دکتر سید محمد ثقفی که با خبرنگار مهر گفتگو می‌کرد در پاسخ به این سؤال که چه شرایطی برای شناخت مؤلفه‌های مهم هویت ایرانی - اسلامی لازم هستند؟ گفت: هویت ایرانی مجموعه‌ای از خصایص قومی فرهنگی و اجتماعی ملتی است که آن را از دیگر ملتها متمایز و بر مجموعه آن تعین خاصی می‌بخشد.
وی افزود: قرآن کریم بر این حقیقت اعتراف کرده و هویت ملتها را به عنوان واقعیت، تحت عنوان شعوب و قبایل که هدف از آن آشنایی با یکدیگر بوده است می‌شناسد. از همین رهگذر هویت ملیت ایرانی از دوران باستان برحسب خاص فرهنگی خود که نوعی عقلانیت توأم با تمدن بوده است از دیگر ملتهای مجاور متمایز شده است.
این استاد جامعه‌شناسی دانشگاه آزاد تصریح کرد: این هویت در طول تاریخ با شکلها و قالبهای خاصی تغییر یافته و شکل خاصی به خود گرفته است که بعد از اسلام هویت دینی و ملی مشخص کننده شناخت واقعی ملت ایران بوده است. نمونه بارز این هویت ایرانی - اسلامی در شاعری به مانند فردوسی تبلور می‌یابد که ملیت را توأم با دیانت تشیع در شاهکارش شاهنامه عرضه می‌دارد.
ثقفی در پاسخ به این سؤال که چرا پیوند ما با هویت ایرانی - اسلامی‌مان گسسته شده است؟ گفت: به نظر من هویت چیزی نیست که به طور کلی نابود شود بلکه عناصر تعیین‌کننده هویت مرکب از نژاد، فرهنگ، مذهب، در دوران زمان، نوعی جابجایی پیدا می‌کنند. ممکن است در دوره‌ای عامل نژاد برتر باشد چنانکه در ایران باستان چنین بوده است ولی در دوره دیگری عامل فرهنگ به‌خصوص مذهب برجستگی خاصی داشته باشد.
وی افزود: اینکه زبان فارسی به عنوان زبان فرهنگ اسلامی در جهان اسلام دومین زبان دینی است و آیین اسلام به وسیله زبان فارسی در دنیا گسترش یافته است خود تحکیم‌بخش هویت ایرانی بوده است. اگر احیاناً یک عامل خارجی به مانند حمله مغول یا غربزدگی در قرن 14 توانسته است مقداری از هویت ایرانیان را مورد خدشه قرار دهد ولی ایرانیان با پالایش فرهنگی اسلامی خود توانسته‌اند دوباره هویت خود را احیا نمایند. امروزه نهضت بیداری اسلامی بیشتر از کشور ایران به جهان پرتوافشانی می‌کند.
ثقفی در پاسخ به این سؤال که هویت ایرانی - اسلامی ما برای زندگی در جهان مدرن تا چه اندازه نیاز به فرهنگ غربی دارد؟ گفت: مقابله فرهنگها در عصر جهانی شدن و سلطه وسایل ارتباط جمعی که عمدتاً از کشورهای غربی تغذیه می‌شوند یک مسئله جدی اجتماعی است. اکنون می‌دانیم که جهان دوره موج سوم را می‌گذراند یعنی عصر تکنولوژی و ارتباطات جهانی است و دوره تمدن صنعتی در حال سپری شدن است.
وی افزود: در این شرایط خاص اگر کشورهای اسلامی از طریق همان ابزارهای ارتباطات بین‌المللی به مانند ماهواره، اینترنت، یا تلویزیون بتواند فرهنگ خود را به دنیا عرضه بدارند می‌توانند در برابر هجوم فرهنگ غربی مقاومت نمایند و خود در برابر فرهنگ مادی، فرهنگ شرقی - اسلامی را در برابر چشم دیگران قرار دهند.