دکتر حمید پورشریفی که از سالهای 83 تا 85 ریاست دفتر مرکزی مشاوره دانشجویی در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری را بر عهده داشت در گفتگو با خبرنگار مهر درباره افت تحصیلی دانشجویان به افت تحصیلی اولیه و افت تحصیلی ثانویه به عنوان دو نوع افت تحصیلی اشاره کرد و گفت: وقتی دانشجو دچار مشکل تحصیلی شده و این مسئله تابعی از مشکلات دیگر نباشد و به طور مشخص به مسائل تحصیلی برگردد، گفته می شود که دانشجو دچار افت تحصیلی اولیه شده است.
این عضو هیئت علمی دانشگاه تبریز بی علاقگی دانشجو نسبت به رشته دانشگاهی که در آن تحصیل می کند را عاملی برای بروز افت تحصیلی اولیه برشمرد و گفت: پژوهشی در سال 1385 در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری انجام شد که طی آن 44 هزار دانشجوی ورودی جدید رصد شدند. مشابه همین پژوهش در سال 85 نیز انجام گرفت. نتایج پژوهشهای سالهای 83 و 85 خیلی مشابه است و یکی از فاکتورهای مهم موثر در افت تحصیلی اولیه دانشجویان را نشان می دهد.
وی افزود: پژوهشهایی که در سالهای 83 و 85 در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری انجام شد، نشان دادند که 20 درصد دانشجویان مطرح کرده اند که علاقه ای به رشته تحصیلی شان ندارند یعنی فرد از همان ابتدا وارد رشته ای شده که نسبت به آن علاقه و انگیزه ندارد. بی علاقگی به رشته تحصیلی از دلایل اصلی برای افت تحصیلی اولیه است. حال اگر عدم مهارت در استراتژیهای مطالعه، عدم توانایی در برنامه ریزی و مدیریت زمان دچار مشکلات تمرکز و حافظه نیز باشد می تواند مسئله را حادتر کند.
پورشریفی با اشاره به پژوهش دیگری که در زمینه افت تحصیلی در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری انجام شده است به مهر گفت: مطلع شدم مشابه پژوهشهای سالهای 83 و 85، در سال 86 نیز انجام شده است. این پژوهش نشان داده که اخیرا جامعه دانشجویانی که نسبت به رشته تحصیلی شان علاقه ای ندارند وسیع تر شده است و در پژوهش اخیر حدود 27 درصد دانشجویان مطرح کرده اند که علاقه ای به رشته تحصیلی خود ندارند.
بی علاقگی دانشجویان نسبت به رشته تحصیلی فراگیر است
عضو هیئت مدیره انجمن روانشناسی ایران خاطرنشان کرد: حتی اگر همان 20 درصدی که طی پژوهشهای سالهای 83 و 85 درباره بی علاقگی دانشجویان از رشته تحصیلی شان به دست آمده بود را آخرین آمار صحیح در نظر بگیریم، با یک درصد بسیار جدی مواجه هستیم که باید مورد توجه جدی قرار گیرد.
بررسی افت تحصیلی در حوزه معاونت آموزشی نظام مند نبود
رئیس اسبق دفتر مرکزی مشاوره دانشجویی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در پاسخ به اینکه "آیا سامانه یا تشکیلات مشخصی که مسئولانه در پی رصد وضعیت تحصیلی دانشجویان اعم از پیشرفت یا افت تحصیلی آنها باشد، وجود دارد؟" گفت: تا آنجا که مطلع هستم - حداقل در دوره مسئولیتم در وزارت علوم طی سالهای 83 تا 85 - افت تحصیلی از بحثهایی است که در حوزه معاونت آموزشی چندان اقدامات نظام مندی درباره آن صورت نمی گرفت اما در حوزه معاونت دانشجویی بخصوص در مرکز مشاوره دانشجویی علایقی برای توجه و مطالعه درباره این قضیه وجود داشت، البته سیستماتیک نبود.
