تاریخ انتشار: ۸ شهریور ۱۳۸۸ - ۰۹:۱۳

خبرگزاری مهر - گروه دین و اندیشه: اخلاق رایانه متکفل سامان رابطه هنجاری ما با رایانه‌ها است. این اخلاق ذیل عنوان اخلاق تکنولوژی قرار می‌گیرد. در دیار ما این حوزه از اخلاق هم چندان مورد توجه نبوده است.

اخلاق رایانه شاخه جدیدی از اخلاق است که به‌سرعت و به همراه رشد فنآوری رایانه‌ای در حال رشد و تغییر است. اصطلاح "اخلاق رایانه" به هر دو تأویل گسترده و باریک گشوده است. به طور مثال از یکسو اخلاق رایانه ممکن است به صورت بسیار باریک و به عنوان تلاشهای فیلسوفان حرفه‌ای برای اعمال نظریه‌های اخلاقی متعارف نظیر فایده‌گرایی، کانت‌گرایی و یا اخلاق فضیلت محور به مضامین مربوط به کاربرد فناوری رایانه قلمداد شود. از سوی دیگر این اخلاق ممکن است در یک معنای گسترده به کار رود به طوری که شامل معیارهای فعالیت حرفه‌ای، رمزهای ارتباط، جنبه‌های قانون رایانه ، خط مشی عمومی ، اخلاق شرکتها - حتی مضامین مشخصی در جامعه شناسی و روان شناسی رایانه - قلمداد شود.

در کشورهای صنعتی جهان "انقلاب اطلاعاتی" پیشاپیش جنبه‌های گوناگون زندگی؛ چه نظام بانکداری و تجارت و چه کاریابی و دفاع ملی و همچنین حمل و نقل و سرگرمیها را متأثر کرده است. در نتیجه فناوری اطلاعاتی هم تأثیرات مثبت و هم تأثیرات منفی بر جامعه و خانواده و آموزش و آزادی و امثال آن جای گذاشته است. اخلاق رایانه در وسیعترین معنایش می‌تواند برحسب شاخه‌ای از اخلاق کاربردی به حساب آید که جنبه‌های اجتماعی و اخلاقی فناوری اطاعات را مطالعه و بررسی می‌کند. 

در سالهای اخیر حوزه جدید تنومندی در درسهای دانشگاهی، همایشها و کارگاههای آموزشی و همچنین نهادهای حرفه‌ای، کتب، مقالات، مجله ها و مدخلهای علمی  وارد گشته است. در عصر اینترنت اخلاق رایانه‌ای به‌سرعت به اخلاق اطلاعات جهانی تغییر شکل داده است. 

اخلاق رایانه به عنوان شاخه‌ای پژوهشی ریشه در کارهای استاد معروف دانشگاه ام.ای.تی نوربرت وینر در هنگامه جنگ جهانی دوم دارد . در آن دوره او در اختراع ضدموشکی نقش داشت که می‌توانست هواپیماهای جنگی را سرنگون کند. این امر باعث نضج گرفتن چالشی میان وی و همکارانش شد و همین حوزه‌ای جدید به نام اخلاق رایانه را به وجود آورد. در سال 1950 وی کتاب مهم و ماندگارش را با عنوان "استفاده انسانی از موجودات انسانی" نگاشت. با این همه این وینر نبود که واژه "اخلاق رایانه" را به کار برد و تنها دو دهه بعد بود که این اصطلاح مطرح گشت. البته  وی مبانی‌ای را به کار گرفت که هم‌اکنون از اصول اخلاق رایانه به حساب می‌آیند.

کتاب وینر شامل پنج نکته بود: 1) تبیین هدف زندگی انسانی. 2) چهار اصل عدالت 3) روشی قدرتمند برای فعالیت اخلاق کاربردی 4) بحث در زمینه مسائل بنیادین اخلاق رایانه و 5) مثالهایی از اخلاقی رایانه.

مبانی وینر برای اخلاق رایانه فراتر از زمانه وی رفتند  هرچند که چند وقتی مغفول واقع گشتند. بر طبق دیدگاه وی جمع فناوری رایانه در جامعه در نهایت جامعه ای جدید را خواهد ساخت. به نظر وی می تواند نام این جریان را انقلاب دوم هم گذاشت. این امر مستلزم فرایندی چند لایه است که چندین دهه کار لازم دارد و اگر تحقق یابد هرچیزی را متحول می سازد. طبیعی است که طرحی به این بزرگی مستلزم تنوع بیشتری از وظایف و چالشها است.

کارگردان ناگزیرند این تغییرات بنیادین را در محیط کار اعمال کنند. دولتمردان باید قوانین و ضوابط جدیدی را وضع نمایند و صنعت و تجارت باید خط مشی ها و فعالیتهای جدید را آغاز نمایند و نهادهای تخصصی هم باید کدهای کاری جدیدی برای اعضایش به وجود آورند. جامعه شناسان و روانشناسان هم باید پدیده های جدید اجتماعی و روانشناسی را با هم و مطالعه نمایند . فیلسوفان هم به تبع باید در مفاهیم اخلاقی و اجتماعی بازبینی و بازنگری کنند.

ما اما در زمینه اخلاق رایانه کار چندانی را صورت نداده‌ایم. این در حالی است که رایانه در همه جای جامعه ما حضور دارد. از بانک گرفته تا مدرسه و از کارخانه گرفته تا دانشگاه رایانه حضوری جدی در آنها دارد. اگر اخلاق متکفل سامان هنجاری رابطه ما با جهان است، رابطه ما با تکنولوژی به عنوان یکی از مهمترین مظاهر و تجلیات جهان جدید بسیار مهم است. در این میان ضعفی بر ما مترتب نیست اگر در شروع کار از دستاوردهای غربی استفاده کنیم و به ترجمه متون غربی دست زنیم. بعد از این است که می‌توانیم کارهای جدی تر تألیفی را صورت دهیم.