* خبرگزاری مهر ـ گروه فرهنگ و هنر: جایگاه شبکه جام جم را در میان شبکه‌های برون‌مرزی صدا و سیما چطور ارزیابی می‌کنید؟
ـ سعید فانیان، مدیر شبکه جام جم: صدا و سیما برای هر یک از شبکه‌های برون مرزی تعریف خاصی کرده و شبکه جام جم هم تعریف خاص خود را دارد، ولی تنها شبکه‌ای که برای خارج از کشور به زبان فارسی پخش می‌شود، شبکه جهانی جام جم است. این شبکه ایرانیان و فارسی‌زبانان خارج از کشور را به عنوان مخاطب دارد. سایر شبکه‌های برون مرزی به زبان‌های دیگر چون عربی، انگلیسی و ... برنامه پخش می‌کنند. مسلماً مخاطبان این شبکه‌ها ایرانی نیستند. به همین دلیل شبکه جام جم سه کانال آمریکا، اروپا و آسیا و اقیانوسیه دارد.
* با توجه به تفاوت نیاز مخاطبان ایرانی خارج و داخل کشور شما برای آگاهی از میزان و تنوع مخاطبان شبکه‌های جام جم چه می‌کنید؟
ـ ذائقه و نوع نگاه ایرانیان خارج از کشور خیلی با ایرانیان داخل فاصله ندارد و فقط محیط زندگی و فضای فرهنگی اطراف تفاوت دارد. معمولاً فیلم‌ها، مجموعه‌ها و برنامه‌هایی که در داخل با استقبال زیادی رو به رو می‌شوند، در خارج از کشور هم استقبال می‌شود. این پذیرش خیلی نزدیک است. در موارد استثنایی هم متفاوت بوده و برنامه‌ای که اینجا مخاطب کمی داشته، در خارج کشور با استقبال زیادی رو به رو بوده است.
گرچه باید ملاحظات بیشتری را در نظر بگیریم، اما جمع‌بندی ما این است که آن قدر فاصله نیست که فکر کنیم دو مخاطب جدا داریم. درباره چگونگی نظرسنجی هم باید اشاره کنم که از شیوه‌های متفاوت استفاده می‌کنیم. مرکز تحقیقات صدا و سیما توانمندی خوبی دارد و نظرسنجی برنامه‌های شبکه جام جم را انجام می‌دهد.
علاوه بر آن مرکز تحقیقات به صورت موردی در محیط‌هایی چون پروازهای خارجی سنجش‌هایی انجام داده است. شبکه جام جم هم به صورت مستمر با مخاطبان ارتباط دارد و در فرودگاه به ایرانیانی که وارد ایران می‌شوند پرسشنامه‌هایی میدهیم و به صورت روزانه با مخاطبان در تماس هستیم. از طریق اینترنت هم نظرسنجی برنامه‌های مختلف را انجام میدهیم. مجموع این نظرسنجی دیدگاه‌‌ها و نظر مخاطبان را نشان می‌دهد.
دفاتر صدا و سیما در خارج کشور هم نظرسنجی‌هایی از برنامه‌ها برایمان تهیه و امکان ارتباط ما را با مخاطبان برقرار می‌کنند، ولی فکر می‌کنم کاری که تیم‌های آموزش دیده و آشنا به ضوابط پرسشگری در مرکز تحقیقات صدا و سیما انجام می‌دهند، نظرسنجی‌ها را قابل اعتمادتر می‌کند.
* ولی مخاطبان خارج کشور با هجوم رسانه‌های مختلف و برنامه‌های متنوع رو به رو هستند و رئیس رسانه ملی هم بر رقبای جدی رسانه تاکید داشته است. شما چگونه سعی می‌کنید با ارائه برنامه‌های متنوع با رسانه‌های خارجی رقابت کنید و نیاز ایرانیان خارج از کشور را پاسخگو باشید؟
ـ جمع‌بندی دریافت ما این است که برای رقابت لزومی ندارد خود را به برنامه‌ها و شبکه‌های آن طرف نزدیک کنیم، چرا که خلا آنها برنامه‌های داخلی است. آنها به دنبال برنامه‌های ایرانی در حوزه مختلف چون تاریخی، ورزشی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی هستند که در دسترس‌شان نیست. در ارتباط با ساختار برنامه‌ها هم تلاش می‌کنیم تا آنجا که ممکن است برنامه‌هایی متنوع بسازیم که هدف داشته باشند و نیاز آنها را با حضور مسئولان، افراد نخبه و ... در برنامه‌ها برطرف کنیم.