پورشریفی خاطرنشان کرد: طبیعتا مسئله نظام مند شدن بررسی افت تحصیلی در دانشجویان مسئله بزرگی است و مستلزم تمرکز گسشترده ای است. حوزه های مختلف دانشگاهی و وزارتخانه ای توجه جدی و ستاد خاصی را برای رصد وضعیت تحصیلی دانشجویان باید ببینند که علاوه بر توجهاتی که دفتر مرکزی مشاوره دارد، معاونت آموزشی وزارت علوم و دانشگاهها نیز می توانند از رکنهای اصلی باشند.
در دانشگاهها با دو افت تحصیلی اولیه و ثانویه مواجهیم
وی در ادامه این گفتگو با بیان اینکه "در حال حاضر در دانشگاهها با هر دو نوع افت تحصیلی (اولیه و ثانویه) مواجه هستیم." به مهر گفت: اضطراب و افسردگی، مشکلات اقتصادی، اشتغال به کار، مشکلات سازگاری، وابستگی های عاطفی، الگوی روابط ناسالم، همچنین یاس و نا امیدی که یکی از عوامل خطرناک است که در خیلی موارد مانند خودکشی نقش دارد در افت تحصیلی ثانویه دانشجویان موثر هستند.
شکست عاطفی عامل مهم افت تحصیلی دانشجویان در سالهای ابتدایی
رئیس اسبق دفتر مرکزی مشاوره دانشجویی در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری ادامه داد: در پژوهشهای سالهای 83 و 85 که توسط وزارت علوم، تحقیقات و فناوری انجام شد یکی از سوالها از ورودیهای جدید در بدو ورود به دانشگاه این بود که "آیا اخیرا در روابط عاطفی دچار شکست شده اید؟" 22 درصد این دانشجویان در سال 83 و 21 درصد در سال 85 اظهار کرده بودند که اخیرا تجربه شکست در روابط عاطفی داشته اند. شکست در روابط عاطفی یکی از دلایلی است که شدیدا می تواند در افت تحصیلی ثانویه نقش داشته باشد.
وی افزود: وقتی دانشجو وارد دانشگاه می شود قضیه شکست عاطفی ابعاد جدیدی نیز به خود می گیرد زیرا به هر حال موقعیت تغییر می کند و جمع زیادی از دانشجویان دور از خانواده هستند لذا نیازمندیهای عاطفی آنها خاص تر شده و از طرفی نیز امکان ارتباط با جنسی دیگر برای دانشجویان فراهم می شود اما از آنجا که از یک طرف برخی از آنها هنوز رشد اجتماعی لازم را نیز تجربه نکرده اند و از طرف دیگر درگیر این روابط می شوند، در نتیجه با مشکلات برخورد می کنند.
این عضو هیئت علمی دانشگاه و متخصص روانشناسی سلامت افزود: برخی اوقات با عشقهای یک طرفه ای مواجه میشویم که به فرض دختری به پسری علاقه مند است و اصلا پسر در جریان نیست لذا کل زندگی دختر تحت الشعاع این مسئله قرار گرفته است. در مواردی از این قبیل به نظر می رسد که آمار شکست دانشجویان در حین دانشگاه بخصوص در سالهای اول دانشگاه از نظر روابط عاطفی حتی بیشتر از آماری باشد که در ابتدای ورود به دانشگاه به دست آمده است. یادآور می شود بر اساس نتایج پژوهشها بیش از 20 درصد دانشجویان در بدو ورود به دانشگاه در پرسشنامه ها اعلام کرده اند که دچار شکست عاطفی بوده اند.
وی با تاکید بر اینکه "در مشکلات روابط دختر و پسر در دانشگاه تنها مسئله شکست در روابط عاطفی مطرح نیست." گفت: برخی اوقات دختر و پسر یک سری محدودیتهایی را احساس می کنند که اگر در فضای دانشگاه صحبت کنند - به خصوص در برخی دانشگاهها - مثلا ممکن است مشکلی برایشان ایجاد شود. باید توجه داشت که این دو بالاخره این صحبت را خواهند کرد اما این نکته مهم است که در کجا این صحبت انجام خواهد شد. هر چه این محل دورتر از دانشگاه باشد احتمال خطا و خطر و آسیبها ممکن است بیشتر شود لذا دانشجویان دختر و پسر در فضای بیرونی بخصوص در برخی شهرهای کوچک دچار فضاهایی مشکل ساز می شوند.
