خبرگزاری مهر - گروه استانها، ثمین مامقانی نژاد: روزهای آخرین ماه زمستان و فصل بارش در استان مرکزی در حالی سپری می‌شوند که بنابر اعلام اداره کل هواشناسی این استان، بارش‌های سال زراعی جاری (مهرماه تاکنون) نسبت به مدت مشابه سال گذشته به طور میانگین بیش از ۶۰ درصد کاهش داشته است.
اولین و مهمترین عاملی که کمبود آب را در کشور و استان رقم زده، موضوع کاهش بارش طی دهه اخیر است اما عوامل دیگری نیز در این مهم دخیل هستند که تا حدود زیادی می‌توان از طریق نظارت جدی، اقدام اصولی و برنامه ریزی صحیح، به کنترل آنها پرداخت که از جمله این عوامل می‌توان به فقدان بهره گیری از روش‌های آبیاری نوین در کشاورزی و مصرف قابل توجه آب در این بخش، وجود چاه‌های آب غیرمجاز، عدم نظارت بر مصرف چاه‌های آب مجاز و در مجموع عدم مدیریت بهینه مصرف آب اشاره کرد.
آنچه که تا حدود زیادی از دست و کنترل خارج شده، میزان بارندگی است اما از طریق مدیریت اصولی سایر عوامل دامن زننده به موضوع خشکسالی و کم آبی می‌توان تا حد زیادی از خسارات این رخداد کاست.
این مهم نیازمند برنامه ریزی هایی است که باید توسط مدیران مربوطه و سازمان‌های مسئول از پیش برای مواجهه با خشکسالی اندیشیده شود، تا حتی الامکان دچار مشکلات ناشی از این بحران نشویم.
قطعاً در یک سال زراعی که نسبت به سال قبل از آن شاهد کاهش ۶۰ درصدی بارش هستیم، اگر چاره اندیشی برای تأمین آب لازم برای زمان‌های کم بارش و گرم سال صورت نگیرد، مشکلات دو چندان خواهد شد.
هم اکنون در برخی شهرستان‌های استان شاهد بروز شدیدتر پدیده خشکسالی و کم آبی هستیم و تعدادی از دشت‌ها دچار وضعیت بحرانی هستند، علاوه بر این طی سال‌های اخیر در فصل تابستان با مشکل تأمین آب برای برخی روستاها نیز مواجهه بوده ایم که با اطلاع از شرایط بارش سال زراعی جاری، به نظر می‌رسد این مشکل امسال نیز تداوم داشته باشد.
برنامه ریزی و اقدام برای تعادل بخشی و پایداری منابع آب زیرزمینی
عزت‌الله آمره‌ای مدیرعامل آب منطقه‌ای استان مرکزی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، با اشاره به وضعیت کم آبی و ضرورت تعادل بخشی و پایدار نگه داشتن منابع آبی اظهار داشت: خشکسالی حاکم در مدت زمان نیم قرن گذشته بی سابقه بوده و در نزولات آسمانی کاهشی معادل ۷۵ درصد نسبت به سال‌های گذشته داشته که پیش‌بینی های انجام شده نشان می‌دهد این کمبود حتی با تداوم بارش‌ها تا پایان سال هم جبران نخواهد شد.
وی افزود: کاهش میزان بارندگی چند عارضه اعم از خشکسالی کشاورزی، از بین رفتن کشت‌های پاییزی و دیمی و خشکسالی هیدرولوژیکی را به دنبال داشت و علی رغم بروز این معضلات جریان رودخانه‌ها نیز با مشکل مواجه می‌شود و به این سبب می‌شود که سفره‌های آب زیرزمینی مهلتی برای تغذیه و تمدید شدن پیدا نمی‌کنند.
مدیرعامل آب منطقه‌ای استان مرکزی خاطرنشان کرد: در راستای مقابله با بحران کم آبی استان مرکزی، مجموعه آب منطقه‌ای نسبت به انجام چند کار پیشگیرانه اقدام کرده است، مهمترین اقدامی که باید در نخستین مرحله به انجام برسد آموزش و فرهنگسازی مردمی به منظور صرفه جویی در مصرف آب شرب و کشاورزی است و باید در این زمینه محورهای صرفه جویی برای مردم روشن شود.
