به گزارش خبرنگار مهر، نشست بررسی روابط ایران و عربستان سعودی عصر چهارشنبه (۱۳ اردیبهشت) با حضور پروفسور «آلبرت بینیناشویلی» استاد دانشگاه کلمبیا و دکتر «سید جواد صالحی» استاد دانشگاه شیراز و مدیر گروه خلیج فارس مرکز مطالعات خاورمیانه در مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه برگزار شد.
در این نشست که با مشارکت خبرگزاری مهر برگزار شد در ابتدا «پیمان یزدانی»، عضو گروه خلیج فارس مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه در سخنانی به تاریخچه روابط ایران و عربستان اشاره کرد.
هدف مشترک آمریکا و عربستان مقابله با نفوذ ایران در منطقه است
یزدانی با اشاره به اهمیت روابط ایران و عربستان اظهار داشت: روابط ایران و عربستان به عنوان دو کشور مهم در منطقه غرب آسیا و خلیج فارس از اهمیت استراتژیک، ژنوپیلتیک و ژنواکونومیک زیادی برخوردار است.
این عضو گروه خلیج فارس مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه ادامه داد: اهمیت روابط دو کشور در حدی است که هرگونه دوستی و هم گرایی بین آنها یا هرگونه خصومت و واگرایی در روابط دو کشور تاثیرات و پیامدهای زیاد و ملموسی را در سطح منطقه و روابط بین الملل می گذارد.
یزدانی در ادامه به بررسی روابط ایران و عربستان در قبل و بعد از انقلاب اسلامی پرداخت و عنوان کرد: قبل از انقلاب اسلامی ایران با وجود اختلافات بین دو کشور در خصوص مسایلی همچون جزایر سه گانه و بعضا حج که هر یک به نوبه خود می توانست مقدمات تنش های گسترده ای را بین دو کشور ایجاد کند، اما دو کشور در راستای سیاست آمریکا و در قالب نظم امنیتی دو ستونی نیکسون تبدیل به متحد منطقه ای شدند.
وی افزود: علت این اتحاد ناشی از ماهیت محافظه کاری و پادشاهی حکومت های دو کشور در آن مقطع زمانی بود که نگران گسترش جریان های انقلابی به ویژه جریان های وابسته به اتحاد جماهیر شوروی سابق بودند.
این عضو گروه خلیج فارس مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه از وابستگی دو کشور به آمریکا به عنوان یکی دیگر از عوامل اتحاد یاد کرد و در ادامه با اشاره به تغییر نظام سیاسی ایران بعد از انقلاب اسلامی تصریح کرد: فاصله گرفتن ایران از محور غرب و تغییر اصول سیاست خارجی ایران و تغییر ماهیت نظام ایران به جمهوریت، روابط ایران و عربستان را با فراز و نشیب هایی روبه رو کرد.
یزدانی فراز و نشیب های روابط ایران و عربستان در دوره بعد از انقلاب اسلامی را به سه مقطع تقسیم کرد و گفت: دهه اول بعد از پیروزی انقلاب اسلامی که بروز جنگ تحمیلی و حمایت های عربستان از نظام بعثی صدام در جنگ علیه ایران و همچنین کشتار حجاج ایرانی موجبات واگرایی و عداوت بین دوطرف را فراهم کرد.
وی ادامه داد: پس از انقلاب ایران نیز با حمایت از کویت در برابر ادعاهای ارضی صدام سیاست تنش زدایی با کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس و در راس آنها عربستان را در پیش گرفت. سیاستی که علاوه بر مهار صدام موجب بهبود روابط ایران و کشورهای حاشیه خلیج فارس شد.
این عضو گروه خلیج فارس مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه خاطرنشان کرد: بهبود روابط در حدی بود که در سال ۱۳۷۶ پادشاه عربستان از کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس خواست تا روابط خود با ایران را بهبود بخشند که نتیجه آن امضای دو توافق همکاری امنیتی و افزایش قیمت نفت در بازارهای جهانی شد که به ۱۳ دلار در هر بشکه کاهش یافته بود.
یزدانی دهه سوم را نیز همزمانی با وقوع حملات ۱۱ سپتامبر و لشکرکشی آمریکا به منطقه و برکناری صدام عنوان کرد و گفت: تلاش عربستان برای نزدیکی به آمریکا موجب شد تا دور جدیدی از واگرایی در روابط تهران و ریاض حاکم شود.
وی ادامه داد: به طور کلی تحولات لبنان، عراق، سوریه، بحرین و یمن را می توان از جمله عواملی دانست که موجب افزایش تنش ها بین دوطرف شده بطوریکه در حال حاضر دو کشور عملا درگیر جنگ های نیابتی در منطقه شده اند.
وی در ادامه وجود تفکرات وهابیت در حکومت عربستان را نیز یکی دیگر از عوامل ایجاد تنش دانست و اظهار داشت: حکومت سعودی براساس آموزه های وهابیت دو اصل را در سیاست خارجی خود بطور همزمان دنبال می کند، یکی رهبری جهان اسلام و دیگری نزدیکی و همراهی با سیاست های غرب و آمریکا در منطقه.