عضو هیئت مدیره انجمن روانشناسی ایران پیشنهاد کرد: البته تشکلهایی که بتواند امکان ارتباط این دختر و پسر را بیشتر فراهم کند و نوعی نگاه منطقی تر به این مسئله را برقرار سازد، می تواند مناسب تر باشد. به هر حال باید از خطر پیشگیری کرد. ممکن است ظاهرا در برخی دانشگاهها اقداماتی شود که کمتر دختر و پسری بتوانند در فضای دانشگاه خیلی راحت با هم گفتگو کنند اما الزاما این نوع فضاها عامل موفقیت نیست.
دکتر پورشریفی در عین اینکه صرف "دسترسی" را عامل ایجاد احساسات خاص یا آنچه تحت عنوان "عشق" میان دختر و پسر مطرح می شود، ندانست و خاطرنشان کرد: اگر دسترسی همراه با آموزش و امکانهای آموزشی باشد، خطرها کم می شود. البته هر مورد درون دانشگاهی به فضای کلی جامعه نیز مربوط است.
31 درصد دانشجویان در هنگام ثبت نام در یک مورد به بن بست خورده اند
حمید پورشریفی با بیان اینکه "حدود 31 درصد دانشجویان جدیدالورودی که جامعه آماری پژوهشهایی در سالهای 83 و 85 بوده اند هنگام تکمیل پرسشنامه ذکر کرده اند که اخیرا با مشکلی مواجه شده اند و احساس می کنند که در آن به بن بست رسیده اند." خاطرنشان کرد: یک سری افراد مشکلاتی را با خود از محیط قبل از دانشگاه به دانشگاه می آورند، مانند اصرارهای والدین برای تحصیل فرزند خود در یک رشته خاص!
چالش نشاط در دانشگاهها
این پژوهشگر به عوامل درون دانشگاهی موثر در افت تحصیلی اشاره کرد و گفت: اخیرا در یک پژوهش در یک دانشگاه دولتی بحث گروهی متمرکزی انجام شد. طی این پژوهش به یک سری عوامل و متغیرهایی رسیدیم که نشان می دهند در درون دانشگاه جو مناسب برای یادگیری با مشکلاتی مواجه است. یکی از این بحثها که البته در کل جامعه نیز مطرح است، بحث دور بودن فضای دانشگاهی از شادابی است.
ضعف امید به آینده و نگرانی از امنیت شغلی
پورشریفی در عین خودداری از ذکر عنوان دانشگاهی که پژوهش فوق در آن انجام شده است، گفت: این پژوهش یک پژوهش کیفی بود و به صورت بحث گروهی متمرکز برگزار شد. چالش نشاط در دانشگاه فقط یکی از نتایج پژوهش بود به طوری که به نظر می رسد اگر از دانشگاههای مختلف سوال شود که طی سال گذشته چه برنامه ای برای شاد کردن دانشجویان داشته اند، کمتر موردی مطرح شود. عدم امید به آینده نیز یکی دیگر از فاکتورهایی است که به نظر می رسد در برخی دانشجویان به طور جدی وجود دارد و می تواند به عنوان عامل خطر برای هر موردی از جمله افت تحصیلی تلقی شود.
این روانشناس سلامت در توضیح بیشتر افزود: وقتی دانشجو با آینده شغلی مبهم روبرو می شود و نمی داند که آیا واقعا موقعیتی در انتظارش است با افت روبرو می شود. در مطالعاتمان با نمونه هایی بخصوص در میان دانشجویان پسر مواجه می شویم که به بهانه هایی می خواهند مقداری دیرتر فارغ التحصیل شوند تا دیر به خدمت سربازی بروند یا فرجی برای مشکلات کاری بوجود آید و ...