روند مدیریت منابع آب باید توسط تمامی دستگاه‌ها به صورت مشترک انجام گیرد، همه ما باید بدانیم که عضوی از زنجیره مدیریت منابع آب هستیم آمره‌ای تصریح کرد: با انجام اقدامات لازم از سوی مجموعه آب منطقه‌ای و طرح‌های آبرسانی اعم از انتقال آب در قالب دو طرح پنج ساله تمامی شهرهای استان مرکزی علی رغم کاهش قابل توجه بارندگی‌ها از آب مورد نیاز برخوردارند و هیچ دغدغه‌ای برای فرارسیدن فصل تابستان نداریم.
وی ابراز داشت: پیرو اجرای طرح‌های مذکور توانسته ایم در روند مصرف آب جاری رودخانه‌ها و منابع آبی زیرزمینی تغییر ایجاد کنیم و میزان مصرف این دو منبع را به ۵۰ درصد از هرکدام برسانیم.
مدیرعامل آب منطقه‌ای استان مرکزی اضافه کرد: علی رغم اینکه پایداری منابع آبی را پیش‌بینی کرده ایم در صورت تداوم روند کاهش بارندگی به ناچار جیره بندی را در دستور کار قرار می‌دهیم، خوشبختانه هیچ حجمی از منابع آبی استان مرکزی به استان‌های همجوار منتقل نمی‌شود و تأمین آب شرب و صنعت با برنامه ریزی پیش می‌رود.
آمره‌ای افزود: در حوزه کشاورزی لازمه کسب نتایج مطلوب همسو شدن اهداف مجموعه جهادکشاورزی و وزارت نیرو است و پس از آن روند مدیریت منابع آب باید توسط تمامی دستگاه‌ها به صورت مشترک انجام گیرد، همه ما باید بدانیم که عضوی از زنجیره مدیریت منابع آب هستیم زیرا با هدر دادن آب می‌توانیم یک عضو مخرب از این زنجیره محسوب شویم.
وی ادامه داد: اصلاح الگوی کشت در حوزه کشاورزی امری بسیار مهم و اجتناب ناپذیر است و باید تدابیری در این زمینه اندیشیده شود تا نوع کشت با شرایط کنونی و اقلیم منطقه سازگاری و بهره وری مطلوبی داشته باشد.
سطح زیر کشت محصولات کشاورزی آب بر کاهش یافت
مدیرعامل آب منطقه‌ای استان مرکزی عنوان کرد: در سال سپری شده با همکاری حوزه جهاد کشاورزی توانستیم سطح زیر کشت هندوانه را از چهار هزار و ۵۰۰ هکتار به هزار و ۵۰۰ هکتار کاهش دهیم به طوری که اکنون کاشت هندوانه در استان مرکزی نوعی کشت ممنوعه تلقی می‌شود.
آمره‌ای بیان کرد: در حوزه مدیریت بهره برداری از منابع آب در نظر داریم تمام دو هزار و ۶۰۰ حلقه چاه غیرمجاز حفر شده در استان مرکزی را مسدود کنیم، تعداد هزار حلقه از این چاه‌های غیرمجاز پس از سال ۸۵ و مابقی آنها پیش از سال ۸۵ حفر شده اند.
وی ابراز داشت: به دنبال این اقدامات برداشت آب از بستر رودخانه‌ها توسط کشاورزان در فصول غیرزراعی ممنوع اعلام شده تا آب رودخانه در بستر خود جاری گردد، همچنین تمامی چاه‌های کشاورزی دو منظوره که در فصول غیرزراعی در حوزه پرورش ماهی فعال بودند به همت مسئولان و همکاری کشاورزان تعطیل شده اند.
سال گذشته ۳۰۰ حلقه چاه غیرمجاز در استان مرکزی مسدود شده اند و مابقی این چاه‌ها نیز طی برنامه زمانبندی شده پنج ساله پر خواهند شد مدیرعامل آب منطقه‌ای استان مرکزی اضافه کرد: در سال گذشته ۳۰۰ حلقه چاه غیرمجاز در استان مرکزی مسدود شده اند و مابقی این چاه‌ها نیز طی برنامه زمانبندی شده پنج ساله پر خواهند شد، همچنین امسال رودخانه قره‌چای علی رغم کاهش ۸۰ درصدی بارش‌ها پس از هشت سال با بازکردن سردهانه ها و عدم برداشت آب در فصول غیرزراعی احیا شد.
