خبرگزاری مهر- گروه دین و اندیشه-نگار احدپور اقبلاغ : امروز سوم ماه رجب، در تقویم شیعه مصادف با سالروز شهادت امام هادی (ع)است .امام هادی (ع) در خاندانی پا به عرصه جهان هستی گشود که اخلاق و انسانی مجّسم بودند، ادب و محبت بر سراسر این خانواده سایه گستر بود. پدر آن حضرت، امام محمد تقی جوادالائمه (علیه السلام) و مادرش سمانه از زنان درست کردار و پاکدامنی بود که دست قدرت الهی او را برای تربیت مقام ولایت و امامت مأمور کرده بود و چه نیکو وظیفه مادری را به انجام رسانید و بدین مأموریت خدایی قیام کرد.
امام علی النقی الهادی علیه السلام در سال ۲۲۰ ق در مدینه به امامت رسیدند. آن حضرت ۱۳ سال اول امامت خود را در آن شهر سپری نمود و ضمن بهره رسانی معنوی و علمی به شیعیان، به امور آنان رسیدگی می کردند تا این که متوکل (خلیفه وقت) که در دشمنی با ائمه اطهار علیهم السلام مشهور بود، به خاطر هراسی که از نفوذ و محبوبیت امام در جامعه داشت، ایشان را از مدینه به سامرا فراخواند، زیرا احساس می کرد که باید امام را از نزدیک تحت نظر بگیرد. پس از آمدن امام به سامرا، اگرچه ایشان ظاهرا آزاد بود، اما «متوکل» منزلشان را طوری انتخاب کرده بود که همواره تحت نظر باشند. او به طور مرتب دستور تفتیش منزل ایشان را صادر می کرد و تمام دیدارها و رفت و آمدها توسط نیروهای حکومتی کنترل می شد.
متوکل جوّ بسیار خفقان آمیزی را بر جامعه حکمفرما کرده بود و سختگیری و فشار زیادی را بر شیعیان اعمال می کرد. همچنین علویان را در محاصره اقتصادی قرار داده بود. به شاعران درباری مال فراوانی می داد تا در اشعار خود به ائمه علیه السلام بی احترامی کنند و اکثر سادات جلیل القدر آن زمان را دستگیر و زندانی کرده بود. از هولناکترین اقدامات او در دوره حکومتش، انهدام و تخریب مرقد امام حسین علیه السلام بود.
اوضاع معیشتی مردم و خصوصا علویان در زمان خلفای عباسی مخصوصا متوکل و بقیه خلفای هم عصر امام هادی علیه السلام، بسیار دشوار بود زیرا آنان بیت المال مسلمین را صرف خوشگذرانی هایی می کردند که به گواهی تاریخ، هزینه‌های مربوط به آنها بی سابقه بوده است.
از امام هادی علیه الاسلام، گنجینه عظیم و میراثی گرانبها به نام زیارت جامعه کبیره برای شیعیان به یادگار مانده که حاوی باورهای شیعه درباره امامت، مقام ائمه اطهار (ع) و وظایف شیعیان در مقابل آنها است.
به همین مناسبت قصد داریم به بررسی سیره امام هادی (ع) در هدایت مردم با توجه به تعلیم زیارت جامعه کبیره بپرازیم، از همین رو با حجت الاسلام حمیدرضا مطهری، رئیس پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت (ع) به گفت و گو پرداختیم.
حجت الاسلام مطهری در گفت و گو با خبرگزاری مهر با بیان اینکه برای فهم سیره هریک از ائمه معصومین (ع) باید عصر و زمانه آن امام بزرگوار را بشناسیم. عنوان کرد: برای درک سیره امام علی النقی (ع) باید وضعیت سیاسی و اجتماعی آن دوره را بررسی کنیم تا بدانیم آن حضرت چرا بدین شکل عمل کردند و یا چرا برای تبیین فرهنگی دینی چنین روشی که در ادامه ذکر خواهد شد را برگزیدند.
مطهری تصریح کرد: باتوجه به همزمانی دوره امامت امام هادی (ع) با حکومت معتصم عباسی و باتوجه به اینکه به طور کلی خلفای عباسی میانه خوبی با علویان و اهل بیت (ع) نداشتند و در واقع ائمه معصومین (ع) را خطری برای حکومت خود می‌دانستند، لذا شاهدیم که در این مقطع زمانی، معتصم عباسی امام جواد (ع) را از مدینه به بغداد فراخوانده و پس از شهادت ایشان، امام هادی (ع) در کودکی و در سن ۸ سالگی به مقام امامت رسیدند. موضوعی که برای مردم موضوع عجیبی نبود به این دلیل که امام هادی، پس از امام جواد (ع)، دومین امام بودند که در کودکی به امامت رسیده بودند، ضمن اینکه مردم شاهد علم الهی و مقام امامت در علم، عمل، گفتار و رفتار ایشان بودند. لذا تردید و شبهه‌ای در مورد امامت امام هادی (ع) پیش نیامد.
