شايد از همين روست كه همه روزه بخصوص در كلان شهرهايي همچون تهران بيش از پيش شاهد افزايش مشكلات و نابسامانيهاي خانوادگي و زناشويي و سير صعودي آمارهاي تكان دهنده و رو به رشد طلاق، كودك آزاري ، همسرآزاري ، فقر ، بزهكاري و اعتياد ... كه همگي حكايت از عدم رعايت حقوق وحريم خانواده توسط اعضاي آن دارند، را در مطبوعات و جرايد مشاهده مي كنيم.
فقر، بي سرپرستي دائم و موقت ، بيكاري ، كاهش مسئوليت پذيري مردان در زندگي مشترك ، كمرنگ شدن ارزشهاي ملي و مذهبي ، اعتياد، طلاق ، ناكافي بودن مهارتها و آگاهي هاي خانواده براي مقابله با آسيبها و عدم وجود نظام كارآمد اجتماعي براي حمايت از اين نهاد ، از جمله خطراتي است كه در جامعه امروز خانواده هاي ايراني را نشانه گرفته است .
به همين دليل سرمايه گذاري و توجه هرچه بيشتر به خانواده ، امروز بيش از هر زمان ديگري در ميان كارشناسان و صاحبنظران مطرح شده است ، به طوريكه دولت ها توجه خاصي نسبت به رشد و توسعه كيفي خانواده مبذول داشته و با در اختيار قرار دادن امتيازات ، تسهيلات رفاهي ، آموزشي ، مشاوره اي و به طور كلي ارتقاء سطح بهداشت و سلامت خانواده ، سعي بر افزايش كيفيت زندگي خانواده ها دارند زيرا مسلما ارتقاء سطح كيفي خانواده تاثير مسقيمي بر تربيت نسل هاي آتي جامعه خواهد داشت .
خانواده آسيب ديده جامعه را نيز در معرض آسيب قرار مي دهد
خانواده هاي آسيب ديده علاوه بر اينكه خود با مشكل مواجه مي شوند ، جامعه را نيز به نوعي تحت تاثير قرار مي دهند، به طوريكه جامعه نيز از وضعيت پديد آمده براي اين خانواده ها متضرر شده و زمينه توسعه آسيب هاي اجتماعي را از محيط خانه به اجتماع فراهم مي آورد .
عضو هيات علمي دانشگاه الزهرا در اين باره به خبرنگار اجتماعي خبرگزاري مهر مي گويد : يكي از مشكلات خانواده هاي آسيب ديده ناكارآمدي وتطبيق ناپذيري آنها است به طوريكه اين نوع خانواده ها به خوبي وظايف خود را به لحاظ اجتماعي ، فرهنگي ، اقتصادي وتربيتي ايفا نمي كنند .
دكتر محمد تقي شيخي مي افزايد : اين نوع خانواده ها از نوع خانواده هاي طلاق گرفته و گسسته ، خانواده هاي داراي فرد يا افراد معتاد ، خانواده هاي تك والدي و خانواده هاي ورشكسته به لحاظ اقتصادي هستند .
اين جامعه شناس با هشدار نسبت به اينكه خانواده هاي آسيب ديده در آينده طيفي وسيع تر از گذشته خواهند داشت ، معتقد است : از آنجا كه تغييرات اجتماعي ، اقتصادي و فرهنگي سريعا در جامعه به وقوع مي پيوندد ، بسياري از خانواده ها به طور نسبي در معرض آسيب قرار دارند ، بنابر اين نهاد امروزه بايد در قالبي منظم ، هوشيارانه و دقيق عمل كند تا با بن بست و انحرافات ناشي از اسيب هاي اجتماعي مواجه نشود .
خانواده مكاني براي تربيت و پرورش انسانها است كه تنها در صورت وجود سلامت روحي و رواني مي تواند انسانهايي پاك و سالم تحويل اجتماع داده و به اين ترتيب مدعي اداي وظيفه اساسي خود شود ، براي شكل گيري يك خانواده مستحكم و سالم علاوه بر انتخاب مناسب و آگاهانه ، بدست آوردن علم و دانش اوليه جهت شروع يك زندگي مشترك براي طرفين امري بديهي است كه اين اقدام بايد از طرف دولت حمايت شود و مراكز مشاوره اي قبل از ازدواج براي دختران و پسران پيش بيني شود تا در آينده به صرف يكسري جهالت هاي اوليه نهاد خانواده از هم گسسته نشود.
