خبرگزاری مهر - گروه استانها، ثمین مامقانی نژاد: بر هیچکس پوشیده نیست که فلات ایران طی دهه اخیر با کاهش شدید بارش نسبت به سالهای قبل خود روبرو بوده که اولین اثر این پدیده، بروز خشکسالی در مناطق گسترده ای از این فلات است.
به دنبال این مساله و همچنین با افزایش جمعیت و واحدهای صنعتی و مصرف بی رویه آب در حوزه کشاورزی، موضوع کم آبی و خشکسالی هر روز چهره بغرنجتری به خود گرفته و از اواسط دهه ۸۰ به بعد، کم کم زمزمه کاهش شدید سطح منابع آب زیرزمینی به گوش رسید که البته همچنان هم ادامه دارد.
از آنجا که مسائل مربوط به اقلیم و محیط زیست کاملاً زنجیروار و در ارتباط با یکدیگر هستند، به دنبال مطرح شدن بحران کم آبی و کاهش سطح آبهای زیرزمینی، چالش بعدی رخ نمایاند که مساله فرونشست زمین و اُفت کیفیت آب در برخی مناطق بود.
در حال حاضر استان مرکزی نیز ازجمله مناطقی از کشور است که با مشکل افت کیفیت آب در برخی مناطق آن مواجه شده و این مشکل به عوامل مختلفی ازجمله خشکسالی و کاهش بارش، فعالیتهای کشاورزی و صنعتی، برداشت بی رویه آب از سفرههای زیرزمینی و چاههای غیرمجاز و… بازمی گردد.
این استان از سویی با فقر منابع آب سطحی و رودخانهای روبرو است، از سوی دیگر منابع آب زیرزمینی آن دچار کاهش شدید شده به طوری که سطح آب سفرههای زیرزمینی در برخی مناطق آن تا ۲۵۰ متر پایین رفته است.
بُعد دیگر مساله آن که همین منابع محدود آب سطحی و زیرزمینی نیز در برخی مناطق استان به علل مختلف همچون فعالیتهای کشاورزی و صنعتی و ورود پسابها و شیرابهها، دچار افت کیفیت شده به طوری که اخیراً مدیرعامل شرکت آب منطقهای مرکزی نسبت به بروز بحران در صورت عدم کنترل این مسائل هشدار داده است.
کاهش بارش و برداشت بی رویه عامل اُفت کیفیت آبهای زیرزمینی
مدیرعامل شرکت آب منطقهای مرکزی در گفت وگو با خبرنگار مهر، با اشاره به اینکه عوامل مختلفی بر مساله کیفیت آب اثرگذار هستند، اظهار داشت: قانون طبیعت این است که وقتی آب شیرین به صورت بی رویه از منابع آبی زیرزمینی برداشت میشود، آب شور و اسیدی جای آن را میگیرد و متاسفانه هم اکنون در برخی نقاط استان از جمله شهرستان اراک با این مساله مواجه هستیم که در چنین مناطقی به دلیل افت کیفیت آب و شور شدن آن، امکان کشاورزی و کشت محصول سلب شده است.
عزت الله آمره ای افزود: مساله دیگر شیرابههای زبالهها است که در برخی مناطق وارد سفرههای زیرزمینی و سبب افت کیفیت آب شده و پسابهای صنعتی و آلودگیهای شهری و چاههای فاضلاب جذبی نیز در این زمینه تاثیرگذار هستند.
چاههای آب غیرمجاز در مناطق مختلف استان مرکزی، سالانه بیش از ۲۵۰ میلیون مترمکعب از منابع آب زیرزمینی را برداشت میکنند وی بیان کرد: در رابطه با آبهای سطحی استان نیز با توجه به اینکه عمدتاً فصلی هستند در فصول گرم و خشک سال که حجم آب آنها کم میشود، افت کیفیت بیشتری پیدا میکنند.
