در بخشی از این کتاب گرانسنگ در خصوص «اهمیت سلامتی»، آمده است: انسان که آفریده خدا و خلیفه و امانتدار اوست، برای زندگی و حیاتی آفریده شده است که بر اساس آیه کریمه ﴿اسْتَجِیبُوا لِلهِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاکُمْ لِمَا یحْییکُمْ﴾ [۱] در پیوندهای گوناگون خود، خدامحور است و در این زندگی و بندگی، به بدن سالم نیاز دارد و بهره‌مندی همه جانبه او از سلامتی، اساس فعالیت. های وی در زندگی مادی و معنوی است که در زبان پیامبر گرامی (ص) از آن به «نعمت پنهان و ناشناخته» یاد شده است [۲]، زیرا یکی از عوامل آرامش زندگی و بندگی خدا، برخورداری از جسم و جان سالم است، از این رو، عقل و نقل، حفظ تندرستی و حفظ نفس را لازم و واجب شمرده‌اند.
همچنین آن حضرت به ابوذر فرمود: ای ابوذر! سلامتی پیش از بیماری [پیشگیری] را دریاب و از آن برای زمان بیماری بهره بگیر [۳]؛
امیرمؤمنان (ع) نیز می‌فرماید: ارزش دو چیز را نشناسد مگر کسی که آن‌ها را از دست داده باشد: جوانی و عافیت. [۴] آن حضرت در تفسیر آیه ﴿و لا تَنسَ نَصیبَکَ مِنَ الدُّنیا﴾ [۵] یعنی «بهرهٴ واقعی خود را از ثروت دنیا از کف مده» می‌فرماید: سلامتی خود را فراموش نکن [۶] و در تفسیر آیه ﴿لَتُسئَلُنَّ یومَئِذٍ عَنِ النَّعیم﴾ [۷] یعنی «روز قیامت درباره نعمت.ها از شما سوٴال خواهد شد» می‌فرماید: نعمتی که از آن پرسیده می‌شود سلامتی است. [۸]
امام صادق (ع) نیز فرمود: سلامتی نعمتی پنهان است؛ هرگاه باشد، فراموش شود و هرگاه از دست رود به یاد آید [۹]؛ همچنین فرمود: پنج چیز است که اگر کسی آن‌ها را نداشته باشد زندگی [برای او] گوارا نیست: سلامتی و…. [۱۰]
همچنین در فراز دیگری از این کتاب در خصوص اهمیت «رعایت نظافت و بهداشت» آمده است: آموزه‌های اسلامی در سه محور اعتقاد، اخلاق و احکام به بشر ارائه شده‌اند؛ در محور نخست، عقیده توحیدی آدمی را از آلودگی شرک و الحاد و کفر پاک می‌کند و در بعد اخلاق، توصیه‌های اخلاق نیکو، او را از پلیدی ظلم، کینه و حسد و هر زشتی دیگر پاکیزه می‌کنند، چنان که احکام فقه، آدمی را از رفتار زشت و بیگانه‌صفتی و همانند دیوانه مردن باز می‌دارند، پس شایسته چنین دین الهی این است که متدینان به آن، از هر پلیدی پاک و از هر آلودگی طاهر باشند، زیرا رسول اکرم (ص) نظافت را همانند تقوا وظیفهٴ همگانی و همیشگی و همه جانبه می‌دانست و همان‌گونه که قرآن کریم درباره تقوا فرمود: تا می‌توانید از خدا پروا کنید: ﴿فَاتَّقُوا اللهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ﴾ [۱۱] آن حضرت نیز درباره نظافت فرمود: با هر ابزار که می‌شود، از نظافت و پاکیزگی پاسداری کنید، زیرا بنیان اسلام بر نظافت و بهشت برای فرد نظیف آماده شده است [۱۲]. [۱۳]
محافظت و مراقبت در نظافت و بهداشت فردی و عمومی مورد تأکید دین است و راهکارهایی هم در این راستا پیشنهاد شده است.
