خبرگزاری مهر- گروه فرهنگ: صنعت تولید کتاب‌های صوتی یکی از نوپاترین صنایع فرهنگی کشور به شمار می‌رود که برخی از تولیدات آن در سال‌های اخیر از اقبال قابل توجهی برخوردار شده است.
فاطمه محمدی مدیر عامل موسسه نوین کتاب گویا (یکی از مهمترین و فعال‌ترین موسسات تولید کتاب صوتی) در گفتگو با مهر درباره شور و شوق قابل توجه علاقه‌مندان به این صنعت و نیز علاقه‌مندان به فعالیت در این زمینه گفت و برای آنها که سودای پیوستن به این صنعت دارند نکات قابل توجهی را بیان کرد.
* به عنوان مدیر یکی از معدود موسسه‌هایی که به صورت اختصاصی به تولید کتاب گویا مشغول است شاید بد نباشد در ابتدای امر بفرمایید که یک کتاب چه طور گویا می‌شود؟
انتشار یک کتاب به صورت گویا، اگر دشوارتر از انتشار یک کتاب به صورت چاپی نباشد، راحت‌تر از آن نیست. به یاد داشته باشید که همه کتاب‌ها را نمی‌توان به کتاب گویای خوبی تبدیل کرد. توجه به این نکته که آیا نسخه صوتی یک کتاب می‌تواند با استقبال مخاطبان مواجه شود یا نه، بسیار مهم است.
جدای از این، باید به این نکته هم توجه داشت که هر کتابی، یک مالکیت حقوقی دارد. یعنی ناشر یا نویسنده یا مترجم آن کتاب، صاحب امتیاز متن آن کتاب هستند و بدون اجازه و موافقت آنها نمی‌توان آن را برداشت و متنش را خواند و ضبط کرد و یک کتاب گویا تولید کرد. متاسفانه فضای مجازی، با وجود امتیازات شگفت‌انگیزی که دارد، به این قضیه دامن زده و می‌بینیم که هر از گاهی کسی، جایی، کتابی را به دست می‌گیرد و می‌خواند و به تصور انجام یک کار فرهنگی، آن را در فضای مجازی به اشتراک می‌گذارد. این کار عین دزدی ست؛ درست مثل این که شما وارد یک فروشگاه شوید و دست ببرید و یکی از اجناس داخل فروشگاه را برای خودتان بردارید و بدون پرداخت مبلغ آن، از فروشگاه خارج شوید. به جرات می‌شود گفت دزدی یک جنس از فروشگاه، به مراتب خطای کوچکتری‌ست در مقایسه با برداشتن بدون اجازه متن یک کتاب که ناشر یا نویسنده‌ی آن، سال‌ها عمر خود را صرف به بار نشستن آن کتاب کرده‌اند.
* شما تمامی این مراحل انتشار را برای گویا کردن یک کتاب طی می‌کنید؟
به نوعی بله. امضای قرارداد با صاحب امتیاز متن، از نخستین مراحل شروع فرایند تولید کتاب گویاست. بد نیست بدانید برای محتوای هر کتاب گویا هم کپی رایت وجود دارد؛ به این معنی که یک کتاب گویا را نمی‌توان دوباره گویا کرد.
بعد از انتخاب عنوان و توافق با ناشر یا نویسنده اثر، سایر مراحل تولید یک کتاب گویا عبارتند از: تدوین سناریوی مناسب برای اجرای اثر و موسیقی آن، انتخاب گوینده، ضبط استودیویی اثر، آهنگسازی یا انتخاب موسیقی، تدوین، میکس و مسترینگ اثر، ارائه به وزارت ارشاد برای دریافت مجوز طی مراحل مشخص قانونی، طراحی جلد و اینسرت و ملزومات چاپی، چاپ ملزومات چاپی و تولید لوح فشرده اثر و بسته بندی نهایی.