مدیرعامل شرکت آب منطقهای مرکزی خاطرنشان ساخت: طی سالهای اخیر به دلیل کاهش شدید میزان بارش در استان و همچنین برداشت بی رویه از منابع آب زیرزمینی، سطح این منابع آبی با کاهش چشمگیر مواجه شده که به دنبال آن پدیده افت کیفیت آب بروز کرده و هم اکنون چهار شهرستان ساوه، زرندیه، اراک و کمیجان علاوه بر کمبود منابع آبی، دچار افت کیفیت آب نیز شده اند.
آمره ای ضمن بیان اینکه هم اکنون بیش از دو هزار و ۷۰۰ چاه آب غیرمجاز در استان مرکزی وجود دارد، تصریح کرد: چاههای آب غیرمجاز در مناطق مختلف استان، سالانه بیش از ۲۵۰ میلیون مترمکعب از منابع آب زیرزمینی را برداشت میکنند و همین مساله به خطر کاهش سطح این منابع آبی دامن زده که عواقب ناگوار متعددی به دنبال دارد.
وی ادامه داد: آنچه امروز تحت عنوان کمبود منابع آب زیرزمینی و افت کیفیت آب در استان با آن مواجه هستیم به دلیل فقدان توازن در میزان بارش و میزان مصرف آب رخ داده که اگر اقدامی برای اصلاح آن انجام نشود، دامنه مشکلات این حوزه هر روز گستردهتر و به بحران جدی تبدیل خواهد شد.
مدیرعامل شرکت آب منطقهای مرکزی اضافه کرد: در حال حاضر به طور میانگین ۵۵ درصد مصرف آب کشور از منابع آب زیرزمینی استحصال میشود اما در استان مرکزی این میزان ۸۵ درصد بوده که فراتر از میانگین کشور و زنگ خطری در رابطه با نابودی سفرههای زیرزمینی این استان و افت کیفیت آب است.
پساب صنعتی، پسماند شهری و کود کشاورزی مسبب آلودگی آب
معاون پایش و نظارت اداره کل محیط زیست استان مرکزی نیز در گفت و گو با خبرنگار مهر در این رابطه اظهار داشت: در استان مرکزی به علت فعالیت صنایع مختلف، با مشکل ورود پساب اسیدی واحدهای صنعتی به آبهای سطحی و زیرزمینی مواجه هستیم که قطعاً بر کیفیت آب تاثیر میگذارد و رودخانه قره چای به عنوان تنها رودخانه جاری استان که از پنج شهرستان شازند، خنداب، کمیجان، تفرش و ساوه عبور میکند با همین مشکل روبرو است.
رضا میرزایی بیان کرد: بیشترین میزان آلودگی آب این رودخانه در شهرستان تفرش است، به دلیل اینکه پساب تصفیه خانه فاضلاب شهر تفرش مستقیماً وارد این رودخانه میشود، اما متاسفانه ایستگاه ثابت پایش آنلاین در استان برای اندازه گیری دقیق آلودگی آب در هر منطقه وجود ندارد.
به علت فعالیت صنایع در استان مرکزی، با مشکل ورود پساب صنعتی به آبهای سطحی و زیرزمینی مواجهیم و رودخانه قره چای به عنوان تنها رودخانه جاری استان که از پنج شهرستان عبور میکند با همین مشکل روبرو است وی ادامه داد: در برخی دیگر از مناطق استان از جمله دشت اراک، وجود میزان بالای نیترات در آب سفرههای زیرزمینی موجب افت کیفیت آب شده که عمدتاً به دلیل استفاده از کودهای نیترات دار کشاورزی نبود سیستم فاضلاب شهری در سالهای گذشته بوده و هم اکنون نیز برخی چاههای آب در شهرستان اراک به دلیل همین نیترات بالا غیرقابل استفاده هستند.
معاون پایش و نظارت اداره کل محیط زیست استان مرکزی خاطرنشان ساخت: از سوی دیگر در مناطقی از دشت اراک همچون امان آباد که در سالهای گذشته پسماندها به صورت غیراصولی در آنها تجمیع شده، با ورود شیرابه این زبالهها به داخل زمین و رسیدن به سفرههای آب زیرزمینی، آب دچار آلودگی و افت کیفیت شده است.