وی ابراز داشت: برای تأمین منابع آب مورد نیاز صنایع استفاده از پساب و بازچرخانی آب در این زمینه در دستورکار قرار دارد و با استفاده از ظرفیت‌های ایجاد شده از طریق احداث فاضلاب‌های شهری و واگذاری انشعاب به برخی از صنایع و شهرک‌های صنعتی استان و حتی فضای سبز شهرداری، مصرف آب در این حوزه‌ها مدیریت شده است.
مدیرعامل آب منطقه‌ای استان مرکزی اذعان داشت: همچنین استمرار برخی از اقداماتی که تاکنون به انجام رسیده در دستور کار قرار دارد و مدیریت حوزه‌های آبریز رودخانه و خاموشی چاه‌ها از جمله برنامه‌های پر اهمیت در این زمینه هستند که استمرار آنها الزامی است.
آمره‌ای افزود: برخی از طرح‌های نیمه تمام حوزه آبرسانی در سطح استان مرکزی باید تا سال آینده به بهره برداری برسند تا در زمینه مدیریت آب شرب و صنعت با مشکلی مواجه نشویم، شهرستان‌های تفرش، ساوه، خمین و اراک بیشتر مدنظر قرار دارند و طرح‌هایی در این مناطق در حال اجرا است که نیاز به اعتبار دارد.
وضعیت منابع آبی شهرهای استان در سال زراعی جاری رصد شد
عبدالرضا خلیلی، مدیرعامل آب و فاضلاب استان مرکزی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، با اشاره به وضعیت بحران آب و خشکسالی حاکم بر استان مرکزی اظهار داشت: آمار ثبت شده از سال ۱۹۵۰ تاکنون بیانگر این مسئله هستند که وقوع چنین خشکسالی در تاریخ ۶۸ سال گذشته بی سابقه بوده و امسال بدترین سال آبی ۶۸ سال گذشته برای استان محسوب می‌شود.
وی افزود: شهر اراک یکی از نخستین شهرهای دارای سیستم هواشناسی است و آمار برگرفته از فعالیت این مرکز نشان می‌دهد که ما با مشکلی جدی روبرو هستیم، شرکت آب و فاضلاب به عنوان متولی تأمین آب شهرهای استان مرکزی و بخشی از صنایع که در حوزه فعالیت این شرکت هستند این پیش بینی را از ابتدای فصل پاییز داشته که امسال سال آبی خوبی از لحاظ بارندگی نیست.
شرکت آب و فاضلاب به عنوان متولی تأمین آب شهرهای استان مرکزی و بخشی از صنایع که در حوزه فعالیت این شرکت هستند این پیش بینی را از ابتدای فصل پاییز داشته که امسال سال آبی خوبی از لحاظ میزان بارش نیست مدیرعامل آب و فاضلاب استان مرکزی خاطرنشان کرد: نخستین جلسه رسیدگی به این مسئله اوایل آذرماه به طور رسمی برگزار شد و در این جلسه به بررسی وضعیت پرداختیم تا بتوانیم برای خشکسالی سال آینده برنامه ریزی کارآمدی داشته باشیم.
خلیلی تصریح کرد: تاکنون بیش از ۱۰ جلسه کارشناسی در این زمینه تشکیل شده و برای هر شهری از استان مرکزی متناسب با توجه به وضعیت آن منطقه برنامه‌ای تعیین کرده ایم و این برنامه تمام مسائل اعم از میزان اعتبار، چگونگی برنامه‌ها، تعیین وظایف، افراد مسئول و تاریخ و سقف اجرای طرح‌ها را در بر دارد.
مدیرعامل آب و فاضلاب استان مرکزی عنوان کرد: تا پایان سال ۹۶ تمامی اقداماتی که برای اجرای طرح‌های تهیه شده در حوزه آب شهری برای مواجهه با خشکسالی صورت گرفته به پایان می‌رسد که متأسفانه در قبال انجام این پروژه‌ها هیچ اعتباری دریافت نشده و تنها حجم زیادی از بدهی‌ها برجا مانده است.