رسول خدا (ص) در احادیثی می‌فرماید: اسلام پاکیزه است، پس خود را پاکیزه کنید، چرا که جز پاکیزه به بهشت وارد نشود. [۱۴] نظافت از ایمان است و ایمان با صاحبش در بهشت. اند. [۱۵] بدترین بندگان چرکین‌هایند. [۱۶] خدا چرکین بودن و ژولیدگی را دشمن می‌دارد. [۱۷]
امام صادق (ع) نیز در احادیثی می‌فرماید: پاکیزگی از اخلاق پیامبران است. [۱۸] همچنین حضرت فرمود: داشتن وضوخانه [دستشویی] پاکیزه، بخشی از سعادت انسان است. [۱۹]
رسول خدا (ص) می‌فرماید: ای انس! طهارت و پاکیزگی را بیشتر رعایت کن تا خدا بر عمرت بیفزاید. [۲۰]
اهمیت شست‌وشوی دست‌ها
رسول خدا (ص) در احادیثی می‌فرماید: هیچکس نباید شب با دست چرب بخوابد و اگر چنین کرد و شیطان به او آسیب رساند جز خودش را سرزنش نکند. [۲۱] هرگاه از خواب برخاستید به ظرفی دست نبرید مگر اینکه سه بار دستانتان را بشویید، زیرا هیچیک از شما نمی‌داند که دستانش چگونه شب را گذرانید. [۲۲] و نیز می‌فرماید: بندها و مفاصل انگشتان دست و پایتان را تمیز کنید [۲۳]
امیرمؤمنان (ع) می‌فرماید: بوی بد و آزاردهنده را با آب بزدایید و خود را وارسی کنید (به پاکیزگی و نظافت خود حساس باشید)، که خدا بندگان چرکین و آلوده‌اش را که همنشینانش از نشستن با او کراهت دارند، دشمن دارد. [۲۶]
رسول خدا (ص) می‌فرماید: شست وشوی دست پیش از غذا فقر را دور می‌کند و پس از غذا غم را بزداید و دیده را بهبود بخشد. [۲۷]
امیرمؤمنان (ع) می‌فرماید: شستن دستان پیش از غذا و پس از آن، روزی را زیاد می‌کند. [۲۸]
امام باقر (ع) می‌فرماید: صاحبخانه پیش از غذا قبل از همه و پس از غذا بعد از همه دستان خود را می‌شوید. [۲۹]
امام صادق (ع) می‌فرماید: شست.وشوی دستان پیش از غذا و پس از آن روزی را بیفزاید [۳۰]؛ همچنین می‌فرماید: پیش از غذا صاحبخانه شستن دستان را آغاز می‌کند تا کسی خجالت نکشد؛ اما پس از غذا از سمت راست در [ورودی پذیرایی] شستن دستان بدون تفاوت میان افراد شروع می‌شود [۳۱]؛ نیز می‌فرماید: هرکس پیش و پس از غذا دستش را بشوید در گشایش و سلامتی زندگی می‌کند [۳۲].
رسول خدا (ص) می‌فرماید: دستانتان را بشویید، آن گاه در آن‌ها آب بنوشید [۳۳]
در مورد عطسه
رسول خدا (ص) می‌فرماید: هنگام عطسه کردن دستانتان را جلو صورت بگیرید و با صدای آهسته عطسه کنید. [۳۴]
در مورد اخلاط دهان و بینی
امام صادق (ص) می‌فرماید: هرکس در مسجد سرفه کند و اخلاط بینی و سینه‌اش را [به احترام مسجد] باز دارد این کار او را از بیماری نگه دارد. [۳۵]
راوی گوید: هرگز امام رضا (ع) را ندیدم که [در معابر عمومی] آب دهان بیندازد. [۳۶]
لزوم درمان
رسول خدا (ص) می‌فرماید: خودتان را مداوا کنید، زیرا خدای عزیز دردی را نازل نفرمود مگر اینکه برای آن شفائی [و دوایی] فرو فرستاد. [۳۷]
امیرمؤمنان (ع) می‌فرماید: هر کس بیماری خود را از پزشکان کتمان کند به بدنش خیانت کرده است. [۳۸]
پاورقی:
[۱]. سورهٴ انفال، آیهٴ ۲۴.
[۲]. قال رسول الله Ｂ: نِعْمَتَان ِمَجْهُولَتَانِ: الأمْنُ وَ الْعَافِیة (روضة الواعظین، ص ۴۷۲).
[۳]. … خُذْ مِنْ صِحَّتِکَ لِسُقْمِکَ… (الامالی، طوسی، ص ۵۲۶).
[۴]. شَیْئَانِ لا یَعْرِفُ فَضْلَهُمَا إِلاَّ مَنْ فَقَدَهُمَا: الشَّبَابُ وَ الْعَافِیَةُ (غرر الحکم، ص ۳۲۴).
[۵]. سورهٴ قصص، آیهٴ ۷۷.