* شما اشاره به ساختارهای جذاب در برنامه‌ها کردید، برای رسیدن به این ساختارها چگونه عمل می‌کنید؟
ـ ما هم مثل شبکه‌های داخلی تقسیم بندی موضوعی و گروههای متعدد برنامه ساز داریم. مرکز تولید هم شامل عوامل کارشناس و فنی می‌شود و از نظر صاحب نظران استفاده می کنیم. مجموع این توانمندی‌ها و نظرات بررسی شده از محیط بیرون منجر به تنوع در برنامه می‌شود و سعی می‌کنیم رضایت مخاطبان را فراهم کنیم، حتی ما مخاطبانی داریم که با دقت برنامه را می‌بینند و درباره کوچکترین جزئیات ساختاری هم توضیح می‌دهند، ما هم از نظرات آنها استفاده می‌کنیم، چرا که تلاش می‌کنیم ارتباط ما با آنها یکسویه نباشد.
* با توجه به اینکه خطوط قرمز در شبکه جام جم همانند شبکه‌های داخلی نیست، چرا از این پتانسیل برای تولیدات مستقل به ویژه در تولیدات نمایشی استفاده نمی‌کنید، در حالی که شبکه‌های الکوثر و سحر تولیدات مستقل نمایشی دارند؟
ـ تمام شبکه‌ها زیرمجموعه صدا و سیما هستند و استانداردها، ضوابط برنامه سازی و پخش در تمام شبکه ها یکی است و در این باره تفاوتی وجود ندارد.
* یعنی تفاوتی بین خطوط قرمز شبکه یک و شبکه جام جم نیست؟
ـ در فضای تهیه برنامه تفاوت‌هایی وجود دارد، اما چارچوب‌های کلان برای رعایت ضوابط و استانداردهای سازمان تفاوتی ندارد. ما به اصولی معتقد هستیم و در این باره تفاوتی بین شبکه‌های خارجی و داخلی وجود ندارد. بنابراین چارجوب‌ها را زیر پا نمی‌گذاریم. ما پنج شبکه فراگیر داریم که چهار شبکه در سریال‌سازی فعال هستند. سیاست سازمان تا به حال اینگونه بوده که وقتی چنین امکانی وجود دارد و تفاوت در ذائقه ایرانیان داخل و خارج کشور کم است، بنابراین می توانیم گزینش کنیم و مجموعه‌هایی پخش کنیم، به همین دلیل تولید مستقیم نداریم.
* یعنی سیاست‌های کلی صدا و سیما این اجازه را به شبکه جام جم نمی‌دهد که تولید مستقل نمایشی داشته باشد؟
ـ کار موازی نباید انجام می‌شود. وقتی تولیدات به اندازه کافی داریم و امکان انتخاب هم برای ما وجود دارد، نیاز به تولید مستقل نداریم. یعنی احساس نیاز هم نکردیم. از طرف دیگر مخاطب برنامه کاری به این موضوع ندارد که کدام گروه برنامه را ساخته است. او نیاز به دیدن مجموعه‌های نمایشی دارد و شبکه جام جم هم نیاز فرهنگی او را پاسخ می‌دهد و مجموعه‌های نمایشی و طنز پخش می‌کند. خیلی از شبکه‌های دیگری هم که خارج از مدیریت صدا و سیما هستند هم به طور غیرقانونی این سریال‌ها را ضبط و پخش می‌کنند. بنابراین این گرایش وجود دارد و همواره برنامه‌های نمایشی در شبکه جام جم پربیننده است.
