حسین میرزایی، رئیس پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در گفت‌وگو با خبرنگار مهر درباره کیفیت برگزاری نمایشگاه کتاب تهران اظهار کرد: نمایشگاه کتاب بالاخره امکانی برای عرضه عمومی کتاب‌هاست. در نمایشگاه همه ناشران حضور دارند و فرصتی است برای ناشرانی که در طول سال و در بازار رسمی کتاب در کشور کمتر فرصت بروز و ظهور را پیدا می‌کنند. حضور بیشتر ناشران کشور در کنار هم امکان انتخاب هوشمندانه را به مخاطبان نیز می‌دهد. به عبارتی مخاطبان نمایشگاه ممکن است به بسیاری از غرفه‌ها رجوع نکرده و یا اگر مراجعه می‌کنند کتاب مشخص و معلومی را درخواست دارند.
نمایشگاه امکان مقایسه میان ناشران را فراهم می‌آورد
وی افزود: حتی این گونه نیست که همه کتاب‌های ناشران حرفه‌ای نیز مورد استقبال قرار بگیرد. تنها آن دسته از کتاب‌های در نمایشگاه مطرح می‌شوند که روح زمانه خود را داشته و در این دوره احساس نیاز به آن پیدا می‌شود. به عنوان مثال اگر ناشری در طول سال ۵۰ عنوان کتاب را منتشر می‌کند، صرفاً ممکن است هفت یا هشت عنوان از آنها مطرح شده و استقبال و استفاده از بقیه کتاب‌ها در حد متوسط باشد.
میرزایی ادامه داد: به یقین نمایشگاه فرصتی را هم برای ناشران ضعیفی که محتوای مناسبی برای عرضه به مخاطب دارند، فراهم می‌کند اما نکته در اینجاست که در همین فرصت نمایشگاه تمایز این ناشران با ناشران حرفه‌ای نیز مشخص می‌شود. شما احتمالاً شاهد غرفه‌های شلوغی در نمایشگاه بوده‌اید و هم ممکن است غرفه‌هایی را دیده باشید که بسیار خلوت بوده‌اند. هرکسی از نمایشگاه توشه خودش را می‌برد. بنابراین نمایشگاه بضاعت دولت است برای عموم ناشران و باید دولت‌ها این فرصت را فراهم بیاورند، اما در این نکته هم شکی نیست که باید از ناشران تخصصی و ناشرانی که آثارشان به طور واقعی مخاطبان بیشتری دارد حمایت‌های مضاعفی صورت بگیرد.
رئیس پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی درباره منظور خود از حمایت‌های ویژه از برخی ناشران، چنین گفت: به عنوان مثال اگر مسئولان مشاهده می‌کنند که کتابی پرمخاطب است و مورد نیاز طیف‌هایی از جامعه مانند دانشجویان، می‌توانند به ناشر اندکی کمک کنند تا او بتواند بهای کتاب را کاهش دهد. این کار باعث می‌شود تا تعداد خریداران و مخاطبان کتاب بسیار بیشتر از پیش شود. پس به نظر من باید هم حمایت عام از ناشران صورت گیرد که شکل آن در برگزاری همین نمایشگاه کتاب تهران است و هم باید از برخی از ناشران حمایت خاص شود تا آنها بتوانند قیمت پشت جلد کتاب‌های خود را کاهش دهند.
این جامعه شناس سیاست‌های حمایتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را ناکافی دانست و ادامه داد: برگزاری نمایشگاه کتاب در جایگاه خود مطلوب است اما خلأ در مسائل و حوزه‌های دیگر به چشم می‌آید. این خلاءها و کمبودها در حمایت‌هایی که باید صورت بگیرد و نمی‌گیرد، است. واقعاً باید سیاست‌های حمایتی از ناشرانی را که آثار ارزشمند منتشر کرده و به نیاز جامعه پاسخ می‌دهند، بیشتر شود.
پژوهشکده نگاه انتفاعی در حوزه نشر ندارد
حسین میرزایی در بخش دیگری از این گفت‌وگو درباره وضعیت انتشارات پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی اشاره کرد: پژوهشکده در حوزه انتشارات نگاه انتفاعی ندارد. در مقطعی برنامه انتشارات پژوهشکده به این صورت بود که هیچ کتابی منتشر نمی‌کرد مگر اینکه نسخه‌ای را برای به صورت هدیه به کتابخانه‌های مرکزی دانشگاه‌های معتبر کشور می‌فرستاد. البته ما کتاب‌ها را برای مجموعه مدیران و رؤسای دانشگاه‌ها و برخی معاونان ارسال می‌کردیم، اما به نظرمان آمد که ممکن است این کتاب‌ها در اتاق این اساتید بایگانی شده یا در همان اتاق مطالعه و حبس شود؛ به همین دلیل نیز ارسال یک نسخه از تازه‌ترین آثار را به کتابخانه‌های دانشگاه‌ها نیز در برنامه داشتیم.
وی اضافه کرد: بنابراین دسترسی عمومی به آثار پژوهشکده یکی از سیاست‌هایی بوده که از قبل داشتیم و در آینده نیز آن را ادامه خواهیم داد. و آن را ادامه می‌دهیم. در وضعیت فعلی و با توجه به افزایش قیمتی که در صنعت نشر کشور به وجود آمده، ادامه این مسیر برای ما سخت و دشوار است. به همین دلیل پژوهشکده در این چند ماه اخیر امکانات مالی برای اهدای کتاب به معنای عامش را نداشته است، اما اهدای کتاب به کتابخانه‌ها کماکان در سیاست‌های ما وجود دارد و آن را ادامه می‌دهیم.