* شما به نوپا بودن صنعت کتاب گویا در ایران اشاره کردید. به طور مشخص امروزه در ایران مشتریان کتاب گویا چه کسانی هستند؟
مشتری کتاب گویا، همان مشتری کتاب چاپی‌ست که گوش دادن به کتاب گویا را راهی برای مطالعه هر چه بیشتر یافته است. راهی برای مطالعه و انجام همزمان کارها. طبق آمار، مشتریان کتاب گویا، عموما تحصیل کرده هستند، نسبت به کتابخوان‌های سنتی، درآمد بالاتری دارند، کتاب‌های خود را از میان برترین‌ها و پرفروش‌های بازار کتاب انتخاب می‌کنند.
کودکان هم بخش دیگری از مشتریان هستند که بسیاری از خانواده‌ها کتاب‌های گویای ویژه کودکان را برای سرگرم شدن در ماشین یا خانه تهیه می‌کنند. مانند آموزگاران که از کتاب گویا به عنوان ابزار آموزشی استفاده می کنند.
* شما اطلاعی دارید که این محصول بیشتر در کجا و طی چه زمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد؟
بیشترین زمان استفاده از کتاب گویا، زمان رفت و آمد یا سفر است. دیگر زمان‌های پر طرفدار برای شنیدن کتاب گویا، زمان انجام فعالیت‌های روزمره مانند ورزش، پیاده روی، استراحت، آشپزی، نظافت، باغبانی، انجام کارهای دستی و... است. افرادی که شغل‌شان به گونه‌ایست که با دست کار می‌کنند هم گزارش داده‌اند حین کار به کتاب گویا گوش می کنند.
* برسیم به حساس‌ترین و مهیج‌ترین بخش کار؛ گویندگان کتاب گویا چگونه انتخاب می‌شوند؟
گاهی وقت‌ها، خود نویسنده بهترین انتخاب برای خوانش کتابش است، به ویژه در مورد آثار غیر داستانی. هر گاه لازم باشد گوینده دیگری وارد کار شود، ناشر کتاب گویا به دنبال بازیگران یا صداپیشگان حرفه‌ای می‌گردد که آموزش‌های بازیگری و گفتار را گذرانده‌اند و میتوانند از عهده گویش‌های مختلف برآیند، در گفتگوها میتوانند به درستی نقش ایفا کنند، تحمل حضور در ساعت‌های طولانی ضبط را دارند و میتوانند بدون افت صدا و انرژی، ساعت‌ها در اتاق در بسته ضبط بمانند، و در نهایت این که میتوانند احساس نهفته در سطرهای کتاب را به درستی و همان‌گونه که مورد نظر نویسنده است، به شنونده انتقال دهند.
* صدای گوینده‌های کتاب‌های گویا چطور انتخاب می‌شود؟
بیشتر مواقع، نویسنده انتخاب گوینده را تایید می‌کند. گوینده در بیشتر مواقع باید نقش تمام شخصیت‌های کتاب، به ویژه در آثار داستانی، ایفا کند. با این حال ممکن است در بعضی کتاب‌ها، نقش‌های مختلف توسط افراد مختلف ایفا شوند یا این که به ازای هر نقش، یک فرد حضور داشته باشد.
* خانم محمدی شاید خیلی از مخاطبان آثار شما دوست داشته باشند بدانند که چه طور می‌شود روایتگر کتاب گویا شد؟
برای خیلی از ما پیش آمده که به ما بگویند چه صدای خوبی داری؛ یا این که خودمان را فردی عاشق کتاب خواندن با صدای بلند برای کودکان بدانیم و یا حتی گوینده تیزرهای رادیویی و تلویزیونی یا خواننده متن‌های معرفی و تبلیغاتی شرکتی باشیم. به این ترتیب شاید فکر کنیم که خواندن کتاب گویا برایمان خیلی ساده خواهد بود، این طور نیست؟ من می‌گویم نه، نیست. واقعا لازم است قبل از این که در این زمینه مشغول به کار شوید، بیشتر فکر کنید.
صنعت کتاب گویا به سرعت رو به رشد است اما در عین حال با الزامات هنری، فنی، تکنولوژیکی و حرفه‌ای خاص، بسیار رقابتی باقی خواهد ماند. همچنین با توجه به تنوع سبک‌های صدایی که وارد کار می شوند، این رقابت شدیدتر خواهد بود.
