیز همه دارای انواعی از تکدی گری هستند اما می توان گفت تبریز تنها شهری است که توانسته تکدی گری را ساماندهی کند وگرنه بعد از ظهرها به راحتی در معابر و خیابان های اصلی شهر شاهد حضور گدایانی خواهید بود که عموماً از شهرستانی هایی که در شهر هستند، وجوهی غالباً قابل توجه را دریافت می کنند.
وی در ادامه خاطر نشان می کند: در مقابل باید گفت تبریز تنها شهر با گداهای آهنی متعدد است زیرا با تعدد صندوق های صدقات مختلف، رکوردشکن تمام شهرهای ایران در این خصوص است.
جلالی در پایان با اشاره به احتمال تحقق آرمان شهر بدون نیازمند اظهار می دارد: متاسفانه در حال حاضر فاصله طبقاتی به گونه ای است که تحقق چنین موضوعی را غیرممکن می سازد اما در صورتی که موضوع توانمندسازی و توسعه اشتغال پایدار بویژه برای نیازمندان مورد توجه قرار گیرد، می توان شاهد به حقیقت پیوستن چنین رویایی بود.
در پایان باید تاکید کرد که بدون شک فعالیت خیران و نهادهای خیریه طبق آموزه های دینی و اخلاقی، امری پذیرفته شده و کاملا مثبت است اما نباید از ساماندهی این فعالیت ها در جهت توانمندسازی نیازمندان غفلت کرد زیرا این امر نتیجه ای جز نیازمند پروری بدنبال نخواهد داشت و افراد شاید به امید وجود چنین مراکزی تنها بدنبال دریافت رایگان ماهی باشند تا تلاش برای صید آن.