وی خاطرنشان کرد: از سویی حکومت عباسی سعی کرد تا حدی که ممکن است محدودیت‌هایی را برای امام (ع) ایجاد کند. براساس روایات، یکی از دشمنان اهل بیت و کسی که به دشمنی با خاندان پیامبر معروف بود را به دستور معتصم برای آموزش امام هادی (ع) منصوب کردند، چراکه تصور می‌کردند امام هادی کودکی است در سن ۸ سالگی جانشین پدر شده و می‌توان او را به شکل دلخواه تربیت کرد. به همین خاطر معتصم، به خیال خود معلمی را تعیین کرده بود تا به شکلی که می‌خواهد امام (ع) را تربیت کند. این معلوم که به «جنیدی» ملقب بود، نقل می‌کند که من از هر علم و دانشی که می‌گفتم امام هادی آن علم را کامل می‌کرد و موضوع کاملاً برعکس بود و در واقع این معلم بود که هدایت شد و تحت تأثیر امام قرار گرفت.
سامرا شهری نظامی بود که در اصل برای سکونت نظامیان و مأموران خلیفه ساخته شده بود، منظور از حکومت برای تبعید امام هادی علیه السلام به چنین شهری این بود که آن حضرت و همچنین امام حسن عسکری علیه السلام را به طور مستقیم زیر نظر داشته و رفت و آمدهای ایشان را کنترل کنند و از این طریق مانع از ترویج و گسترش تشیع شود
دوران امامت امام هادی(ع) و خفقان حکومتی علیه شیعیان
رئیس پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت (ع) افزود: تلاش حاکمان بنی عباس بی حرمتی به اهل بیت (ع) و تنزل جایگاه امام (ع) بود، در حالی که اتفاقاً مردم بر اثر رفتار و اعمال امام، بیش از پیش به ایشان جذب می‌شدند. دوران امامت امام هادی (ع) با ظلم و استبداد و خفقان شدیدی از سوی دستگاه حکومت بنی‌عباس مواجه شده بود؛ شرایط ویژه‌ای که در اثر آن در دوره متوکل عباسی، حکومت امام را از مدینه به شهر سامرا تبعید کرد. سامرا شهری نظامی بود که در اصل برای سکونت نظامیان و مأموران خلیفه ساخته شده بود، منظور از حکومت برای تبعید امام هادی علیه السلام به چنین شهری این بود که آن حضرت و همچنین امام حسن عسکری علیه السلام را به طور مستقیم زیر نظر داشته و رفت و آمدهای ایشان را کنترل کنند و از این طریق مانع از ترویج و گسترش تشیع شود.
وی افزود: این وضعیت سخت گیری نسبت به شیعیان و خاندان اهل بیت (ع) به گونه‌ای بود که حتی متوکل دستور تخریب قبر مطهر امام حسین (ع) را صادر کرد و حتی نقل شده است که حتی گفته شده در مجلس او نسبت به امیرالمومنین بدگویی می شده است. امام هادی (ع) در چنین شرایطی با اقداماتی خاص از هر فرصتی جهت تبلیغ اسلام و فرهنگ ناب تشیع بهره می‌بردند.
اهتمام ویژه ائمه به زیارت سیدالشهدا (ع) برای ماندگاری واقعه عاشورا و فداکاری‌های اهل بیت (ع)
این کارشناس تاریخ و سیره اهل بیت (ع) با اشاره به زیارت جامعه کبیره به عنوان یکی از اقدامات امام هادی (ع) در ترویج تشیع، گفت: از اقدامات حضرت در شرایط سخت و خفقان آن زمان، می‌توان به زیارت جامعه کبیره، زیارت غدیریه و دستور به زیارت امام حسین (ع) و دعا برای شفای امام در کنار مزار سید الشهدا (ع) اشاره کرد که با هدف هدایت مردم به سوی اهل بیت (ع) و مقابله با اقدامات حاکمان عباسی در مخدوش کردن چهره خاندان اهل بیت (ع) صورت می‌گرفت.
مطهری بیان کرد: در حالی که متوکل عباسی، دستور به تخریب قبر مطهر حضرت سیدالشهدا (ع) داده و به نوعی با علویان دشمنی آشکار و علنی می‌نمود. نقل است، امام هادی (ع) در زمانی که بیماری بر ایشان عارض می‌شود، به یکی از اصحاب خود، «ابوهاشم جعفری» دستور می‌دهند که به کنار قبر مطهر امام حسین (ع) رفته و در زیر قبه حرم مطهر، برایشان دعا کنند. ابوهاشم جعفری می‌گوید من به فکر فرورفتم و برایم سوال پیش آمد که ایشان خودشان امام و حجت خدا هستند، چرا می‌گویند در کنار قبر حسین (ع) دعا کنیم. امام هادی در پاسخ فرمودند که برای خداوند مکن‌های خاصی وجود دارد که دعا در آنها مستجاب می‌شود. یکی ازاین مکان‌ها کنار قبر مطهر امام حسین (ع) است.
