به گزارش خبرنگار مهر در رشت، این یگانه پستاندار دریای خزر از نظر دیرین شناسی نسب، متعلق به نسل سوم زمین شناسی است و طول آن در زمان بلوغ ۱۶۰سانتیمتر و وزن این حیوان به ۱۰۰کیلوگرم می‌رسد و در طول زندگی 50 ساله خود بیشتر به سواحل ایران نزدیک می شود.
در سالهای اخیر هر از چند گاهی ساحل جسد این جانوران زیبا را با خود به ساحل می آورد و این سئوال را ایجاد می کند که روند مرگ و میر این جاندار کهن تا زمان انقراض نسل آن ادامه خواهد یافت؟
مسئول طرح پژوهشی و آموزشی حفاظت از فک خزری دراین باره گفت: فعالیت‌های بیش ازاندازه صید و صیادی قانونی و غیرقانونی و استفاده از سموم خانواده ددت از مهمترین عوامل کاهش جمعیت این جانور دردریای خزراست.
"هرمز اسدی " بیان داشت: صیادان با صید طعمه‌های این جانور رقیبانی برای فکها محسوب می‌شوند و ماهیگیران با صید انواع ماهیان موجب کم شدن مواد غذایی فکها در دریای خزر شده‌اند.
وی با اشاره به نقش آلودگیهای زیست محیطی در کاهش جمعیت این تنها پستاندار دریای خزر، افزود: بر اساس بررسی‌ها، بیشترین آلودگی‌ها در سواحل باکو در جمهوری آذربایجان سپس در آستارا و تنکابن در کشور ایران دیده شده است.
اسدی، از دیگرعوامل کاهش جمعیت فکها را یک نوع ویروس متعلق به سگ سانان دانست که در حوزه شمال شرقی خزر در سواحل یخ زده با حمله گرگ ها و روباه ها به این حیوان انتقال یافته است.
این فک شناس گفت: این ویروس به طور دوره ای عمل می‌کند و در سالهای ۷۹و۸۰ بسیار فعال بود و مرگ و میر وسیع فکها را سبب شد.
| جمعیت فکها در یک قرن 90 درصد کاهش یافته است |
| یک فک شناسی |
مسئول پروژه پژوهشی آموزشی انستیتو داروین انگلستان در ایران با اشاره به اینکه جمعیت فک دریای خزر نسبت به یک قرن پیش با ۹۰درصد کاهش به حدود ۱۱۰هزار قلاده رسیده است، گفت: تا یک قرن گذشته بیش از یک میلیون فک در دریای خزر زندگی می کرد.
وی، علت کاهش این گونه جانوری را کشتار بی رویه آن در سالهای گذشته، برداشت بی‌رویه منابع آبزیان مورد تغذیه فکها و ورود انواع آلاینده‌ها به دریای خزر عنوان کرد.
اسدی خاطرنشان کرد: صید بی رویه کیلکا توسط انسان، فک خزری را با کمبود مواد غذایی و در نتیجه ضعف فیزیکی و ورود نوعی ویروس به سیستم عصبی این حیوان و در نهایت مرگ و میر دست جمعی فکهای خزری مواجه ساخت.
این پژوهشگر با اشاره به اجرای برنامه محیط زیست خزر CEP از سال ۱۳۷۹که مطالعه فکهای خزر یکی از موضوعات آن است، اظهارداشت: گر چه درطول این مدت برای حفظ فکهای خزری کار زیادی انجام نشد ولی در زمینه شناخت تهدیدات این گونه جانوری مطالعات خوبی صورت گرفته است.
اسدی گفت: نتایج این مطالعات می‌تواند شیوه‌های مناسبی را برای حفاظت از فکهای خزری به ما نشان دهد.
این فک شناس همچنین عنوان کرد: گرچه مهار و جلوگیری از آلودگی در کوتاه مدت ممکن نیست، ولی می‌توان جلوی کشتار این جانور را گرفت و مواد غذایی مورد نیاز فک ها را نیز با مدیریت مناسب ذخایر آبزیان در اختیار این جانور قرار داد.
اسدی با ابراز خشنودی از اقدام سازمان شیلات برای تعدیل شناورهای صید کیلکا، اذعان داشت: توقف صید برای حداقل سه سال بهترین راه حفاظت از فک خزری است.
وی گفت: با مرگ و میر فکهای دریای خزر در سال ۱۳۷۹طرح " نقش سموم در اکوسیستم" در قالب طرح بزرگ محیط زیست دریای خزر درمورد فکها اجرا شد و همچنین طرح جدید پژوهشی و آموزشی در مورد فکهای دریای خزر از سوی انستیتو داروین انگلستان و دانشگاه "لیدز" با همکاری سازمان شیلات و محیط زیست دراستان گیلان در حال انجام است.
یک کارشناس مسائل محیط زیست دریای خزر نیز براین باوراست که با به خطر افتادن تنوع زیستی دریای خزر، ارائه برنامه همه جانبه برای حفظ "فک" به عنوان قدیمی‌ترین پستاندار خزر الزامی است.