خلیلی اضافه کرد: تا پایان اسفند ماه سال ۹۶ استراتژی تأمین آب از سوی مجموعه آب و فاضلاب استان مرکزی به انجام می‌رسد و از مسئولان درخواست داریم که ما را در تأمین تعهدات پیمانکاران و تأمین کنندگان تجهیزات مورد نیاز یاری دهند.
مشکل کمبود آب برخی شهرستان‌ها تا حدودی برطرف شده است
وی ادامه داد: با تدابیر اندیشیده شده در شهرستان اراک با مشکل خاصی مواجه نیستیم و در شهرستان‌های ساوه، خمین، دلیجان و محلات با انجام پروژه‌های لازم که بخش عمده ای از آنها به بهره برداری رسیده توانسته ایم معضل کمبود آب را مدیریت کنیم.
مدیرعامل آب و فاضلاب استان مرکزی عنوان کرد: اقدامات لازم برای عبور از بحران توسط مجموعه آب و فاضلاب به انجام رسیده که از مجموعه اقدامات انجام شده در این زمینه می‌توان به احداث دومین بخش تصفیه خانه آب دلیجان، آبرسانی از سد کوچری به شهرستان خمین، دلیجان، محلات و نیمور و… اشاره کرد.
نگرانی جدی در مورد ساوه وجود دارد، عمق چاه‌های آب حفر شده در این شهرستان از ۱۵۰ به ۲۵۰ متر افزایش یافته و در واقع آبخوان شهرستان ساوه خالی شده است وی ابراز داشت: تنها شهرستان‌هایی که برای آنها نگرانی داریم تفرش و ساوه است، نگرانی‌های جدی در مورد ساوه وجود دارد، عمق چاه‌های آب حفر شده در این شهرستان از ۱۵۰ متر به ۲۵۰ متر افزایش یافته و در واقع آبخوان شهرستان ساوه خالی شده و با توجه به این شرایط طی سال‌های آینده تأمین آب آن با مشکل مواجه خواهد شد.
خلیلی ابراز داشت: اجرای بایدهایی که مداوم در جلسات تکرار می‌شود به دست مسئولان ممکن است، مدیران مربوطه باید همت کنند تا این مسائل به اجرا برسد، فرمانداران و نمایندگان مجلس نیز باید با جدیت تمام به دنبال تأمین اعتبار آبرسانی و… باشند، مجموعه آب و فاضلاب شهری استان مرکزی ۲۵ میلیارد تومان بدهکاری به پیمانکاران بابت انجام پروژه‌ها دارد که اگر دولت نسبت به تأمین این بدهی اقدام نکند دیگر پیمانکاری حاضر به همکاری با این مجموعه نمی‌شود.
مدیرعامل آب و فاضلاب استان مرکزی افزود: مصرف آب در اسفند ماه با شوکی بزرگ مواجه می‌شود زیرا میزان مصرف آب در این بازه زمانی به سبب نزدیکی به ایام عید افزایش می‌یابد که در این زمینه نمی‌توانیم مردم را از مصرف آب منع کنیم اما درخواست داریم که در مصرف صحیح آب دقت داشته باشند.
خلیلی ادامه داد: استفاده از سرشیرهای کاهنده می‌تواند مصرف آب را به میزان ۳۵ درصد کاهش دهد، همچنین شهرداری‌ها باید بپزیرند که منبع تأمین آب فضای سبز باید از شبکه شرب مستقل شود کهپیرو دستور وزارت کشور و وزارت نیرو به دنبال قطع این مصارف هستیم.
جلوگیری از هدر رفت آب مهمترین راه مقابله با بحران آب است
یوسف عرفانی‌نسب، مدیرعامل آب و فاضلاب روستایی استان مرکزی نیز در گفت و گو با خبرنگار مهر، اظهار داشت: اصلی ترین وظیفه مجموعه آب و فاضلاب روستایی برنامه ریزی متناسب با منابع موجود است که متأسفانه امسال با وقوع پدیده خشکسالی ناشی از کمبود بارش در استان مواجه شده ایم.