[۶]. لا تَنْسَ صِحَّتَکَ… (الامالی، صدوق، ص ۲۲۸).
[۷]. سورهٴ تکاثر، آیهٴ ۸.
[۸]. الصِّحَّةُ… (ارشاد القلوب، ص ۳۸).
[۹]. الْعَافِیَةُ نِعْمَةٌ خَفِیَّةٌ إِذَا وُجِدَتْ نُسِیَتْ وَ إِذَا فُقِدَتْ ذُکِرَت (الفقیه، ج ۴، ص ۴۰۶).
[۱۰]. خَمْسٌ مَنْ لَمْ یَکُنَّ فِیهِ لَمْ یَتَهَنَّأِ بِالْعَیْشُ: الصِّحَّةُ… (المحاسن، ص ۹).
[۱۱]. ﴿فَاتَّقُوا اللهَ مَا استَطَعتُم و اسمَعوا و اَطیعوا و اَنفِقوا خَیرًا لاَنفُسِکُم و مَن یوقَ شُحَّ نَفسِهِ فَاُولٰئِکَ هُمُ المُفلِحون﴾ (سورهٴ تغابن، آیهٴ ۱۶).
[۱۲]. تَنَظَّفُوا بِکُلِّ مَا اسْتَطَعْتُمْ، فَإِنَّ اللّهَ تَعالی بَنَی الاِْسْلامَ عَلَی النَّظافَةِ وَ لَن یَدخُلَ الجَنَّةَ إِلاَّ کُلُّ نَظِیفٍ (الجامع الصغیر، ج ۱، ص ۵۱۷).
[۱۳]. اسلام و محیط زیست، ص ۲۶۹.
[۱۴]. إنّ الإِسْلام نَظِیفٌ فتَنَظَّفُوا، فإنهُ لا یَدْخُلُ الجَنَّةَ إلاَّ نَظِیفٌ (تاریخ بغداد، ج ۵، ص ۳۵۱).
[۱۵]. النَّظَافَةُ مِنَ الإِیمَانِ وَ الإِیمَانُ مَعَ صَاحِبِهِ فِی الْجَنَّةِ (طب النبی Ｂ، ص ۲۱؛ بحار الانوار، ج ۵۹، ص ۲۹۱).
[۱۶]. بِئْسَ الْعَبْدُ الْقَاذُورَةُ (الکافی، ج ۶، ص ۴۳۹).
[۱۷]. إِنَّ اللهَ یُبْغِضُ الْوَسَخَ وَالشَّعَثَ (کنز العمال، ج ۶، ص ۶۴۱).
[۱۸]. مِنْ أَخْلاقِ الأَنْبِیَاءِ التَّنَظُّف (تحف العقول، ص ۴۴۲).
[۱۹]. مِنْ سَعَادَةِ الْمَرْءِ… نَظَافَةُ مُتَوَضَّاهُ (مکارم الاخلاق، ص ۱۲۶).
[۲۰]. یَا أَنَسُ! أَکْثِرْ مِنَ الطَّهُورِ، یَزِدِ اللَّهُ فِی عُمُرِکَ (الأمالی، مفید، ص ۶۰؛ مکارم الاخلاق، ص ۴۰).
[۲۱]. لا یَبِیتَنَّ أَحَدُکُمْ وَ یَدُهُ غَمِرَةٌ، فَإِنْ فَعَلَ فَأَصَابَهُ لَمَمُ الشَّیْطَانِ فَلاَ یَلُومَنَّ إِلاّ نَفْسَهُ (مکارم الاخلاق، ص ۴۲۵).
[۲۲]. إذَا اسْتَیْقَظَ أَحَدُکُمْ مِنْ نَوْمِهِ فَلا یُدْخِلُ یَدَهُ فِی الإِنَاءِ حَتّی یَغْسِلَهَا ثَلاثَاً، فإنّ أحَدکُم لا یَدْرِی أَیْنَ بَاتَتْ یَدُهُ (الجامع الصغیر، ج ۱، ص ۶۹).
[۲۳]. قُصُّوا أَظَافِیرَکُم وَ ادْفُنُوا قُلامَاتکُم وَ نَقُّوا بَرَاجمَکُم وَ نَظّفُوا لَثّاتکُم مِنَ الطَعَامِ وَ اسْتَاکُوا وَ لا تَدخُلُوا علیّ فَخْراً بَخَرَاً (کنز العمال، ج ۶، ص ۶۵۵).
