حسن عبدی‌پور محقق، پژوهشگر تاریخ و تمدن و مدیر مرکز تخصصی ترجمان دینی در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: برای دستیابی به سیستم تبلیغی کارآمد بایسته‌هایی وجود دارد که در ادامه به بعضی از آنها اشاره می‌کنم. مهمترین ویژگی یک مبلغ و کارشناس دینی این است که جامعه و روابط و مناسبات اجتماعی را خوب و دقیق فهم کند و بکوشد این روابط را در کار تبلیغ لحاظ کند.
وی افزود: بسیاری از نگاه‌های اجتماعی و قضاوت‌های عرف و جامعه نسبت به مسائل اجتماعی، فرهنگ خودی و نیز سنت‌های ملل دیگر نادرست است. وظیفه کارشناس مسائل دینی روشنگری و تصحیح این نگاه‌های غلط و قضاوت‌های نادرست است. اصلاحات در این زمینه موجب تقویت روابط اجتماعی در داخل و ایجاد همبستگی میان جوامع اسلامی در خارج از کشور می‌شود. به ویژه در مورد تبلیغات خارج از کشور موضوعات مورد تمرکز مخصوصاً در حوزه اعتقادی نباید به اختلافات دامن بزند. برای همزیستی مسالمت آمیز و ایجاد روابط اسلامی و انسانی در عرصه خارج از کشور مشترکات زیادی وجود دارد که توجه به آنها موجب همگرایی میان مسلمانان می‌شود. به عبارت دیگر نباید اختلاف مبنا و نظر علمی با مذاهب دیگر را به منجر به برخورد عملی کنیم. سرمشق مبلغ دینی در این کار باید شیوه امامان و بزرگان دین مبنی بر تعامل و جذب حداکثری باشد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در ادامه سخنانش تصریح کرد: تشیع امروز در یک مقطع حساس و سرنوشت ساز تاریخی قرار دارد. قدرت گیری تشیع در کشورهای مختلف جهان پس از یک فترت تاریخی زمینه حضور و تأثیرگذاری جدیدی برایش ایجاد کرده است. در همین راستا رسالت مبلغان و سازمان تبلیغ و اطلاع رسانی دینی نیز سنگین‌تر شده و تبیین تشیع راستین براساس قرائت بزرگان مکتب و تبیینی نو از منظومه فکری تشیع و مکتب اهل البیت باید در کانون عملکردها قرار بگیرد. بخشی از مبلغان دینی و ارتباطات باید حوزه فعالیت خود را بین المللی تعیین نمایند و متناسب با آن اقدام کنند. این مسئله مستلزم در نظر گرفتن جغرافیای حضور، الگوی ارتباطی، ساماندهی ارتباطات و تعاملات و زبان و ادبیات حضور است.
وی اضافه کرد: در این زمینه لازم است اندیشه مصلحانی همچون سید مرتضی، محمد حسین کاشف الغطاء، سید عبدالحسین شرف الدین و امام خمینی (ره) الگو قرار داد شده و نظام اندیشه شیعی را متناسب با نیازها و مخاطبان شیعی و غیرشیعی در دنیای امروز بازآرایی نمود. به عنوان مثال سید مرتضی از فضای حاکم بر زمانه خود نترسید و در رشته‌های مختلف علوم اسلامی به نوآوری، تأسیس مبانی و روش‌های جدید دست زد. علاوه بر این باید توجه کرد که ظرفیت تشیع تنها فقه نیست. از این رو ضمن تقویت و غنی سازی سایر علوم اسلامی لازم است از ظرفیت علم کلام، فلسفه، علوم قرآن و حدیث، عرفان و اخلاق برای نشر معارف شیعی استفاده نمائیم.
وی با بیان اینکه امروزه اعتقادهای شیعی از سوی گروه‌های مختلف با انگیزه‌ای مذهبی، سیاسی، و امنیتی، در قالب‌های مطالعاتی، رسانه‌ای و تبلیغی سنتی به شدت مورد هجمه قرارگرفته و میلیاردها دلار برای آن هزینه می‌شود، اظهار کرد: از سویی دیگر مخاطب امروز به راحتی اقناع نمی‌شود و نیازمند استدلال قوی است. به همین دلیل شبهات را نمی‌توان بدون استدلال و برهان‌های عقلی قانع کننده پاسخ داد. سید مرتضی، تأکید فراوان بر اصل «یقین» دارد. او معتقد است که باید همه تلاش‌های علمی، چه در کلام و چه در فقه، به یقین بینجامد. از دید او رسیدنِ به یقین، نیازمند ابزار و روش‌هایی است که برخی از آنها با گذشتۀ تاریخیِ تفکر امامیه متفاوت است.