تاکنون هیچ حمایت ویژه‌ای از انتشارات پژوهشکده نشده است
رئیس پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در بخش دیگری از این گفت‌وگو انتشارات این پژوهشکده را به لحاظ مالی متکی به خود معرفی کرد که هیچ کمک و حمایتی را از نهادهای دولتی دریافت نمی‌کند. وی در این باره اشاره کرد: تاکنون نهادهای دولتی بجز یک مورد، دیگر هیچ حمایت ویژه‌ای از کتاب‌های پژوهشکده نداشته‌اند. آن یک مورد هم به اواخر سال گذشته باز می‌گشت که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نامه‌ای به کلیه ناشران ارسال و در آن به در اختیار گذاشتن مقداری کاغذ با قیمت مناسب اشاره کرد. ما تا به این لحظه این کاغذ را با وجود پایین بودن قیمت آن به نسبت بازار آزاد خریداری نکرده‌ایم، چرا که نوع کاغذی که برای انتشار کتاب‌های پژوهشکده استفاده می‌کنیم خاص است و از نظر کیفیت از کاغذ پیشنهادی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مطلوب‌تر است. کاغذ حمایتی وزارت ارشاد کاغذ سفید بود که فعلاً استفاده از آن در استراتژی کاری ما نیست، اما در آینده برای انتشار بخشی از کتاب‌ها احتمالاً این کاغذ را خریداری خواهیم کرد. یعنی انتشارات پژوهشکده قرار است برای انتشار کتاب‌های اهدایی‌اش از کاغذ حمایتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی استفاده کند، چرا که برای این کتاب‌ها صرفاً امر مطالعه مهم است، اما مخاطبانی که کیفیت کار و سبکی کاغذ نیز در کنار محتوا برایشان مهم است، می‌توانند کتاب را از کتابفروشی‌ها با همان کاغذ اعلای مورد استفاده ما خریداری کنند.
وزارت ارشاد تاکنون هیچ کتابی از انتشارات پژوهشکده خریداری نکرده است
میرزایی گفت: همانطور که اشاره کردم تاکنون هیچ نهادی حمایت ویژه‌ای از انتشارات پژوهشکده نکرده است، اما این انتظار را از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی داریم که از این به بعد کتاب‌های پژوهشکده ما را نیز در لیست خرید خود برای کتابخانه‌های عمومی کشور بگذارند. هیأت خرید کتاب وزارت ارشاد تاکنون حتی یک کتاب را نیز از پژوهشکده در لیست خرید خود نگذاشته است، اما با توجه به این نکته که کتاب‌های ما آثار تخصصی در حوزه آموزش عالی است و جامعه دانشگاهی کشور در حدود چهار میلیون دانشجو دارد، درخواست داریم تا از این به بعد این کار را انجام دهند. کتابخانه‌های عمومی کشور یکی از مراکزی هستند که معمولاً دانشجویان از آنها استفاده می‌کنند و ممکن است بسیاری از دانشجویان قدرت خرید همه کتاب‌های مورد احتیاجشان را نداشته باشند.
این جامعه شناس در ادامه با اشاره به اینکه انتشارات پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی ناشری تخصصی در زمینه آموزش عالی است و کتاب‌های مورد نیاز دانشجویان و پژوهشگران عرصه آموزش عالی را منتشر می‌کند، گفت: با این اوصاف اما انتشارات پژوهشکده هنوز نمی‌تواند هزینه‌های خود را دربیاورد. ما اگر روزی بتوانیم چرخه اقتصادی انتشارات را نه به سمت سودآوری که به سمت جایگزینی پیش ببریم و با درآمد خود انتشارات بتوانیم کتاب‌های جدیدتر را منتشر کنیم، بسیار خوب می‌شود.
میرزایی اضافه کرد: هدف گذاری ما برای رفتن به این سمت است اما در حال حاضر چنین اتفاقی نمی‌افتد و دلیلش هم این است که ما نوع تولید محتوای آثارمان را در پژوهشکده انجام می‌دهیم. یعنی ما هزینه تولید را به هزینه چاپ اضافه نمی‌کنیم. عمده هزینه‌های ما برای کاغذ، زینک، صحافی و طرح جلد و حداکثر ویراستاری می‌رود و در نهایت یک سوم قیمت کتاب هم به پخش داده می‌شود. اگر قرار باشد قیمت تولید محتوا را هم به قیمت کتاب اضافه کنیم حداقل ۵۰ درصد باید به قیمت پشت جلد فعلی اضافه کنیم. این کار نه برای جامعه مخاطب ما ظرفیت دارد و نه ما قصد داریم چنین سیاستی را دنبال کنیم. بخشی از تولید ما پژوهش‌هایی است که هیأت علمی پژوهشکده و یا سایر محققان دانشگاهی انجام می‌دهند و درباره ترجمه هم ما جداگانه از بودجه مؤسسه هزینه‌های ترجمه را می‌دهیم. فعلاً از دست ما این کار بر می‌آید که هزینه‌های تولید را به قیمت تمام شده کتاب اضافه نکنیم.