* آیا بودجه تولید مجموعه‌های مستقل را ندارید؟
ـ ما چون به این جمع‌بندی نرسیده‌ایم که کار مستقل نمایشی انجام دهیم، بنابراین بودجه‌ای هم برای این بخش در نظر گرفته نشده است. ما از 100 درصد مجموعه‌هایی که در داخل ساخته می‌شود، نزدیک به 90 درصد را از شبکه جام جم پخش می‌کنیم. آن 10 درصد هم مربوط به سوژه‌های خیلی خاص می‌شود که پخش آن ضرورت ندارد. مجموع این مسائل باعث شده احساس نیاز نکنیم تا تولید مستقل داشته باشیم. در این باره احساس خلاء نداشتیم.
* تعداد برنامه‌های گفتگومحور در برنامه‌های شبکه جام جم خیلی زیاد است، آیا ایرانیان خارج کشور تا این حد نیاز به دیدن مجموعه‌های گفتگومحور دارند؟
ـ احساس کردیم بهتر است برنامه‌هایی که امکان ارتباط مستقیم با مخاطب دارد بیشتر باشد. شاید یکی از ویژگی‌های شبکه جام جم با دیگر شبکه ها در پخش این برنامه‌ها باشد، حتی یکی از پرطرفدارترین بخش های شبکه جام جم برنامه‌های گفتگومحور است. مردم می توانند از کارشناس یا مسئولان سئوالات خود را بپرسند. علاوه بر کارشناس مسئولان در حوزه‌های مختلف چون حقوقی، کنسولی و خدمات عمومی ارتباط خوبی با ما دارند.
تحقیقات سال گذشته هم که در چهار شهر اروپایی انجام شد، برنامه‌های شبکه جام جم یک (اروپا) بین شبکه‌های فارسی زبان با بیش از 72 درصد بیننده رتبه نخست را گرفت. شبکه جام جم دو هم با 41 درصد بیننده دومین شبکه فارسی زبان شد. آخرین آمار سال جاری مرکز تحقیقات صدا و سیما جام جم یک را با 75 درصد و جام جم دو با 57 درصد بیننده در صدر شبکه‌های فارسی زبان مورد توجه ایرانیان نشان می‌دهد.
* شبکه سه جام جم چه طور؟
ـ این سنجش مربوط به اروپاست. فراگیری محدوده جام جم سه نسبت به شبکه جام جم یک و دو محدودتر است. جام جم سه به لحاظ پوشش جغرافیایی محدودتر است. تاکنون جز نظرسنجی فرودگاهی نظرسنجی در محل انجام ندادیم.
* معیارهای شما برای پخش برنامه در شبکه‌های یک، دو و سه جام جم چیست؟ چرا وقتی مجموعه‌ای از شبکه یک جام جم پخش می‌شود، دو ماه دیگر از شبکه دو روی آنتن می‌رود؟
ـ بین سه شبکه تفاوتی وجود ندارد. محیط جغرافیایی مخاطبان متفاوت است، اما همان‌گونه که در پاسخ سئوالات قبلی ذکر شد، مخاطب شبکه جام جم ایرانیان هستند، البته مخاطبان تاجیک، افغان و ... داریم که مقیم اروپا، آمریکا و استرالیا هستند و با ما تماس دارند، ولی تفاوت عمده‌ای بین سه شبکه وجود ندارد. ما یک شبکه جهانی جام جم هستیم، اگر قرار بود این شبکه خبری باشد شاید یک چینش برنامه کافی بود، چرا که هر لحظه آخرین خبر را ارائه می‌دادند.
وقتی عام و فراگیر بودن در دستور کار شبکه قرار دارد، دیگر نمی‌توان با یک امکان شرایط پخش برنامه را میسر کرد، بلکه پخش برنامه باید متناسب با اوقات بینندگان تنظیم شود، چرا که وقتی برنامه‌های صبحگاهی را در اروپا پخش می‌کنیم در آمریکا به دلیل اختلاف ساعت بخشی دیگر از روز است. تفاوت سه این شبکه در چینش برنامه‌ها و زمان پخش است. (با تفاوت حدود 10 درصد در ساخت برنامه و 90 درصد اشتراک) یک شبکه جهانی هستیم. اگر چه با سه مجموعه 72 ساعت در روز پخش داریم، اما در مجموع یک شبکه هستیم.