عبدی پور افزود: سید مرتضی با صراحت اعلام می‌کرد که اولین تکلیف انسان‌ها، تکلیفی ذاتاً عقلی است نه نقلی - ایشان با الهام گیری از روش عقلی معتزله در اصول فقه به تبیین و اثبات معارف شیعی پرداخت و به تقریب بین مذاهب دست زد و فقه مقارن را تدوین کرد. وی در سخت‌ترین شرایط جهان اسلام و در زمان وجود اختلافات مذهبی با دیگر مذاهب تعامل و گفتگو علمی برقرار کرد و از قبول رهبری جامعه شیعی نهراسید. او با با رعایت مصالح شیعیان در دستگاه عباسی مسئولیت‌هایی را پذیرفت و نقش و جایگاه جامعه شیعیان را در جهان اسلام پر رنگ و سازنده تر کرد.
مدیر اداره بین‌الملل مرکز همکاریهای علمی و بین‌الملل پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در ادامه سخنانش با تأکید بر اینکه باید گفت علی رغم اینکه در جهان ارتباطات زندگی می‌کنیم و تحولات در این جهان تکنیکی بسیار سریع شده و دفاع از باورهای دینی برای صاحبان ادیان سخت شده، گفت: اما تغییرات و تحولات در جامعه شیعی بسیار کند است. از این رو در حوزه فقه اجتماعی، علوم قرآنی، کلام، فلسفه، اخلاق، فاقد نوآوری هستیم و متناسب با نیازها در این حوزه‌ها رشته‌ها و سرفصل‌های جدید ایجاد نکرده‌ایم. در حوزه اجتماعی و فرهنگی و سیاسی هم دچار گسست با کشورهای اسلامی شده‌ایم و کمتر حرکت علمی، فرهنگی پایداری برای ایجاد ارتباط و همگرایی با کشورهای اسلامی صورت گرفته است. برعکس جهان اسلام درگیر اختلافات عدیده شده و شبکه نخبگانی ما و جهان اسلام دچار ایستایی شده و هیچ گونه حرکت سازنده‌ای را سامان نمی‌دهد.
وی افزود: وقوع اختلاف به فهم از دین مرتبط است. وقتی فهم از دین مطلق می‌شود، این خود مطلق انگاری و فهم اینکه خود را حق مطلق می‌پندارند نتیجه اش این می‌شود که دیگران را باطل بپندارند و ثمره عملی آن هم این خواهد شد که مرزبندی‌ها غلیظ و تشدید می‌شود و باعث اختلاف می‌گردد، لذا گام اول حل مشکلات و اختلافات، ارتباط و گفتگو است. پس از فرهنگ سازی گفتگوها، زمینه برای ارائه راه کارهای مشترک فراهم می‌گردد.
این محقق و پژوهشگر تصریح کرد: کشورهای اروپایی در جنگ جهانی دوم خسارات جانی و مالی فراوانی دادند، اما پس از مدتی از گذشته خود عبرت آموزی کردند و به جای رقابت‌های کاذب و از بین بردن سرمایه‌های مادی و معنوی اقدام به فعالیت‌های مشترک کردند. آنها هم در حوزه نرم افزاری و هم در حوزه سخت افزاری، چنانچه در حوزه فکری اقدام به اصلاحات کردند و به جای خرافه باوری و عقاید غلط به بازسازی و اصلاح اندیشه‌های فلسفی، اخلاقی، اجتماعی و سیاسی پرداختند. در حوزه پیشرفت اقتصادی و امور مادی هم به دستاوردهای بزرگی رسیدند که تشکیل اتحادیه اروپایی از نمونه‌های بارز آن است. لازم است که از این تجربه‌ها درس گرفت و اقداماتی انجام داد که به نفع همه مسلمین باشد.
وی افزود: ورود مبلغ و کارشناس در مسائل ارتباطی باید همراه با ایده و نظریه‌هایی ناظر به روابط و مناسبات اجتماعی باشد. بدون برنامه و نقشه راه ورود به این عرصه خطرناک و زیان بار است. بسیاری از کارشناسان و مبلغان دینی در یک محیط بسته و بدون شناخت مخاطب، اقلیم فرهنگی و مسائل و مناسبات اجتماعی ایشان، اظهارنظر می‌کنند و با پیش فرض‌های غیر واقعی وارد این عرصه می‌شوند. ایده و نظریه به مبلغ دینی شناخت عمیق، نگاهی بلند و قوه درک و تحلیل می‌دهد و به این وسیله اندیشه‌ها و باورهای او انعکاس بیشتری در جامعه و رفتار اجتماعی مردم پیدا می‌نماید.