سال گذشته 70 هزار زوج در كشور از هم طلاق گرفتند
بر اساس اعلام سازمان ثبت احوال كشور آمار طلاق در سال 82 با 6/7 درصد رشد به 72 هزار و 429 فقره رسيده و اين در حالي است كه آمار طلاق در تهران نيز با رشد 1/5 درصدي در سال گذشته به 30 هزار و 244 فقره ثبت طلاق افزايش يافته است ، افزايش نرخ طلاق در كشور ما در سالهاي اخير به عنوان يك مساله اجتماعي توجه بسياري از صاحبنظران و كارشناسان را به خود معطوف كرده است .
65 درصد كودكان بزهكار محصول پديده طلاق هستند
خانواده به عنوان نخستين كانون تجربه زندگي مشترك و جامعه پذيري كودكان همانطور كه مي تواند در كنترل انحرافات اجتماعي نقش موثري داشته باشد از طرف ديگر در صورت نابساماني و بحراني بودن كانون آن در بروز بسياري از آسيب هاي اجتماعي از جمله بزهكاري بسيار تاثير گذار خواهد بود به طوريكه مسوولين معتقدند كه 65 درصد كودكان بزهكار از خانواده هاي نابسامان ، از هم پاشيده و طلاق گرفته برخواسته اند !
معاون امور اجتماعي سازمان بهزيستي در گفتگوبا خبرنگار اجتماعي خبرگزاري مهر در اين باره مي گويد : فرار كودكان ، بيماريهاي اخلاقي ، اعتياد ، تعارض شخصيتي و افت تحصيلي از جمله معضلات ناشي از ناتواني در برقراري ارتباطات سالم خانوادگي است ، به همين دليل حمايت از حقوق فرزندان و جايگاه آنها و توانمند كردن و قادر سازي خانواده هاي نيازمند امري مهم و ضروري است چراكه به هر حال ما ناگزير از توجه ويژه به سلامت نهاد خانواده هستيم و در صورت كم توجهي به اين نهاد كوچك و سستي بنيان آن بسياري از آسيب هاي اجتماعي بزرگ در متن آن آماده شكل گيري خواهد بود .
30 درصد كودك آزاري ها در خانواده هاي طلاق رخ مي دهد
به اعتقاد كارشناسان و مسئولين امر30 درصد موارد كودك آزاري ها در خانواده هاي از هم پاشيده و درمعرض طلاق رخ داده و تنها 20 درصد كودكان خياباني كشور واقعا بي سرپرست و فاقد سرپناه هستند و نزديك به 80 درصد آنها محصول بي توجهي ، بدسرپرستي و نابساماني خانواده هستند . همچنين 50 درصد خشونت و بدرفتاري نسبت به كودكان در خانواده هايي كه پديده شوم اعتياد در آن ريشه افكنده به چشم مي خورد .
رئيس سازمان بهزيستي ضمن اشاره به نقش خانواده در سلامت جامعه ، كاهش آسيب هاي اجتماعي و انتقال فرهنگ ملي و مذهبي به نسل آينده معتقد است : وقتي فقر و تنگدستي در خانواده اي رسوخ پيدا مي كند نبايد توقع داشت كه سلامت آن دچار خدشه نشود. همچنين بي سرپرستي ، بي كاري و نبود در آمد كاري ، كمرنگي ارزش هاي ملي و مذهبي ، اعتياد، طلاق ، نبود مهارت هاي كافي در خانواده به منظور برخورد با معضلات و آسيب هاي اجتماعي از جمله عواملي هستند كه استحكام و دوام خانواده ايراني را در معرض آسيب قرار مي دهد.
محمد رضا راه چمني به برخي اقدامات پيشگيرانه بهزيستي درجهت تحكيم خانواده اشاره كرده و مي افزايد : پرداخت مستمري و تامين معاش خانواده هاي زنان خود سرپرست و زنان سرپرست خانوار، ايجاد اشتغال براي آنها ، كمك به تامين وديعه مسكن زنان و بهبود وضعيت تحصيلي و تغذيه كودكان تحت پوشش ، پرداخت كمك هزينه زندگي به خانواده هاي كودكان خياباني و تلاش براي ايجاد اشتغال و در آمد زايي براي آنها ، ارايه خدمات حمايتي و توانبخشي به خانواده هاي داراي افراد معلول و بيماران رواني از جمله اقدامات سازمان بهزيستي براي حمايت از خانواده هاي در معرض آسيب تحت پوشش اين سازمان است .