* چرا برنامه‌های کودک شبکه جام جم با ساختار برنامه‌های داخلی تهیه می‌شود، در حالی که نیاز کودکان آن طرف مسلماً با داخل تفاوت دارد؟
ـ تفاوت‌هایی وجود دارد. ما سعی می کنیم از مجریان و هنرمندان باتجربه که در داخل موفق هستند، استفاده کنیم. ما اصراری نداریم کسانی را از بیرون بیاوریم که از صفر شروع کنند، چرا که شبکه جام جم جای آزمودن نیست. شبکه‌های داخلی هم ما را همراهی می‌کند. روزهای شنبه و یکشنبه هم برنامه های زنده پخش می‌کنیم، چرا که در آنجا کودکان تعطیل و بیشتر پای برنامه هستند. علاوه بر آن انیمیشن و کارتون‌های خارجی بخش دیگری از برنامه‌های گروه کودک و نوجوان شبکه جام جم است.
* پخش کارتون‌های خارجی چه ضرورتی دارد؟
ـ دوبله کارتون‌های خارجی جهت آموزش زبان فارسی است. شبکه جام جم سعی کرده برای مقاطع مختلف آموزش زبان فارسی در دستور کار داشته باشد. از سوی دیگر روزانه 110 دقیقه برنامه کودک پخش می‌کنیم، اما با توجه به رشد دو تا سه ساله گذشته در زمینه انیمیشن، هنوز نیاز به پخش کارتون‌های خارجی داریم. در مجموع با پخش کارتون‌های خارجی واژه‌های فارسی را به کودکان یاد میدهیم.
* چه ضرورتی دارد که برنامه‌های نمایشی با زیرنویس انگلیسی و بخشی از برنامه‌ها دوبله انگلیسی می‌شوند؟
ـ بسیاری از خانواده‌ها متشکل از زن یا مرد غیرایرانی است و بچه‌ها هم فارسی نمی‌دانند، برای آشنایی آنها به زبان فارسی تمام برنامه‌های نمایشی و مستند زیرنویس انگلیسی می‌شود تا به مرور به زبان فارسی آشنا شوند. بخشی از برنامه‌های محتوایی، مذهبی و سیاسی هم برای آشنایی مخاطبان به زبان انگلیسی پخش می‌شود یا در حین پخش دوبله انگلیسی می‌شود.
* با توجه به رسالت شبکه جام جم برای تبلیغ فرهنگ ایران، ایجاد انگیزه برای بازگشت ایرانیان خارج از کشور و جذب گردشگر، چه اقداماتی برای تولیدات نمایشی در این زمینه انجام داده‌اید؟
ـ "ایرانی برای ایران در هر کجای دنیا" یکی از شعارهای اصلی شبکه جام جم است. ما با تهیه برنامه‌ها قصد داریم ایرانی، ایرانی بماند. اصرار نداریم ایرانی مقیم ایران شود، بلکه در ارتباط با فرهنگ ایرانی باشد، به همین دلیل سعی می‌کنیم برنامه‌های مستند که به فرهنگ، آداب و رسوم، سنت‌ها و ... می‌پردازد پخش کنیم. تولید نمایشی در این باره نداریم، ولی تولیدات مستقل در زمینه مستند داریم که اماکن تاریخی، فرهنگ و ... ایران را بررسی می‌کند و جاذبه توریستی هم دارد.همچنین تولیدات مرکز مستند یا شبکه‌های داخلی هم با محوریت معرفی ایران هم پخش می‌کنیم.
بنا به گفته ایرانیان خارج از کشور، شبکه جام جم از خیلی جهات منحصر به فرد و سالم‌ترین شبکه‌ای است که در دسترس آنهاست و می‌توانند با اطمینان همه اعضا خانواده بیننده برنامه باشند. در مجموع جزو پربیننده‌ترین و پرمخاطب‌ترین شبکه فارسی در خارج از کشور است، چرا که به صورت مستمر فضای روز کشور را برای آنها منعکس می‌کند. سعی می‌کنیم علائق مخاطبان را در سریال‌ها و برنامه‌های نمایشی لحاظ کنیم.