میرزایی اضافه کرد: این مشکل در شهرستان اراک به دلیل تراکم جمعیت، مصرف بالای آب، تولید فاضلاب و پسماند بیشتر و صنعتی بودن، بیشتر از سایر نقاط استان بروز کرده، هرچند که در سایر نقاط استان نیز با مسائل مشابهی مواجه هستیم.
وی افزود: در شهرستان کمیجان به دلیل پایین بودن سطح آبهای زیرزمینی و دلایل زمین شناختی از جمله کیفیت متفاوت خاک که آب را جذب نمیکند و آب وارد سفرهها نمیشود، مشکل افت کیفیت آب مشهود است.
معاون پایش و نظارت اداره کل محیط زیست استان مرکزی ادامه داد: همچنین در شهرستان ساوه با کاهش شدید سطح آبهای زیرزمینی مواجه هستیم که علاوه بر موضوع افت کیفیت آب، مشکلات دیگر همچون نشست خاک بروز کرده و در حاشیه برخی چاههای آب، خاک تا بیش از دو متر فرونشست کرده است.
تاکید قانون برنامه ششم توسعه بر تعادل بخشی به منابع آب زیرزمینی
نماینده مردم اراک، کمیجان و خنداب در مجلس شورای اسلامی نیز در این رابطه در گفت و گو با خبرنگار مهر اظهار داشت: در بخش هشتم قانون برنامه ششم توسعه، بر ضرورت تلاش دولت برای تعادل بخشی به منابع آب زیرزمینی، ارتقای بهره وری و جبران روند کاهشی حجم آب در دشتهای کشور تاکید شده است.
علی اکبر کریمی افزود: طبق این برنامه بایستی تا سال ۱۴۰۰، یازده میلیارد مترمکعب بر حجم ذخایر آب زیرزمینی در سطح کشور افزوده شود.
وی بیان داشت: در رابطه با استفاده بهینه از آب موجود در قانون برنامه ششم، توسعه روشهای آبیاری نوین کشاورزی از سوی دولت به میزان ۶۰۰ هزار هکتار در سال مقرر شده که دولت موظف در بخش هشتم قانون برنامه ششم توسعه، بر ضرورت تلاش دولت برای تعادل بخشی به منابع آب زیرزمینی، ارتقای بهره وری و جبران روند کاهشی حجم آب در دشتهای کشور تاکید شده است است ۸۶ درصد از هزینههای اجرای این طرح را به عنوان کمک بلاعوض به کشاورزان اعطا کند.
نماینده مردم اراک، کمیجان و خنداب در مجلس شورای اسلامی خاطرنشان ساخت: در رابطه با کنترل و بهره گیری از آبهای سطحی نیز، در برنامه ششم احیا و مرمت قنوات مورد تاکید قرار گرفته و همچنین مقرر شده تا پایان برنامه برای تمام چاههای آب مجاز، کنتور هوشمند نصب شود تا حجم برداشت از آبهای زیرزمینی تحت کنترل قرار گیرد.
کریمی تصریح کرد: با توجه به اینکه بخش عمده ای از آبهای زیرزمینی برای مصارف کشاورزی به کار گرفته میشود و در مجموع ۹۰ درصد مصرف آب کشور مربوط به بخش کشاورزی است، باید تغییر و اصلاح الگوی کشت مدنظر قرار گیرد و در مناطقی که با کمبود آب زیرزمینی مواجه هستند، از کاشت محصولات آب بر پرهیز گردد تا با مشکل بیشتری در رابطه با افت کیفیت آب مواجه نشوند.
به نظر میرسد موضوع کیفیت آبهای زیرزمینی و سطحی به عوامل متعددی مرتبط میشود که در حوزه کاری دستگاههای مختلف قرار دارد و چنانچه هماهنگی و تعامل در این زمینه حاصل شود و برنامه ریزی مدون و عزم همگانی برای رقم زدن شرایط بهتر انجام پذیرد، میتوان تا قبل از آن که برای هر گونه اقدامی دیر شود، دغدغههای کمبود و افت کیفیت آب را رفع کرد.