یزدانی با اشاره به ماهیت ضدشیعی وهابیت عنوان کرد: این ماهیت موجب شده که عربستان در راستای تلاش برای رهبری جهان اسلام به رقابت با ایران که داعیه رهبری شیعیان جهان را دارد، رو بیاورد و این امر از بعد از آغاز بهار عربی در کشورهای اسلامی شدت گرفته است.
وی در پایان با بیان اینکه علت تلاش آمریکا و عربستان برای نزدیکی به هم سرمایه گذاری ها و اهداف مشترکی است که با هم دنبال می کنند، خاطرنشان کرد: آمریکا از تفکر وهابیت و افراط گرایی به عنوان ابزاری برای پیشبرد اهداف خود استفاده می کند. هدف مشترک آنها مقابله با نفوذ ایران در منطقه بوده و هست و انتظار می رود در آینده عربستان و غرب تلاش کنند تا با گسترش این گروه ها در آسیای میانه و منطقه قفقاز از این گروه ها به عنوان ابزاری برای مهار روسیه و چین نیز استفاده کنند.
ترس عربستان از افزایش عمق استراتژیک ایران در منطقه
در ادامه این نشست دکتر «سید جواد صالحی»، استاد دانشگاه شیراز و مدیر گروه خلیج فارس مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه نیز روابط ایران و عربستان را به دو مقطع قبل و بعد از انقلاب اسلامی تقسیم کرد و اظهار داشت: در مقطع قبل از انقلاب روابط ایران و عربستان سعودی تحت تاتیر متغیر نظام بین الملل است.
وی افزود: در این دوران ایران و عربستان به طور اجتناب ناپذیر با یکدیگر شروع به همکاری می کنند، خطری که از ناحیه کمونیسم وجود دارد موجب می شود بسیاری از اختلافاتی که امروز تحت عنوان فرقه گرایی وجود دارد، نادیده گرفته شود و عربستان در این دوره در الگویی همکاری جویانه در خلیج فارس و خاورمیانه با ایران همکاری می کند.
مدیر گروه خلیج فارس مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه با بیان اینکه بعد از انقلاب سطح تهدید عوض می شود، عنوان کرد: در این دوران همکاری جای خود را به خصومت و تقابل می دهد و ما در منطقه خاورمیانه و خلیج فارس شاهد بازبینی ائتلاف های هستیم که قبل انقلاب اسلامی ایران اصلا سابقه نداشته است.
استاد روابط بین الملل دانشگاه شیراز با اشاره به اینکه در این دوران ایران هراسی به حدی می رسد که عربستان بحث اتحاد با رژیم صهیونیستی را مطرح می کند، ادامه داد: بحث حمله صدام به ایران و بسیج کشورهای عربی به محوریت عربستان، حمله صدام به کویت و نقش بی طرفی ایران، بحث ۱۱ سپتامبر، هسته ای شدن ایران و ... همه مباحثی است که در سیاست دو طرف در این سال ها اثرگذار بوده است.
وی با تاکید بر اینکه بزرگترین تهدیدی که امروز بر روابط ایران و عربستان سایه افکنده نگرانی عربستان از بر هم خوردن توازن منطقه ای است، تصریح کرد: عربستان می گوید که بارها به آمریکا هشدار داده است که ساقط شدن صدام در حقیقت یک عمق استراتژیک برای ایران ایجاد خواهد کرد و آمریکایی ها به این موضوع بی توجهی کردند و امروز توازن منطقه ای به هم خورده است و در نتیجه ما امروز شاهد جنگ های نیابتی در منطقه هستیم.
مدیر گروه خلیج فارس مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه تاکید کرد: رابطه ایران و عربستان جز در مواقعی که با مداخله فرد کنترل شده است، مانند دوران ریاست جمهوری مرحوم آیت الله هاشمی، از لحاظ سطح حکومت، سازمانی و جامعه همواره یک وضعیت رو به تخاصم را تجربه کرده است.
صالحی با اشاره به مطرح شدن بحث خصومت های مذهبی و مصاحبه اخیر محمد بن سلمان، ولیعهد پادشاه عربستان سعودی و وزیر دفاع این کشور گفت: وی در این مصاحبه در پاسخ به سوالی در خصوص امکان همکاری ایران و عربسستان می گوید نقطه ای برای گفتگو وجود ندارد و ایران به دنبال ساقط کردن ماست.
وی ادامه داد: بن سلمان این بحث را از منظر تهدید بیان نکرده است بلکه به دنبال مظلوم نمایی و ایجاد بسیج و همکاری در جهان تسنن بوده است.