وی افزود: مهمترین اقدامی که برای جلوگیری از کمبود منابع و استفاده صحیح از آن در دستور کار قرار داده ایم جلوگیری از هدر رفت آب است، زیرا ۲۵ درصد از آب شرب استان هدر می‌رود که بخشی از آن تنها به فرسودگی شبکه‌های انتقال مرتبط است.
مدیرعامل آب و فاضلاب روستایی استان مرکزی خاطرنشان کرد: در هر منطقه‌ای که گزارش کمبود آب ارائه داده شده نخستین اقدامی که برای رفع آن به انجام رسانده ایم تصحیح و تعمیر شبکه آبی منطقه مذکور بوده، امکان شدت یافتن مشکل کم آبی در سال آینده وجود دارد که بخشی از اقدامات مقابله‌ای به منابع مالی بستگی دارد و امیدواریم که وضعیت بودجه‌ای دولت بهبود یابد و با افزایش درآمدها بتوانیم اقداماتی مفید و مؤثر را به انجام برسانیم.
وی ادامه داد: با حاکمیت چنین شرایطی جلوگیری از هدر رفت آب به طور جدی در دستورکار قرار داده شده و درحال اجرای آن هستیم، منابعی که در برخی از نقاط استان به صورت دست نخورده باقی گذاشته ایم به عنوان منابع ذخیره تلقی می‌شوند تا در شرایط بحرانی و در صورت لزوم از آنها استفاده کنیم.
در برخی مناطق روستایی مجتمع‌های آبرسانی مستقر شده اند که درصدد هستیم امکان انتقال آب از این منابع را به روستاهای همجوار بسنجیم، در این زمینه با یک چالش فرهنگی مواجهیم و افراد روستا در مقابل انتقال آب به روستای دیگر مقاومت می‌کنند مدیرعامل آب و فاضلاب روستایی استان مرکزی عنوان کرد: پیش بینی ما بر این است که سال آینده شرایط آبی به سقف حاد بودن نرسد و از سال‌های بعد شاهد تشدید این وضعیت باشیم، درحال حاضر در استان تأمین آب ۱۴ روستا به صورت سیار و ۹ روستا به صورت جیره بندی انجام می‌پذیرد و لازم به ذکر است که ۱۴ روستایی که از آبرسانی سیار برخوردارند تحت پوشش مجموعه آب و فاضلاب روستایی نیستند.
عرفانی‌نسب بیان کرد: از مجموع یک هزار و ۱۱۲ روستای مستقر در سطح استان مرکزی ۸۲۳ روستا تحت پوشش شبکه آب و فاضلاب روستایی هستند و ۲۸۹ روستا تاکنون تحت پوشش نیامده اند که با این شرایط بازهم این مجموعه به تعدادی از آنها خدمات آبرسانی سیار ارائه می‌دهد.
وی ابراز داشت: در برخی از مناطق مجتمع‌هایی مستقر شده اند که از ظرفیت بیشتری برخوردار هستند که در حال شناسایی آنها هستیم تا امکان انتقال آب از این منابع را به روستاهای همجوار بسنجیم که متأسفانه در این زمینه با یک چالش فرهنگی مواجه هستیم و افراد روستا در مقابل انتقال آب از یک روستا به روستای دیگر مقاومت می‌کنند.
مدیرعامل آب و فاضلاب روستایی استان مرکزی اضافه کرد: بیش از ۹۰ درصد آب کشور در اختیار حوزه کشاورزی قرار داد و سهم بخش صنعت و شرب عدد کمی است، اگر بتوانیم مصرف کشاورزی را مدیریت کنیم می‌توانیم پاسخگوی نیاز بخش صنعت و سایر مصارف باشیم.
عرفانی‌نسب افزود: وقوع خشکسالی به لحاظ کیفیتی منابع آبی را دچار مشکل می‌سازد، برخی از روستاهای قسمت شمالی استان مرکزی به لحاظ کیفی دچار تنش شده اند و به سبب اینکه نیترات آب افزایش می‌یابد باید از اقدامات جایگزین همانند نصب آب شیرین کن استفاده کنیم.