به اعتقاد مسئولين اصلاح قوانين مربوط به خانواده ، اصلاح مقررات طلاق ، حق حضانت فرزندان به مادر ، اعزام بانوان به تزريق واكسن ضد كزاز ، تغذيه با شير مادر ، حمايت از مادران در دوران شيردهي و تنظيم خانواده از جمله اقدامات موفق دولت در زمينه كاهش آسيب هاي اجتماعي خانواده در طول سال هاي اخير بوده است.
خانواده ها در مقابل اختلافات و تنش ها آسيب پذيرتر شده اند
آنچه در جامعه امروز بيشتر به چشم مي خورد اين است كه متاسفانه بر خلاف زندگي پدران و مادران ما ، تضاد ، اختلاف ونظر ، تنش و بحث و جدل بيش از گذشته در ميان خانواده ها و به خصوص زوجين جوان مشاهده مي شود ، به طوريكه گاهي حتي يك اختلاف نظر كوچك و سطحي تبديل به كوهي عظيم از تنش ها و اختلافات خانوادگي شده و خانواده را خطر جدي طلاق تهديد مي كند .
معاون دادگاه خانواده با اظهار تاسف از اينكه امروزه اكثر افراد مراجعه كننده به دادگاه در سالها و يا ماههاي ابتدايي شروع زندگي تصميم به جدايي مي گيرند و امروزه اين امر در تهران بيشتر ديده مي شود ، به خبرنگار اجتماعي خبرگزاري مهر مي گويد : بررسي ها نشان مي دهد امروزه اعتياد و بيكاري همسران بيشترين عوامل مراجعه زوجين به دادگاه براي طلاق است كه اگرچه برخي آنها با صلح و سازش حل مي شود اما در اكثرموارد به طلاق مي انجامد .
رنجبر با اشاره به واحد صلح و سازش در دادگاه خانواده مي گويد : اين واحد سعي مي كند تا حد امكان صلح و سازش را بين زوجين برقرار كرده و مانعي براي جدايي آنان شود اما اكثر افراد مراجعه كننده به دادگاه راههاي صلح و سازش را در بيرون دادگاه طي مي كنند و ديگر تمايلي به ادامه زندگي مشترك ندارند و بيشتربه جدايي فكر مي كنند .
وي بابيان اينكه زنان تمايل كمتري به طلاق دارند ، تصريح مي كند : در اكثر مرافعات بين زوجين ديده مي شود زنان به علت وابستگي كه به فرزندان وهمسر خود دارند تمايل كمتري به طلاق دارند و در اكثر مواقع حاضرند به خاطر فرزندان خود بسياري از مشكلات را بپذيرند و به زندگي خود ادامه دهند.
5/2 ميليون كودك در معرض اعتياد قرار دارند
كارشناسان معتقدند كه بسياري از آسيب هاي اجتماعي نتيجه رخنه ديو اعتياد در ميان اعضاي خانواده است براين اساس در بسياري از مواقع اعتياد والدين موجب گرايش فرزندان نوجوان آنها به سوي مصرف مواد مخدر مي شود كه اين امر شدت و نزديكي اين خطر را در ديد كارشناسان و صاحبنظران آشكار مي سازد .
نتايج بررسي مشترك دفتر كنترل مواد مخدر سازمان ملل و سازمان بهزيستي بين سالهاي 77-78 بيانگر اين امر است كه 4/93 درصد از معتادان ايراني را مردان متاهل بين 23 تا 44 سال سن تشكيل مي دهند كه اين افراد مي توانند به نوعي بر روي ساير اعضاي خانواده نيز تاثير منفي برجاي بگذارند و اين در حالي است كه چنانچه تعداد كل معتادان ايراني را دو ميليون نفر محاسبه كنيم كه تنها 70 درصد آنها متاهل باشند و فقط 85 درصد آنها بيش از دو فرزند نداشته باشند ، بر اين اساس حدود 2 ميليون و 500 هزار كودك پدر معتاد در كشور شرايط دشوار و سردرگم كننده را در انتظار آينده اي مبهم تجربه مي كنند .