عبدی پور تصریح کرد: به این منظور ایده‌ها باید بر یک یک نگاه منظومه‌ای به باورهای دینی و روابط فردی و اجتماعی مسلمانان مبتنی باشد. به عنوان مثال یکی از این ایده‌های زیر بنایی می‌تواند تاکید بر تعامل و به کمال رساندن جنبه‌های ارزشی و اخلاقی انسان باشد. این دقیقاً همان رسالت پیامبر است اسلام است که فرمودند: «بُعِثتُ لِاُتَمّمَ مَکارِمَ الاخلاق». در سایه اخلاق زمینه تعامل با همه انسان‌ها فراهم می‌گردد. در سایه اخلاق بسیاری از مشکلات انسان‌های قابل حل می‌شود و شفقت و نوع دوستی در اولویت قرار می‌گیرد. توجه به تنوع و اختلاف‌های فرهنگی و فکری میان انسان‌ها و اینکه «این استعدادها در روابط اجتماعی به صورت طبیعی دست مایه تکامل جامعه است» چتری است که می‌تواند همه انسان‌ها را پوشش می‌دهد.
این نویسنده کشورمان با بیان اینکه نمادهای اسلامی باید در فضای امت اسلامی پررنگ باشد، اظهار کرد: این نمادها هم پتانسیل ایجاد همگرایی در جهان اسلام را داشته و هم قدرت مفاهمه و تعامل با سایر ادیان را افزایش می‌دهد. استفاده از ظرفیت‌های قرآن به عنوان یک منبع وحیانی می‌تواند بسیاری از اختلافات را کاهش دهد، مشروط به اینکه قرآن را کتاب زندگی، کتاب عمل، کتاب حرکت و پویایی بدانیم. باید به این نکته نیز توجه کنیم که جهان پساکرونا روابط انسان‌ها را تغییر خواهد داد و آنها احساس می‌کنند که بیش از گذشته به هم نیاز دارند و مناسبات اجتماعی، شکل جدیدی را پیدا خواهد کرد و آن توجه به همدیگر و یاری رساندن به هم است. باید از این فرصت جهت ایجاد همگرایی بیشتر و نشان دادن ظرفیت شیعه استفاده کرد.
وی در ادامه سخنانش گفت: الگوی مبلغ دینی، پیامبر اسلام (ص) است که ضمن بیان رهنمودها و دستورالعمل‌های خداوند متعال خود نیز به میدان عمل می‌آمد تا هم مسائل و موضوعات را بررسی و مشاهد کند و هم راهکارهای الهی و قرآنی را ارائه نماید. امام علی (ع) با تشبیه پیامبر اسلام (ص) به طبیب و پزشکی که با طب خود به دنبال نیازمندان به طبابت روحی می‌رفت، رسالت آن حضرت را در معالجه روح و جان انسان‌ها بیان می‌کند و می‌فرماید: "طبیب دوّار بطبّه"، او پزشک بیماری جهل و طبیب اخلاق نکوهیده و پست است. بنا بر این مبلغ دینی ضمن معالجه مشکلات روحی و پاسخگویی به سوالات و شبهات جامعه، باید ملجا و محوری برای دستگیری و خدمات رسانی به قشرهای محروم جامعه باشد مساجد، حسینیه‌ها، مانند اوایل جنگ تحمیلی می‌توانند مکان‌هایی برای جمع آوری و و توضیح خدمات باشند.
عبدی پور اضافه کرد: به فرموده قرآن "فَاسْتَبِقُوا الْخَیْراتِ" هر محله باید صحنه رقابت مؤمنان در امور خیر باشد. آیت الله فاضل لنکرانی از مراجع معاصر می‌فرمودند: من ۵۰ سال است دارم اسلام می‌خوانم، بگذار خلاصه اش را برائت بگویم: واجباتت را انجام بده، به جای مستحبات تا می‌توانی به کار مردم برس، کار مردم را راه بینداز و اگر قیامت کسی از تو سوال کرد بگو فاضل گفته بود. در این عالم هستی چیزی به نام انسان وجود دارد که مهمترین پدیده خلقت از نظر امام موسی صدر است و اهمیت این پدیده تا به جایی است که امام می‌گوید ادیان برای خدمت به انسان‌ها وضع شده‌اند. سال‌ها کلیسا انسان را در خدمت دین می‌دید که نتیجه آن رنسانس شد و انسان گفت که دین باید در خدمت من باشد.
مدیر مرکز تخصصی ترجمان دینی گفت: مسئله دیگر آن است که دین برای آبادانی دنیا و آخرت آمده به قول دکتر شریعتی، دینی که دنیای ما را آباد نکند نمی‌تواند آخرت ما را آباد کند. ما نمی‌توانیم بدون توجه به مشکلات روحی، اخلاقی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی از مردم انتظار داشته باشیم به فکر آخرت خود باشند. در همین راستا باید قرآن را کتاب پیشرفت و هدایت انسان قرار دهیم. کتابی است که می‌تواند برای حل مسائل جامعه معاصر دستورالعمل و برنامه داشته باشد. برای رسیدن به اهداف این راهبرد، داشتن فهم نوین از قرآن لازم است. جاودانگی قرآن به ایجاد نگاهی نو به آن و تفسیری که نتیجه آن زایش معنا باشد است.