برای بیشتر گوینده‌ها، حتی آن دسته که در بالاترین سطح حرفه‌ای هستند، پرداختن به کار روایتگری کتاب گویا، به تنهایی کافی نخواهد بود. گوینده حرفه‌ای کتاب گویا شدن امکان پذیر است اما نیاز به تمرکز، اراده استوار، مهارت، پشتکار و طاقت، حرفه‌ای گری، اعتمادسازی، استعداد، انعطاف، سرمایه گذاری مالی، و زمان دارد.
صنعت کتاب گویا در دنیا، در طول دهه‌های گذشته، تغییرات قابل توجهی داشته است اما بهترین گویندگان کتاب گویا، کتابخوان‌های اندیشمندی بوده‌اند که عشق و درکشان از ظرافت‌های زبانی و ادبی را به عنوان مولفه کلیدی دستیابی به برترین‌ها در این حرفه وارد کرده‌اند.
* این به معنی آن است که کسانی میتوانند به این کار وارد شوند که تخصص و الزامات کار هنری را درک کرده باشد. درست است؟
بله. در سال‌های گذشته، هنرپیشگانی که کتاب‌هایی را خوانده‌اند، به طور خاص در استودیوهای حرفه‌ای و زیر نظر کارگردانان و مدیر ضبط‌های حرفه‌ای کتاب گویا و با بهره گیری از امکانات تخصصی صدابرداران حرفه‌ای این کار را انجام داده‌اند. موفق‌ترین گویندگان، این تخصص را به این شیوه یاد گرفته‌اند و چنین کیفیتی را به این عرصه آورده‌اند. در حالی که هنوز هم برخی آثار با چنین کیفیتی تولید می‌شود، بسیاری از کتاب‌ها هم توسط گویندگانی آماتور در استودیوهای خانگی و بدون کارگردانی و نظارت‌های فنی ضبط می‌شوند که عموما کیفیت بالایی ندارند.
این به آن معناست که برای موفقیت و درخشیدن به عنوان روایتگر کتاب گویا، گوینده مشتاق باید مهارت‌های عالی در اجرا داشته باشد و دارای صدای سالم، منعطف و آرام باشد. تشخیص این که چه ژانری مناسب صدا و لحن یک گوینده است هم از مواردی است که بسیار مهم است و در موفقیت یک اثر نقش قابل توجهی دارد. گاهی ممکن است تشخیص این مورد از طرف خود گوینده، چندان درست و دقیق نباشد.
گویندگان حرفه‌ای معمولا برای زمانبندی ضبط کار، از دو به یک فراتر نمی روند، یعنی برای هر ساعت خروجی کار، لازم است دو ساعت ضبط داشته باشند. بنابراین برای کتابی که ۱۰ ساعت خروجی آن خواهد بود، بیست ساعت زمان ضبط نیاز است. زمان و تجربه کافی لازم است تا به این حد از حرفه‌ای بودن برسید، به ویژه اگر بخواهید این کار را در محیطی غیرحرفه‌ای بدون نظارت کارشناس فنی یا کارگردان شروع کنید.
افزون بر این، معمولا ضبط‌های مجددی هم برای اصلاح خطاها نیاز می‌شود. همین طور لازم است زمانی را هم که صرف یافتن گویش مناسب، تلفظ درست کلمات یا اسامی خاص یا ... می شود، در نظر داشته باشید.