مشکلات مالی به طور جدی بر روند تحصیلی تاثیر می گذارد
پورشریفی درباره تاثیر مشکلات مالی در افت تحصیلی ثانویه دانشجویان به مهر گفت: شدیدا با این موافقم که مشکلات مالی دانشجویان سبب افت تحصیلی آنها شده است. در پژوهشهای کیفی متوجه شدیم که مشکلات مالی دانشجویان به طور جدی بر روند تحصیلی آنها تاثیر می گذارد و ممکن است تا آنجا پیش رود که یک موقع دانشجویی در سطح دانشجوی دکتری حاضر می شود خود را با کارهایی در سطح های خیلی پائین درگیر کند تا مشکلات مالی اش مرتفع شود.
این عضو هیئت علمی دانشگاه به تاثیرگذاری مسائل مالی در مسئله افت تحصیلی دانشجویان البته در سطحی دیگر پرداخت و گفت: چند سال پیش وضعیت معیشتی استادان تغییری پیدا کرد. اما به نظر می رسد به تدریج مسئولان احساس گناه کردند و فکر کردند حال که حقوق اعضای هیئت علمی افزایش یافته لابد اتلافی صورت گرفته است. در نتیجه در حال حاضر استاد دانشگاه اگر بخواهد با حقوق فعلی عمل کند، ممکن است آن زندگی که تصور می کند، فراهم نشود بنابراین این قضایا در نوع ارتباط استاد و دانشجو و میزان وقتی که استاد قائل می شود، تاثیر می گذارد.
وی درباره تاثیر فضاهای سیاسی در افت تحصیلی دانشجویان نیز گفت: به نظر می رسد همیشه افراط و تفریط در زمینه مسائل سیاسی در دانشگاه وجود داشته که مشکل هم ایجاد کرده است. یک زمانی آنقدر تمرکز بر روی مسائل سیاسی است که دانشجو بعضا به تحصیل توجه نمی کند و یک موقع نیز فضای دانشگاه چنان از وضعیت سیاسی فاصله می گیرد که دیگر سیاسی بودن و اوضاع اجتماعی برای دانشجویان اصلا مهم نیست.
| همیشه افراط و تفریط در زمینه مسائل سیاسی در دانشگاه وجود داشته که مشکل هم ایجاد کرده است. یک زمانی آنقدر تمرکز بر روی مسائل سیاسی است که دانشجو بعضا به تحصیل توجه نمی کند و یک موقع نیز فضای دانشگاه چنان از وضعیت سیاسی فاصله می گیرد که دیگر سیاسی بودن و اوضاع اجتماعی برای دانشجویان اصلا مهم نیست. |
وی درباره تاثیر دین مداری در پیشرفت تحصیلی یا جلوگیری از افت تحصیلی گفت: دین درونی و باور مذهبی یک عامل محافظت کننده در مقابل مشکلات است و در پیشرفت تحصیلی و زمینه های دیگر به فرد کمک می کند اما به نظر می رسد که در حال حاضر دانشگاهها وضعیت خیلی رضایت بخشی از نظر باورهای درونی و دین درونی ندارند یعنی وضعیت در مقایسه با قبل رضایت بخش نیست. امروز افراد بیشتری جلوه های مذهبی را نشان می دهند ولی به نظر می آید عوامل اجتماعی و برخی تاکیدهای خاص فضا را به گونه ای می کند که مسئله دین درونی را نیازمند توجه بیشتری می کند.
این عضو هیئت علمی دانشگاه ادامه داد: صریح می گویم که کافیست یک نفر که مسئول است و سمتی دارد و در عین حال جلوه مذهبی نیز دارد دست به اقداماتی زند که اقدام پسندیده ای نیست چون فرد با تجلی مذهبی ظاهر شده و دست به خلافی زده است عمل وی در جوان تاثیر منفی می گذارد.