خبرگزاری مهر- گروه استانها*: به طور کلی امنیت و توسعه دو واژه مکمل هم‌دیگر هستند به نوعی که تا امنیت نباشد توسعه‌ای ایجاد نمی‌شود و تا توسعه و آبادانی نباشد امنیت معنایی ندارد. بر این اساس در جهان پرآشوب دنیای امروز که مصادف است با شکسته شدن مرزهای جغرافیایی و تغییر چهره امنیت ملّی دولت‌ها ایجاد امنیت پایدار از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
در جمهوری اسلامی ایران وزارت اطلاعات به عنوان مهمترین دستگاه امنیتی کشور از گذشته ای دور تاکنون توانسته نقشی بی بدیل در ایجاد امنیت به عنوان زیرساخت توسعه ایفا کند. در نوشتار کوتاه تلاش شده با توجه به تحولات منطقه و ناامنی‌های بی‌شمار، نمایی از تهدیدات و امنیت در میان ناامنی‌ها در ایران، رابطه امنیت و توسعه و همچنین گذار وزارت اطلاعات از رویکرد سنتی به مدرن در حل مسائل امنیتی و نوع نگاه به نقش شهروندان در ایجاد امنیت تحلیل و بررسی شود.
ایران جزیره‌ای امن در میان ناامنی‌ها
با مرور برخی از وقایع و شواهد در سنوات اخیر در خاورمیانه، شاهد حوادث و اتفاقاتی هستیم که حاکی از وجود ناپایداری در عرصه امنیت پایدار در بسیاری از کشورهای همسایه جمهوری اسلامی ایران است، مناطق مرزی اکثر کشورهای همسایه، به دلیل برخی ویژگی‌ها و شاخص‌ها چون دوری از مرکز جغرافیایی و کانون قدرت اقتصادی و سیاسی، انزوای کارکردی، دوگانگی سیستمی، ویژگی‌های خاص اجتماعی فرهنگی از نظر شاخص‌های توسعه و رفاه در وضعیت نامطلوبی بسر می‌برند.
وجود رژیم صهیونیستی در فلسطین اشغالی همواره یکی از عوامل ناامنی و بی‌ثباتی در خاورمیانه ظرف هفت دهه گذشته بوده است. طی این مدت محیط امنیتی خاورمیانه تحت تأثیر برنامه‌های آمریکا برای حفظ امنیت و بقای اسرائیل قرار داشته است. سیاست‌های توسعه طلبانه و جنگ محورانه اسرائیل و نادیده گرفتن حقوق فلسطینیان در عمل مانع شکل‌گیری ثبات و صلحی پایدار در خاورمیانه است.
در حال حاضر این رژیم دارنده سلاح‌های کشتار جمعی با ۲۰۰ کلاهک هسته‌ای در خاورمیانه است که هیچ یک از معاهدات خلع سلاح را نپذیرفته و همواره یکی از تهدیدکنندگان امنیت منطقه بوده است.
گروهک‌های تروریستی که دارای عقیده و تفکر انحرافی هستند در بسیاری از کشور جهان دارای عضو هستند؛ این سازمان‌ها تارهای به هم تنیده‌ای از ارتباطات مذهبی، سیاسی، مالی و تشکیلاتی را به ویژه در کشورهای همسایه ایران فراهم آورده است که تهدید امنیتی جدی برای کشورهای منطقه به شمار می‌آید.