* فکر می‌کنم نکته‌ای در این میان نادیده ماند و آن استارت اولیه و چگونگی ورود به این عرصه است. بالاخره کسانی هستند که حس می‌کنند میتوانند گوینده کتاب شوند، یا دوست دارند که به این عرصه وارد شوند. راه این کار چیست؟
برای این کار چند پیشنهاد مشخص می‌شود داد. نخست اینکه برای آموزش اختصاصی در حوزه روایتگری کتاب گویا لازم است وقت گذاشت و هزینه کرد. حتی اگر شما هنرپیشه‌ای هستید که روی صحنه یا پرده نقش اجرا می‌کند، یا صداپیشه هستید، باز هم نیاز دارید مهارت‌های فنی و خلاقانه‌ای را که مختص روایتگری کتاب گویاست، به دست آورید. دنبال کلاس‌هایی که با مربیان و کارگردانان کتاب گویا آموزش داده می‌شوند، باشید. اما تمرین هم در این امر نقش بسزایی دارد. مانند هر شغل دیگری، این طور نیست که هر کسی ادعای تخصص داشته باشد، واقعا متخصص باشد.
از سوی دیگر به علاقه‌مندان پیوستن به این صنعت پیشنهاد می‌کنم اگر بازیگر آموزش دیده نیستید، با آموزش‌های مقدماتی بازیگری شروع کنید یا به گروه‌های تئاتر ملحق شوید. فراموش نکنید تئاتری‌ها بهترین روایتگرهای کتاب گویا هستند.
پیشنهاد دیگر این است با صدای بلند بخوانید و صدای خودتان را ضبط کنید. بعد صدای خود را گوش کنید. به کتاب‌های گویایی که به صورت حرفه‌ای تولید شده‌اند، گوش کنید و گوش کنید و باز هم گوش کنید تا خوب متوجه شوید گویندگان حرفه‌ای چه طور اجراهای استادانه خلق می‌کنند و چه طور عمق احساس خود را به شکلی واقعی، بدون اغراق و تصنعی‌گری در صفحه صفحه کتاب جاری می‌کنند.
بعضی اجراها شامل صداهای دو جنس مخالف، لهجه و گویش‌های مختلف، تند یا کندخوانی درست، راوی مستقیم یا غیر مستقیم و سایر چالش‌ها و ظرافت‌های گویندگی ست. خوشبختانه در ایران آثار بسیار خوبی وجود دارد-هر چند معدود- که می‌توانید با گوش کردن به آنها، چیزهای زیادی بیاموزید.
من همچنین به علاقه‌مندان توصیه می‌کنم در همایش‌های مربوط به کتاب گویا شرکت کنند. در این همایش‌ها، دست‌اندرکاران تولید و عرضه کتاب گویا حضور دارند. کسانی مانند ناشران کتاب گویا، کارگردانان، استودیوداران، صداپیشگانی با تجربه‌هایی در سطوح مختلف، اصحاب رسانه که رویدادهای مرتبط را پوشش می‌دهند و غیره. در این همایش‌ها، فرصت‌هایی برای شکل‌گیری ارتباطات اجتماعی با کسانی که در حوزه انتخاب صداپیشه تصمیم گیرنده هستند به وجود می‌آید که هم برای تولیدکنندگان کتاب گویا و هم برای گویندگان این آثار مورد نیاز است.
در کنار این مساله، حرفه‌ای‌های این صنعت را هم باید شناخت که متاسفانه در ایران انگشت‌شمار هستند. با این حال باید آنها را پیدا و با آنها کار کرد.
در نهایت، خوب است کسانی که توانمندی خوانش کتاب را در خود می‌بینند، چند نمونه کار حرفه‌ای ضبط کنند. این نمونه کارها، در حقیقت رزومه کاری یک گوینده هستند و توانایی فرد را برای صداسازی، ابراز احساسات متفاوت، ایجاد موقعیت‌های مختلف، گویش‌ها و زبان‌های متفاوت و... را نشان می‌دهد. کلید اصلی این است که خود را متفاوت از هزاران نفری که مشتاق ورود به این عرصه هستند، نشان دهید. این که فقط صدای فوق العاده‌ای دارید، اصلا کافی نیست.
پس از آن، نمونه کارهایتان را برای شرکت‌هایی که مایلید با آنها کار کنید، بفرستید. البته مطمئن شوید که نمونه کار، به دست شخص مناسبی می‌رسد. همچنین اخبار مربوط به آثار شنیداری را دنبال کنید تا در جریان اطلاعات و رویدادهای مربوط به دنیای کتاب گویا باشید.