استاد دانشگاه شیراز با اشاره به 5 متغیر «جیمز روزنا» در تحلیل سیاست خارجی کشورها شامل فرد، نقش، حکومت، جامعه و نظام بین الملل اظهار داشت: متاسفانه امروز در هر پنج سطح با عربستان در وضعیت تخاصم هستیم. در این شرایط متغیرهای همگرا کننده به حاشیه رفته است و عواملی مانند انرژی که می توانست در روابط دو کشور نقشی مثبت داشته باشد کارکردهای اصلی خود را از دست داده است.
صالحی در پایان خاطرنشان کرد: دو متغیر مذهب و رقابت های منطقه ای امروز در منطقه بیش از هم متغیر دیگری زمینه ساز خصومت در روابط ایران و عربستان هستند.
برتری قدرت نرم بر قدرت نظامی در خاورمیانه
در ادامه این نشست پروفسور «آلبرت بینیناشویلی» استاد دانشگاه کلمبیا به تحلیل روابط ایران و عربستان پرداخت و با بیان اینکه اگر وضعیت امروز خلیج فارس را از دید ایران و عربستان سعودی بنگریم به این نتیجه می رسیم که ایران و عربستان هم اکنون در حال جنگ سرد هستند، اظهار داشت: تمام عناصری که جنگ سرد نیاز دارد در روابط امروز ایران و عربستان وجود دارد.
وی با بیان اینکه در شرایط جنگ کشورها ابتدا به برآورد نظامی می پردازند، گفت: میدان اصلی جنگ سرد نظامی نیست بلکه در این جنگ طرفین به دنبال تاثیر بر جامعه کشور طرف هستند و در این نوع جنگ اسلحه ای به کار گرفته نمی شود.
استاد دانشگاه کلمبیا با تاکید بر اینکه وقتی از طائفه گرایی صحبت می کنیم می بینیم که توانایی نظامی ایران و عربستان مطرح نیست، عنوان کرد: امروز این قدرت نرم است که در خاورمیانه پیروز است نه قدرت نظامی و برای پیروزی باید به دنبال تسخیر ذهن و قلب افراد بود.
پروفسور آلبرت بینیناشویلی با اشاره به اینکه ایران همواره در سیاست منطقه ای خود به دنبال توسعه روابط با کشورها بوده است، افزود: ایران در سیاست منطقه خود بعد از انقلاب اسلامی از چند مرحله گذشته است، این دوران ها منعکس کننده اوضاع خاص هر دوره و بینش تصمیم گیران جمهوری اسلامی در زمان های مختلف بوده است.
وی با بیان اینکه در بسیاری از کشورهای همسایه ایران زمینه مناسب برای الگوبرداری از انقلاب جمهوری اسلامی ایران وجود داشت، تصریح کرد: این مسئله برای عربستان سعودی نگران کننده بود و تبدیل به دغدغه ای برای آنها شده بود، به همین دلیل عربستان دست به ایجاد نیروهای مخالف جمهوری اسلامی زد.
استاد دانشگاه کلمبیا با اشاره به برخی از نقاط قوت ایران در منطقه گفت: حضور حزب الله لبنان از نظر راهبردی به دست اندرکاران سیاست خارجی جمهوری اسلامی این امکان را داده بود که عمق دفاعی ایران را گسترش دهند.
بینیناشویلی با بیان اینکه میدان کارزار استراتژیکی ایران و عربستان امروز کشورهای ضعیف دنیای عرب هستند، اظهار داشت: امروز یکی از پدیده های مهم دنیای عرب تضعیف ساختارهای دولتی است. بعد از بیداری اسلامی عربستان این جریان را تهدیدی برای خود می دانست و در کشورهایی مانند بحرین که دارای درصد بالایی از شیعیان است این خطر را احساس می کرد، به همین دلیل به سمت اشغال نظامی کشورهایی چون بحرین و یمن رفت.
وی با تاکید بر اینکه اقدامات نظامی در منطقه نتیجه بخش نیست، ادامه داد: ایران راه درست را یافته و امروز اهداف سیاست خارجی ایران در یمن و دیگر کشورهای خاورمیانه محقق می شود.
استاد دانشگاه کلمبیا با اشاره به اینکه عربستان توانسته است در منطقه گروه های فشاری را علیه ایران از طریق فرقه گرایی به وجود آورد، عنوان کرد: آمریکا با یک اشتباه استراتژیک پیش از آغاز جنگ عراق موقعیتی را برای ایران ایجاد کرد تا ایران بتواند عمق استراتژیک خود را در منطقه افزایش دهد و عربستان از هراس این امر دست به ایجاد این گروه های فشار در منطقه زد.
بینیناشویلی در پایان با اشاره به بحران سوریه و تاکید بر اینکه برتری در این بحران مسئله ای حیثیتی برای کشورهای منطقه است و برنده این میدان کشور اول خاورمیانه خواهد بود، خاطرنشان کرد: کسی در این بحران پیروز خواهد شد که بتواند ذهن ها و قلوب مردم را تسخیر کند و افکار عمومی و مردم خود این موضوع را تشخیص می دهند.