[۲۴]. شست.وشوی مخرج بول وغائط.
[۲۵]. انّ مِنَ الفِطْرَةِ الْمَضْمَضَة وَ الاسْتِنْشَاق و السّوَاک و قَص الشَّارِب و تَقْلِیم الأَظَافِیر وَ نَتْف الإِبْط و الاسْتِحْدَاد وَ غَسل البَرَاجِم وَ الانتِضَاح بِالمَاءِ وَ الاختِتان (الجامع الصغیر، ج ۱، ص ۳۷۷).
[۲۶]. … تَنَظَّفُوا بِالْمَاءِ مِنْ النَتْنِ الرِّیحِ الَّذِی یُتَأَذَّی بِهِ، تَعَهَّدُوا أَنْفُسَکُمْ، فَإِنَّ اللَّهَ یُبْغِضُ مِنْ عِبَادِهِ الْقَاذُورَةَ الَّذِی یَتَأَنَّفُ بِهِ مَنْ جَلَسَ إِلَیْهِ… (کتاب الخصال، ص ۶۲۰).
[۲۷]. الْوُضُوءُ قَبْلَ الطَّعَامِ یَنْفِی الْفَقْرَ وَ بَعْدَهُ یَنْفِی الْهَمَّ وَ یُصَحِّحُ الْبَصَرَ (مکارم الاخلاق، ص ۱۳۹).
[۲۸]. غَسْلُ الْیَدَیْنِ قَبْلَ الطَّعَامِ وَ بَعْدَهُ زِیَادَةٌ فِی الرِّزْقِ (تحف العقول، ص ۱۰۱).
[۲۹]. صَاحِبُ الرَّحْلِ یَتَوَضَّأُ أَوَّلَ الْقَوْمِ قَبْلَ الطَّعَامِ وَ آخِرَ الْقَوْمِ بَعْدَ الطَّعَامِ (قرب الاسناد، ص ۳۴).
[۳۰]. الْوُضُوءُ قَبْلَ الطَّعَامِ وَ بَعْدَهُ یَزِیدَانِ فِی الرِّزْقِ (الکافی، ج ۶، ص ۲۹۰).
[۳۱]. الْوُضُوءُ قَبْلَ الطَّعَامِ یَبْدَأُ صَاحِبُ الْبَیْتِ لِئَلاَّ یَحْتَشِمَ أَحَدٌ، فَإِذَا فَرَغَ مِنَ الطَّعَامِ یَبْدَأُ مَنْ عَنْ یَمِینِ الْبَابِ حُرّاً کَانَ أَوْ عَبْداً (علل الشرائع، ص ۲۹۱).
[۳۲]. مَنْ غَسَلَ یَدَهُ قَبْلَ الطَّعَامِ وَ بَعْدَهُ عَاشَ فِی سَعَةٍ وَ عُوفِیَ مِنْ بَلْوَی فِی جَسَدِهِ (الکافی، ج ۶، ص ۲۹۰).
[۳۳]. اغْسِلُوا أیْدِیَکُمْ ثُمَّ اشْرَبُوا فِیها، فَلَیْسَ مِنْ إناءٍ أطْیَبَ مِنَ الیَدِ (الجامع الصغیر، ج ۱، ص ۱۸۴).
[۳۴]. إذا عَطَسَ أحدُکُمْ فَلْیَضَعْ کَفَّیْهِ علی وَجْهِهِ ولْیَخْفِضْ صَوْتَهُ (الجامع الصغیر، ج ۱، ص ۱۱۶).
[۳۵]. مَنْ تَنَخَّمَ فِی الْمَسْجِدِ ثُمَّ رَدَّهَا فِی جَوْفِهِ لَمْ تَمُرَّ بِدَاءٍ إِلاَّ أَبْرَأَتْهُ (الفقیه، ج ۱، ص ۲۳۳).
[۳۶]. … وَ لا رَأَیْتُهُ تَفَلَ… (عیون اخبار الرضاＡ، ج ۲، ص ۱۸۴).
[۳۷]. تَدَاوَوْا، فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَمْ یُنْزِلْ دَاءً إِلاَّ وَ أَنْزَلَ لَهُ شِفَاءً (مکارم الاخلاق، ص ۳۶۲).
[۳۸]. مَنْ کَتَمَ الأَطِبَّاءَ مَرَضَهُ خَانَ بَدَنَهُ (غرر الحکم، ص ۴۸۴).