وی افزود: امام هادی (ع) در واقع قصد دارند که زیارت امام حسین (ع) ترک نشود و ادامه داشته باشد. نکته‌ای که ما به صورت ویژه در سیره همه ائمه (ع) می‌بینیم و حالت استمرار در سیره همه ائمه دارد، اهتمام و توجه ویژه به سوگواری برای امام حسین ع و زیارت قبر مطهر ایشان است، که به وضوح در سیره امام هادی نیز دیده می‌شود.
جامعه کبیره میراث علمی و دوره کامل آشنایی با اصول دین
مطهری بیان کرد: اقدام بعدی حضرت در مقابله با حکومت عباسی زیارت جامعه کبیره است که به نوعی مهمترین میراث علمی امام هادی (ع) و دربردارنده معارفی بسیار با ارزش از اصول دین به ویژه فضائل اهل بیت (ع) است. بیان کننده اصول دین. در زیارت جامعه کبیره بحث توحید، نبوت و امامت مطرح است و جامع تمام این موارد است، در واقع می‌توانیم ادعا کنیم که برخی از فروع دین نیز در این زیارت جامع مطرح است و یکی از زیارت‌هایی است که مورد اهتمام بزرگان دین واقع شده است.
وی در ادامه در خصوص زیارت جامعه کبیره عنوان کرد: آغاز این زیارت با توحید است، آنجا که می‌فرمایند: «اشهدا ان لا الله الا الله، وحده لاشریک له و اشهدان محمد عبده و رسوله»....... همانطور ویژگی‌هایی برای اهل بیت و ائمه مطرح می‌شود.می‌شمارد. تمامی این مباحث مواردی است که امام هادی (ع) به عنوان یک امام، سایر ائمه را مخاطب قرار می‌دهد. بحث پیروی از اهل بیت، را مطرح می‌کنند.
پاسخ کوبنده امام به ادعای بنی عباس
رئیس پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت (ع) خاطرنشان کرد: در ارتباط با زیارت جامعه قابل طرح است، باید توجه داشت که بنی امیه و بنی عباس همواره به دنبال جدایی علویان از پیامبر (ص) بودند و ادعا می‌کردند که ائمه (ع)، فرزندان علی (ع) هستند، پس چرا ادعا می‌کنند که فرزند پیامبرند، البته ائمه (ع) به شکل‌های مختلف به این ادعا پاسخ می‌دادند. به عنوان مثال، امام کاظم (ع) با استناد به آیاتی از جمله آیه مباهله پاسخ هارون الرشید را دادند.
وی افزود: به نظر می‌رسد امام هادی (ع) با کلمات و عبارات زیارت جامعه کبیره، پاسخ دیگری به سخن و ادعای عباسیان می‌دهند. «آنجا که «السلام علیک یا اهل بیت النبوة» را مطرح و اهل بیت را به عنوان «قادة الامم» و «سلالة النبی و… خطاب می‌کند، به نوعی می‌تواند پاسخی بر این ادعا باشد.
زیارت غدیریه؛ گنجینه‌ای در وصف فضائل امیرالمومنین (ع)
مطهری با اشاره به زیارت غدیریه تصریح کرد: این زیارت در شرایطی که تمام دشمنی‌ها بر ضد امیرالمونین (ع) در حال شکل گیری است، توسط امام هادی (ع) مطرح می‌شود. در این زیارت، حضرت، امیرالمومنین (ع) را با آن کلمات، زیارت می‌کنند. در واقع زیارت غدیریه بیان جان فشانی‌ها، و خدمات و اقدامات امیرالمومین (ع) در دوران پیامبر (ص) است، زیارت غدیریه یک نوع تاریخ نگاری از زندگانی امیرالمومنین (ع) است از زبان امام هادی (ع).
وی در ادامه گفت: اگر در جامعه انگیزه توحیدی رواج پیدا کند، یا به عبارتی دیگر باور به توحید در جامعه نهادینه شود، همانطور که در ابتدا بیان شد، زیارت جامعه کبیره زیارتی است در بردارنده معارفی که اگر در جامعه نهادینه شود. جامعه به رشد واقعی خواهد رسید.
این این کارشناس تاریخ و سیره اهل بیت (ع) در پایان گفت: اگر مفاهیم این زیارت در جامعه نهادینه شود بسیاری از مشکلات جامعه برطرف می‌شود، لذا می‌بینیم که اگر زیارت جامعه با همان جریان توحید و نبوت و امامت ادامه پیدا کند، یعنی امام (ع) جریان راهبری جامعه را معرفی می‌کند که اگر قرار است ما به قله کمال برسیم باید چه مسیری را طی کنیم، این سخنان سخنانی است که از زبان یک امام خطاب به ائمه قبلی بیان می‌شود، اگر این مسائل به عنوان راهنما و راهبرد جامعه مورد توجه قرار بگیرد، طبیعتاً بسیاری از مشکلات جامعه ما برطرف خواهد شد.