در شرایط بحرانی و شبیه آنچه در خاورمیانه امروز رخ داده، مطابق قواعد استراتژیک کشورها معمولاً در راهبردهای امنیتی تصریح می‌شود که تهدیدهای امنیت آن دولت چیست؟ و برای مقابله با آنها باید از چه ابزارهایی داخلی، خارجی، منطقه‌ای حتی در قالب ائتلاف با ابرقدرت‌ها استفاده کرد و چه روش‌هایی به کار گرفت؟
این در حالی است که کشوری مانند ایران ضمن شناخت تهدیدات و ارائه راهبردهای مناسب برای پیشگیری و مقابله با آنها براساس مبانی دینی و ارزشی خود معتقد به الحاق به قدرت‌های غربی برای تأمین امنیت خود نیست و با توکل بر خدا، رهبری پیامبر گونه مقام معظم‌رهبری، تکیه بر ظرفیت‌های ملّی و توانمندی‌های سربازان گمنام امام زمان (عج) با همکاری و هماهنگی سایر دستگاه‌های امنیتی جمهوری اسلامی ایران توانسته است اقتدار لازم را برای «کنترل شکل بازی» در خاورمیانه در خود به وجود آورد و ساختارهای اجتماعی، هنجاری و اعتقادی خود را با واقعیت‌های محیطی سازگار و هماهنگ کند.
به نوعی که در میان چالش‌های منطقه‌ای به همّت مجموع ه‌ای منسجم از دلیرمردان عرصه امنیت جمهوری اسلامی ایران نه تنها امنیت شهروندان خود را در سطحی ایده آل حفظ کرده بلکه توانسته است به درخواست کشورهای منطقه مبنی بر نقش مستشاری در آن کشورها پاسخ داده و در تأمین امنیت کشورهای منطقه نقشی بی بدیل ایفا کند و امروزه ایران به عنوان جزیره‌ای امن در میان انبوهی از ناامنی‌ها بدرخشد.
امنیت پایدار زیرساخت توسعه
توسعه فرآیند جامعی از فعالیت‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی است که هدف آن بهبود مداوم شرایط زندگی آحاد جامعه، آزادی، مشارکت مناسب و توزیع عادلانه منافع و امکانات است. توسعه راستین در روند مشارکت فراگیر همه گروه‌های اجتماعی است و در تولید کالایی اقتصادی حاصل نمی‌شود.
مهمترین نیاز جامعه، تأمین امنیت آنها توسط دولت‌ها است. امروزه با گسترده و پیچیده شدن جوامع، موضوع امنیت ابعاد گسترده و پیچیده ای به خود گرفته است. امنیت یکی از اصلی ترین عوامل پایداری جوامع امروزی به شمار می‌آید، به عبارت دیگر، امروزه با پارادایم جدیدی تحت عنوان «امنیت پایدار» روبرو هستیم که نگرشی جدید به موضوع امنیت دارد و ابعاد، ویژگی‌ها، شاخص‌های خاص خود را دارد.
امنیت پایدار صرفاً با تدابیر نظامی قابل حصول نیست، بلکه در چارچوب خواست‌های نوین شهروند معاصر که ابعاد منطقه‌ای، ملّی و فراملّی به خود گرفته و در قالب اقدامات اطلاعاتی و پنهان باز تعریف می‌شود. مقطعی نبودن امنیت و تأمین آن با وصف پایداری، دغدغه اصلی تمام نظام‌های سیاسی است که با توجه به شرایط خود برای آن اقدام می‌کنند.
امنیت پایدار برای جوامع و کشورها، یعنی نگه داشت استقلال، یکپارچگی سرزمینی، پاسداری از شیوه‌های زندگی ملّی و جلوگیری از دخالت بیگانگان در امور داخلی است. در درجه نخست به معنای تأمین شرایطی است که کشور را از دست اندازی دیگران به استقلال سیاسی و ارزش‌های فرهنگی حفظ کند که در کنار تدابیر نظامی و امنیتی اقدامات اطلاعاتی مکمل و لازمه مقابله با تهدیدات و حفظ امنیت است.
وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی ایران از بدو تأسیس تاکنون توانسته است ضمن شناسایی تهدیدات فرصت و آسیب‌های مسیر توسعه کشور در ابعاد مختلف امنیتی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و غیره با کنترل و مهندسی این روندها از پدید آمدن ناامنی‌ها و چالش در مسیر توسعه در اوج گمنامی پیشگیری می‌شود. کشف و انهدام صدها تیم تروریستی و برخورد با سران و شبکه‌های مافیای اقتصادی در سنوات اخیر دستگیری متهمان در فضای میان آسمان و زمین تنها گوشه‌ای است از نقش این سربازان ولایت در ایجاد توسعه پایدار در کشور است.
وزارت اطلاعات گذار از امنیت سنتی به امنیت مدرن
در رویکرد سنتی پس زمینه تمرکز بر قدرت سخت افزاری از یکسو و مقابله با تهدیدات دشمنان خارجی از سوی دیگر است؛ در این رویکرد، نقش وجایگاه جامعه را به پایین‌ترین حد آن نازل می‌کند از این رو زمینه بالقوه برای احساس ناامنی ایجاد می‌شود.
در رویکرد سنتی، قدرت و امنیت به یکدیگر گره خورده و به میزان برخورداری از قدرت می‌توان ادعا کرد که امنیت به مفهوم عدم امکان تعرض، تجاوز و خطر وجود دارد. بر این اساس آنچه موجب جلوگیری یا کنترل خطر و تهدید است، قدرت است. در این روند برای برقراری امنیت نیازمند کنترل‌های نظارتی رسمی هستیم و امنیت به مدد سیستم‌های نظارتی اعمال می‌شود. بنابراین به میزان کاهش قدرت نیروی نظارتی و کاهش مشروعیت، اعمال قدرت سیستم‌های نظارتی امنیت کاهش یافته و آسیب پذیری نمودار می‌شود.
در مقابل دیدگاه فوق رویکرد مدرن با تمرکز بر بسترهای درونی و اجتماعی امنیت، هرگونه تفکیک بین جامعه و دولت (قدرت) را عامل ناامنی دانسته و آن را نفی می‌کند اعتقاد دارد که در شرایط مناسبات دو سویه بین دولت و مردم است که امنیت تولید و مبنای توسعه همه جانبه و پایدار قرار می‌گیرد. در این رویکرد همه افراد جامعه به تناسب در تولید امنیت نقش دارند و مبنای آن هم رضایت مندی افراد جامعه می‌باشد.
وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی هر روز افزون‌تر از پیش با گسترش عقلانیت و طی کردن بلوغ و بالندگی، با کادری مجرب و دارای تحصیلات عالیه همواره رویکرد مدرن با تکیه بر توانمندی‌های جامعه و ارتباط مستمر با مردم و احصاء نیازمندی‌های و پاسخ به مطالبات آنها با الگو از مبانی شرع و قانون توانسته است با گذار از رویکرد سنتی که مبتنی بر تمرکز بر قدرت و توسل به زور در تأمین امنیت است اهداف عالیه خود را در قالبی مدرن تعالی بخشد به نوعی که وجه غالب امنیت برای اهداف استمرار یافته و روند تعادل و نظم در جهت دستیابی به اهداف، برنامه ریزی و جریان یابد.
سخن آخر
وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی هرچند به نسبت سرویس‌های امنیتی دنیا از سابقه‌ای به مراتب کمتر برخوردار است ولی از بدو تأسیس تاکنون توانسته با توکل بر خدا و به کارگیری کادری متعهد و انقلابی، بسیاری از تهدیدات سرویس‌های حریف را خنثی و همچنین در راستای مهندسی معکوس تهدیدات دشمن اقدامات ارزشمندی را در کارنامه خود داشته باشد.
ناگفته پیداست هرچند که با توجه به ملاحظات خاص این مجموعه از ارائه بسیاری از گزارش عملکردها معذور است ولی برخورداری از امنیت و احساس امنیت شهروندان مهر تأییدی است بر این ادعا که سربازان گمنان امام زمان (عج) بیدار هستند تا سرزمین شهیدان ایران سربلند همواره در آرامش روزگار را سپری کنند.
* سرباز گمنام امام زمان (عج)