وی اضافه کرد: فهم نوین از قرآن فهمی مسئله محور است و توجه آن به تأمین نیازهای انسان است. امام علی (ع) می‌فرمایند: این کتاب را به زبان آورید. به زبان آوردن یعنی تفسیر مسئله‌محور. لذا به تناسب نیازها سراغ قرآن می‌رویم و به لایه‌های معنایی توجه می‌کنیم. قرآن به نیازهای نسل جدید پاسخ می‌دهد و شبهات آنها را پاسخ می‌دهد. امروزه نیاز نهادهای مانند: خانواده، حقوق بشر، تجارت مدرن، روابط بین‌الملل و… متحول شده است؛ چنانچه این نیازها را به قرآن و منابع فقهی عرضه نمائیم خواهیم دید که چگونه می‌توان از قرآن و منابع فقهی، پیام‌ها و دریافت‌های جدیدی را استخراج کرد.
وی با اشاره به اینکه آنچه که امروز از تشیع و انقلاب اسلامی در جهان تداعی می‌کند بعد الهیات سیاسی است، گفت: متأسفانه در سایر حوزه‌های فرهنگی و معارفی توفیق چندانی برای معرفی شیعه نداشته‌ایم. نیاز مخاطب امروز آشنایی با مکتب اهل البیت (ع) و تشیع اثنی عشری به زبان علمی است. باید پرسید در مقابل این همه هجمه که از سویی مراکز مطالعاتی، شبکه‌های رسانه‌ای و جریان‌های مذهبی به تشیع می‌شود چه اقدامی صورت گرفته است؟، برنامه و راهبردهای ما چیست؟، امکانات علمی و مادی ما چقدر است؟ متأسفانه از همین امکانات موجود هم نتوانسته‌ایم استفاده بهینه داشته باشیم و صرفاً به برگزاری مراسم سنتی برای شیعیان خارج از کشور اکتفا کرده‌ایم در صورتی که این حداقل کار ممکن است و باید از این مراسم سنتی به عنوان دپارتمان‌های علمی استفاده کرد و این مراسم تبدیل به محیط‌های گفتگو و برگزاری نشست‌های علمی محل تولید فکر و اندیشه گردند.
وی افزود: این مسئله روشن است که سواد ارتباطی، روابط و تعاملات را تنظیم می‌کند و این داد و ستد را در وضع بهتری قرار می‌دهد و در نتیجه این روابط ریل گذاری شده قابل ارزیابی در مسیر اصلاح و پیشرفت قرار می‌گیرد. کسب دانش‌های مهارتی مانند سواد رسانه‌ای، حضور در شبکه‌های اجتماعی، بهره‌گیری از ابزارهای ارتباطی، تسلط بر زبان جامعه هدف و ادبیات تعاملی از بایسته‌ها و پیش شرط‌های ورود به عرصه بین المللی است.
این کارشناس امور بین‌الملل در مورد آسیب شناسی سازمان تبلیغ و اطلاع رسانی دینی هم گفت: باید گفت سازمان تبلیغ و اطلاع رسانی دینی دچار اختلال است. برای بالا بردن راندمان کار، تغییر نگاه، بازسازی سازمان تبلیغ و اطلاع رسانی دینی ضرورت‌هایی اجتناب ناپذیر است. دیوان سالاری و عدم کارآمدی و ساختارهای پرهزینه از دلایل این ناکارآمدی است. باید به سراغ ساختارهای عمودی و فضاهای مجازی و شبکه‌های اجتماعی رفت که با کمترین هزینه بیشترین بهره وری را دارند.
وی افزود: سایر آسیب‌ها در این زمینه عبارتند از: این سیستم فاقد نقشه راه و سازمان دهی، سیاست گذاری در عرصه تبلیغ و اطلاع رسانی دینی کافی می‌باشد. سازماندهی متمرکزی برای اداره و کنترل و رصد فعالیت‌های تبلیغی وجود ندارد. زیرساخت‌ها تبلیغ و اطلاع رسانی دینی به طور جامع آماده نشده است. کنشگر و کارشناس کافی برای فعالیت تبلیغ و اطلاع رسانی دینی تربیت نگردیده است. تعامل و ارتباط پایدار با مخاطبان خارج از کشور تعریف نشده است. الگوی ارتباطی مناسبی طراحی نگردیده است. ظرفیت‌های بین المللی تبلیغ شناسایی نشده‌اند. بانک‌های اطلاعاتی و شبکه‌های ارتباطی برای تبلیغ ایجاد نشده است.