از سوي ديگر تحقيقات كارشناسان در خصوص رابطه ميان نابساماني و تشنج محيط خانوادگي از يك سو و گرايش كودكان و نوجوانان آنها در گرايش به مواد مخدر واقعيات تلخي را آشكار كرده است بر اين اساس دانش آموزاني كه مشكلات خانوادگي دارند بيش از ديگران در معرض خطر اعتياد به سيگار قرار گرفته و در واقع سيگار كشيدن براي آنها نوعي واكنش منفي نسبت به عملكرد والدين و نمايشي از بزرگ شدن است.
كارشناسان معتقدند كه مبناي اصلي گرايش دانش آموزان به سيگار اختلافات خانوادگي و سرخوردگي هاي اجتماعي است و در اين ميان تحقير ، توجه نكردن به نيازهاي عاطفي ، درگيري هاي خانوادگي ، محيط نامناسب و غير صميمي مدرسه ، عدم اعتماد به نفس از عمده ترين دلايل گرايش دانش آموزان به سيگار و پس از آن اعتياد است.
نوجوان فراري و بزهكار ثمره ديگر خانواده هاي نابسامان
ترك خانه و بزهكاري يكي ديگر از پيامده هاي جبران ناپذير نابساماني و تشنج در كانون خانواده است ، نوجوان دختر يا پسر پس از ماهها و سالها تحمل وضعيت نابسامان خانواده سرانجام تاب تحمل خود را از دست داده و به اميد رهايي از آشفتگي ها، نزاع و درگيري هاي روزمره زندگي مشترك والدين خود از ظلم خانه به ظلم جامعه پناه مي برد غافل از اينكه روزهاي به مراتب سخت تري در اينده انتظارش را مي كشد !
سرپرست مجتمع قضايي دادگاه اطفال نيز در اين باره به خبرنگار مهر مي گويد : پسران درصد قابل توجهي از بزهكاريها را به خود اختصاص داده اند و اين در حالي است كه سهم دختران در بزهكاري كمتر از 5 درصد است .
جعفري با اشاره به اينكه امروزه سرقت هاي كوچك ، اعمال منافي عفت و فرار از خانه بيشترين عامل مراجعه دختران به دادگاه است ، ادامه مي دهد : برخورد نامناسب والدين با فرزندان ، ضرب و شتم كودكان و حتي برخورد والدين با يكديگر عاملي براي دور شدن فرزندان از والدين مي شود به طوريكه ديگر حاضر به تحمل والدين خود نيستند .
وي معتقد است : در اكثر مواقع تحمل محيطهاي نامناسب خانوادگي براي نوجوان طاقت فرسا مي شود و نوجوانان نيز به دليل داشتن روحيه حساس ، حاضر نيستند چنين محيطي را تحمل كنند ، بنابراين از خانه متواري شده و اين اولين قدم براي بزهكاري كودك است .
جعفري با بيان اينكه نوجوانان والدين را مهمترين عامل بزهكاري خود مي دانند، خاطر نشان كرد : اكثر نوجوانان جدا شدن و يا درگيريهاي ميان والدين را از عوامل موثر در بزهكاري خود مي دانند و حتي حاضر به بازگشت به خانه نيز نمي شوند .
وي تصريح مي كند : با توجه به اينكه والدين مهمترين نقش را در آينده و شكل گيري شخصيت نوجوانان دارند ، بايد نسبت به سرنوشت و وضعيت فرزندان خود حساسيت بيشتري داشته باشند و نگاه و نوع برخورد با كودكان خود را تغيير دهند در غير اين صورت هر ساله با تعداد بيشتري از پرونده ها در دادگاه مواجه خواهيم بود .
به هر حال اكثر قريب به اتفاق صاحبنظران علوم اجتماعي بر اهميت و نقش خانواده به عنوان زيربناي هر جامعه سالم تاكيد ويژه دارند و در شرايط اجتماعي فعلي نمي توان از كنار اين واقعيت تلخ گذشت كه متاسفانه نهاد مقدس خانواده به طور جدي مورد تهديد قرار دارد كه اين امر خود هشداري جدي براي متوليان امور است تا هر چه زودتر تمهيداتي در اين زمينه بينديشند چراكه در غير اين صورت در آينده اي نه چندان دور با يك بحران پيچيده اجتماعي رو به رو خواهيم بود كه حل آن اگر نگوييم غير ممكن ولي به طور قطع دشوار خواهد بود!