مدیرعامل آب و فاضلاب روستایی عنوان کرد: درحال حاضر چند طرح مهم در استان مرکزی درحال اجرا است که می‌توانند تأثیر بسیار مثبتی در راستای مقابله با بحران کم آبی داشته باشند، آبرسانی به تفرش از چشمه هفتیان یکی از این طرح‌ها است.
عرفانی‌نسب خاطرنشان کرد: حوزه آبخیز چشمه هفتیان درحال حاضر نیاز آبی غیرشرب ۴۲ روستای اطراف را فراهم می‌کند و متأسفانه مصرف آب این چشمه مدیریت نمی‌شود اما با اداره مصرف آب این چشمه به طور صد در صد می‌توانیم روستاهای شهرستان تفرش را تحت پوشش قرار دهیم.
اجرای طرح‌های آب رسانی روستایی در گرو تأمین اعتبار است
مدیرعامل آب و فاضلاب استان مرکزی ضمن اشاره به اینکه اجرای طرح‌های آب رسانی روستایی در گرو تأمین اعتبار است، عنوان کرد: طرح آبرسانی از سد کوچری یکی دیگر از برنامه‌های مهم و قابل توجه استان مرکزی است، شهرستان خمین دارای ۴۰ روستا در اطراف منطقه شهری خود است که از این تعداد تاکنون ۱۰ روستا تحت پوشش خط انتقال آب از سد کوچری قرار گرفته اند.
وی ابراز داشت: حوزه آبخیز سد کوچری شهرستان‌های محلات، خمین، دلیجان و ساوه را تحت پوشش قرار می‌دهد که به تفکیک ۲۷ روستا از شهرستان ساوه، ۱۰ روستا از شهرستان‌های دلیجان و محلات را در حوزه پوششی خود قرار داده، ظرفیت آبی سد کوچری می‌تواند استان مرکزی را از معضلات کم آبی ایمن سازد.
در برخی از موارد احداث یک مجتمع انتقال آب برای تأمین آب شرب روستاها کاری عقلانی نیست زیرا پراکندگی روستاها بسیار زیاد و جمعیت ساکن در آنها بسیار کم است عرفانی‌نسب افزود: آبرسانی به ۴۰ روستا از توابع شهرستان شازند از منبع سد کوچری از دیگر طرح‌های دارای اهمیت استان مرکزی است که اجرایی شدن آن نیازمند اعتباری کلان است اما با این وضعیت تعدادی از روستاهای این شهرستان را در نظر گرفته ایم تا خطوط اصلی این پروژه را در آنها اجرایی کنیم.
وی ادامه داد: سد کمال صالح از ظرفیت قابل توجهی برخوردار است به گونه‌ای که بالای ۷۰ درصد ظرفیت آب دارد و ما می‌توانیم با استفاده از ظرفیت این سد معضل آبی شهرستان شازند را برطرف کنیم که البته اجرایی شدن تمامی این اقدامات وابسته به اعتبارات است.
مدیرعامل آب و فاضلاب روستایی استان مرکزی عنوان کرد: در برخی از موارد احداث یک مجتمع انتقال آب کاری عقلانی نیست زیرا پراکندگی روستاها بسیار زیاد و جمعیت ساکن در آنها بسیار کم است.
وی ابراز داشت: در صورت تداوم کمبود بارش و بحران آب به ناچارا مجبور به جیره بندی و یا انتقال سیار آب هستیم، در سال‌های گذشته حدود ۱۶۰ تا ۱۷۰ مورد آبرسانی سیار و جیره بندی در روستاهای استان مرکزی برقرار بود که توانستیم با احداث مجتمع‌های آبرسانی این تعداد را به حداقل ممکن برسانیم.
به نظر می‌رسد نیمی از مشکل کمبود آب در کشور مربوط به کاهش بارش و خشکسالی است و نیم دیگر به عواملی برمی گردد که می‌توان با برنامه ریزی و مدیریت صحیح این عوامل تشدید کننده مشکل آب را تحت کنترل درآورد، در این رابطه علاوه بر اقدام اصولی به منظور کاهش مصرف آب در برخی بخش‌های پرمصرف از جمله کشاورزی، بایستی فرهنگ صحیح مصرف در جامعه نهادینه و همچنین طرح‌های آبرسانی که هزینه‌های زیادی را به همراه دارد، با آینده نگری تدوین و اجرایی شود.