"محمد سیاری"، افزایش آلودگیهای نفتی و شیمیایی، صید غیر مجاز، کمبود مواد غذایی، شیوع بیماری ویروسی و نبود برنامه را از دلایل انقراض و کاهش شمار تنها گونه پستاندار دریای خرز برشمرد.
وی گفت: اکنون فکهای خزر با نام علمی ( فوکاکاسپیکا) در لیست قرمز سازمان بین‌المللی حفاظت از طبیعت قرار دارد.
سیاری خاطر نشان کرد: بر اساس منابع موجود، هدایت سالانه بیش از یک میلیارد و ۱۰۰میلیون متر مکعب انواع آلاینده‌ها و سموم کشاورزی بر کیفیت و جمعیت ذخایر دریای خزر تاثیر منفی می‌گذارد.
وی افزود: افزایش شمار تعاونیهای صید نیز از دیگر عوامل تهدیدکننده حیات آبزیان دریای خزر از جمله فک معرفی شده اند.
این پژوهشگر محیط زیست دریای خزر گفت: تحقیقات نشان داد که بیشتر فکهای خزر در سالهای اخیر بر اثر ابتلاء به نوعی بیماری ویروسی به نام " سی.دی.وی" منقرض شدند.
وی ادامه داد: همچنین وجود انواعی از سموم کشاورزی نظیر ( د.د.ت ) و سموم حاصل از پساب کارخانجات صنعتی در بافتهای چربی فکها از دیگر دلایل مرگ و میر این جانور آبزی اعلام شد.
| خطر انقراض کامل نسل فکها جدی است |
| یک پژوهشگر |
سیاری تاکید کرد: در صورتی که برای رفع مشکلات زیستی این جانور فعالیتی نشود، به زودی شاهد انقراض کامل آن در دریای خزر خواهیم بود.
این پژوهشگر یادآور شد: باید با توافق کشورهای همسایه ایران در حاشیه دریای خزر، تصمیم قطعی برای مبارزه با انقراض این گونه باستانی در نظر گرفته شود.
وی، علاوه بر وجود آلودگی در آبهای خزر، صیادان و شکار را ازجمله عوامل تهدید کننده فک ها برشمرد و گفت: صیادان، این گونه‌های نادر را شکار کرده و می‌کشند زیرا آنان این جانور را عامل کم شدن ماهیان در دریا می‌دانند.
سیاری در ادامه برگزاری کلاسهای آموزشی برای صیادان را در جلوگیری از مرگ و میر فکهای دریای خزر مفید دانست.
مدیرکل محیط زیست استان گیلان نیز بر لزوم ارائه طرحهای جامع برای بهره برداری از منابع پایدار دریای خزر تاکید کرد و گفت: متاسفانه روند انقراض این تنها پستاندار موجود دریای خزر به دلیل افزایش آلودگی های دریایی شدت یافته است.
کامران زلفی نژاد گفت: برای حفظ این گونه باید زیستگاههای دریایی را سالم نگه داشت.
وی عنوان کرد: صید غیرمجاز نیز از دیگر دلایل کاهش شمار فکهای دریای خزر را تشکیل می‌دهد که برای جلوگیری از آن به برنامه جامع نیاز است.
مدیرکل محیط زیست گیلان همچنین خاطر نشان کرد: مسائل مربوط به حیات زیست محیطی دریای خزر از طریق "کنوانسیون تهران " بررسی می شود.
وی یادآور شد: در این کنوانسیون کشورهای حاشیه دریای خزر از جمله ایران عضویت دارند.
زلفی نژاد در ادامه با اعلام اینکه در سطح جهانی نگرانی‌هایی در خصوص فک خزری وجود دارد، افزود: محیط زیست استان در تلاش است تا اهمیت وجودی این جانور را به مردم بشناساند.
وی تاکید کرد: طبق قانون محیط زیست ایران فک خزری تحت پوشش وحمایت سازمان حفاظت محیط زیست قرار دارد و کسی اجازه کشتن این جانور را ندارد.
"فک خزری" ، کوچکترین گونه فکهای واقعی یعنی بدون گوش است و تنها در این دریاچه یافت می‌شود، این یگانه پستاندار خزر در اغلب نقاط دریا زندگی می‌کند، محل زیست آن بر حسب در دسترس بودن موادغذایی و به صورت فصلی متغیر است از این رو در فصل تابستان و پاییز اکثر فکهای خزری در آبهای حوزه ایران به سر می‌برند.
لانه سازی و زایمان فک ها بر روی یخ انجام می‌گیرد ، این جانوران ۱۱ماه آبستن می‌شوند و در ماه دوازدهم برای زایمان به مناطق یخی در شمال دریای خزر مهاجرت می‌کنند.
دریای خزر دارای ۱۱۴گونه، ۶۳ زیر گونه و ۱۴نژاد از کمیاب ترین ماهیان جهان است.