امام جعفر بن محمد بن علی بن الحسین بن علی ابن ابی طالب با کنیه ابوعبدالله امام ششم از ائمه اثنی عشر و یکی از معصومان چهارده گانه است.
درباره تاریخ ولادت، وفات و عمر حضرت صادق شیخ مفید آورده است: تولد آن حضرت در مدینه در سال 83 و وفات وی شوال سال 148 هجری و مدفن آن حضرت در بقیع، کنار پدر و جد بزرگوار و امام حسن (ع) است.
لقب آن حضرت "صادق" است زیرا هرگز جز سخن درست نفرمود. او را فاضل ، طاهر و صابر نیز می خواندند ولی شناخته شده ترین لقب وی که در تاریخ نیز به ثبت رسیده همان صادق است.
امام صادق (ع) حدود 12 سال درکنار جدش امام زین العابدین (ع) و 19 سال بعد از رحلت آن حضرت با پدرش امام محمد باقر (ع) به سر برد و بعد از پدر بزرگوارش مدت 34 سال بر مسند امامت مسلمانان بود.
امام و فقه اسلامی
فقه شیعه امامیه که به فقه جعفری مشهور است منسوب به جعفر صادق (ع) است. زیرا قسمت عمده احکام فقه اسلامی بر طبق مذهب شیعه امامیه از آن حضرت است و آن اندازه که از آن حضرت نقل شده است از هیچ یک از اهل بیت نقل نشده است.
در این دوره است که فقه اسلامی به معنی امروزی آن تولد یافت و رشد کرد، آن دوره عصر شکوفایی حدیث و ظهور مسائل و مباحث کلامی مهم در بصره و کوفه بود.
حضرت صادق در این دوره در محیط مدینه که محل ظهور تابعین، محدثان، راویان و فقهای بزرگ بوده، رشد کرد اما منبع علم او در فقه نه تابعیان، نه محدثان و نه فقهای آن عصر بودند، بلکه او تنها از یک طریق که اعلا، موثق و مطمئن‌ترین روشها بود نقل می کرد و آن همان از طریق پدر یعنی امام محمد باقر (ع) بود .
اهل سنت و جماعت در برتری علمی و روحانی حضرت صادق اتفاق نظر دارند چنانکه امام ابوحنیفه گفته است "جعفر بن محمد افقه اهل زمان بود".
عصر امام
عصر امام صادق ( ع ) یکی از طوفانی ترین ادوار تاریخ اسلام است که از یک سو اغتشاشها و انقلابهای پیاپی گروههای مختلف ، به ویژه از طرف خونخواهان امام حسین ( ع ) رخ می داد ، که انقلاب "ابو سلمه " در کوفه و "ابو مسلم " در خراسان و ایران از مهمترین آنها بوده است و همین انقلاب سرانجام حکومت شوم بنی امیه را برانداخت و مردم را از یوغ ستم و بیدادشان رها ساخت .
سوی دیگر عصر آن حضرت ، عصر برخورد مکتبها و ایده ئولوژیها و عصر تضاد افکار فلسفی و کلامی مختلف بود ، که از برخورد ملتهای اسلام با مردم کشورهای فتح شده و نیز روابط مراکز اسلامی با دنیای خارج ، به وجود آمده و در مسلمانان نیز شور و هیجانی برای فهمیدن و پژوهش پدید آورده بود .
اینجا بود که امام دشواری فراوان در پیش و مسئولیت عظیم بر دوش داشت . پیشوای ششم در گیر و دار چنین بحرانی می بایست از یک سو به فکر نجات افکار توده مسلمان از الحاد و بی دینی و کفر و نیز مانع انحراف اصول و معارف اسلامی از مسیر راستین باشد و از توجیهات غلط و وارونه دستورات دین به وسیله خلفای وقت جلوگیری کند .
شیعه می رفت که نابود شود ، یعنی اسلام راستین به رنگ خلفا درآید و به صورت اسلام بنی امیه ای یا بنی عباسی خودنمایی کند .
در چنین شرایط دشواری ، امام به احیا و بازسازی معارف اسلامی پرداخت و مکتب علمی عظیمی به وجود آورد که محصول و بازده آن ، چهار هزار شاگرد متخصص در رشته های مختلف علوم بود، اینان در سراسر کشور پهناور اسلامی آن روز پخش شدند .
اختلافات سیاسی بین امویان و عباسیان و تقسیم شدن اسلام به فرقه های مختلف و ظهور عقاید مادی و نفوذ فلسفه یونان در کشورهای اسلامی ، موجب پیدایش یک نهضت علمی گردید . نهضتی که پایه های آن بر حقایق مسلم استوار بود . چنین نهضتی
لازم بود ، تا هم حقایق دینی را از میان خرافات و موهومات و احادیث جعلی بیرون کشد و هم در برابر زندیقها و مادیها با نیروی منطق و قدرت استدلال مقاومت کند و آرای سست آنها را محکوم سازد .
به وجود آمدن چنین نهضت علمی در محیط آشفته و تاریک آن عصر ، کار هر کسی نبود ، فقط کسی شایسته این مقام بزرگ بود که مأموریت الهی داشته و از جانب خداوند پشتیبانی شود ، تا بتواند به نیروی الهام و پاکی نفس و تقوا وجود خود را به مبدأ غیب ارتباط دهد، حقایق علمی را از دریای بیکران علم الهی به دست آورده و در دسترس گوهرشناسان حقیقت قرار دهد .
زمان امام صادق در حقیقت عصر طلایی دانش و ترویج احکام و تربیت شاگردانی بود که هر یک مشعل نورانی علم را به گوشه و کنار بردند
امام مسائل فقهی و علمی و کلامی را که پراکنده بود ، به صورت منظم درآورد و در هر رشته از علوم و فنون شاگردان زیادی تربیت کرد که باعث گسترش معارف اسلامی در جهان شد . دانش گستری امام در رشته های مختلف فقه ، فلسفه و کلام و علوم طبیعی آغاز شد .
فقه جعفری همان فقه محمدی یا دستورهای دینی است که از سوی خدا به پیغمبر بزرگوارش از طریق قرآن و وحی رسیده است . بر خلاف سایر فرقه ها که بر مبنای عقیده و رأی و نظر خود مطالبی را کم یا زیاد می کردند ، فقه جعفری توضیح و بیان همان اصول و فروعی بود که در مکتب اسلام از آغاز مطرح بوده است .
حضرت صادق (ع) بر اثر توطئه های منصور عباسی در سال 148هجری مسموم و در قبرستان بقیع در مدینه مدفون شد . عمر شریفش در این هنگام 65 سال بود . از جهت اینکه عمر بیشتری نصیب ایشان شده به "شیخ الائمه " موسوم است .