به گزارش خبرنگار مهر در گرگان، در سالهای اخیر با توجه به افزایش قیمت برنج و صرفه اقتصادی داشتن آن، سطح زیر کشت این محصول در کشور به شدت افزایش یافته است.
بر اساس گزارش‌های منتشر شده، در ایران بیش از ۶۰۰ هزار هکتار از اراضی کشاورزی در ۱۶ استان هر ساله به کشت انواع برنج اختصاص می‌یابد که طبق برخی آمارها، میزان برداشت شلتوک در این سطح، به بیش از سه میلیون تن شلتوک و حدود دو میلیون تن برنج سفید می‌رسد و در این میان استان‌های گیلان، مازندران و گلستان مهمترین قطب‌های تولید برنج کشور محسوب می‌شوند.
استان گلستان نیز با برخورداری از موقعیت‌های طبیعی دارای 850 هزار هکتار اراضی قابل کشت بوده و یکی از قطب‌های مهم کشاورزی محسوب می‌شود و سهم بسزایی در تولیدات کشور دارد. در حال حاضر 650 هزار هکتار آن به صورت دیم و آبی کشت می‌شود و 200 هزار هکتار از اراضی آن به دلیل نبود منابع آب کافی غیر قابل کشت است.
برنج یکی از کشتهای پر آب طلب است که در سالهای اخیر در این استان بیش از چهار تا پنج برابر الگوی کشت برنج تولید شده و تا سطح 60 هزار هکتار رسیده است، این در حالیست کارشناسان الگوی کشت 12 هزار هکتاری محصول برنج در استان را با توجه به کمبود منابع آبی زیاد دانسته و خواستار کاهش این الگو شدند.
خشکسالی سالهای اخیر و کاهش سطح نزولات آسمانی که موجب قرار گرفتن منابع آبهای زیرزمینی در وضعیت قرمز شده، این نگرانی را در بین کارشناسان و متولیان امور آب استان افزایش داده تا حدی که به گفته کارشناسان در صورت تداوم کشت برنج در این سطح در سالهای آتی بایددر انتظار پایین آمدن سطح آبهای زیرزمینی و شور شدن آنان و در نتیجه خشک شدن اقلیم استان گلستان و تبدیل این استان سرسبز به بیابانی وحشتناک بود.
در این زمینه جمعی از کارشناسان صبح سه شنبه در نشستی در آب منطقه ای گلستان برلزوم کاشه سطح کشت برنج در استان تاکید کردند و خواستار محدود کردن آن شدند.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای گلستان به عنوان متولی منابع آبی استان نیز با تشریح وضعیت منابع آبی استان گفت: گلستان دارای دو میلیارد و 458 میلیون متر مکعب پتانسیل آب زیر زمینی و سطحی بوده که حدود نیمی از آن منابع زیر زمینی و نیمی دیگر منابع آبهای سطحی است.
نادعلی حاجیلری افزود: در حال حاضر، برای استحصال یک میلیارد و 954 میلیون مترمکعب معادل 79 درصد از پتانسیل آبی در این استان ظرفیت سازی شده است.
وی با اشاره به آب مورد نیاز بخش کشاورزی استان گفت: بیش از 90 درصد از منابع آبی استان در بخش کشاورزی مصرف می‌شود. به گفته وی، 8.5 درصد از آب تولیدی استان نیز در بخش آب شرب، 1.3 درصد در بخش صنعت و خدمات و 1.2 درصد برای مصارف زیست محیطی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای گلستان یادآور شد: میزان بهره برداری از آبهای سطحی و زیرزمینی استان از طریق 13 سد بزرگ مخزنی، 300 قطعه سد کوچک و آب بندان فعال و تعدادی بند انحرافی، ایستگاههای پمپاژ و موتور پمپ انهار سنتی و 25 هزار حلقه چاه، صورت می گیرد.
حاجیلری اتکای بیش از حد استان بر منابع آب زیرزمینی را از مهمترین دغدغه های بخش آب استان برشمرد و افزود: باید در جهت کاهش مصرف این منابع حیاتی اقدامات اساسی انجام شود زیرا 180 هزار هکتار از 250 هزار هکتار اراضی کشاورزی در حال آبیاری استان از منابع آب زیرزمینی تغذیه می شود.
وی با بیان اینکه گسترش بهره برداری از آبهای زیرزمینی در بخش کشاورزی به علت کشت محصولات پرآب طلب نظیر برنج موجب وارد شدن آسیب جدی بر منابع آب زیرزمینی استان می شود.
وی هشدار داد: کاشت محصول پرآب طلب برنج به میزان چندین برابر الگوی کشت، موجب وارد شدن خسارات جبران ناپذیری به منابع آبی استان می‌شود که مسئولان و کارشناسان این بخش باید به دنبال اجرای راه حل اساسی در این زمینه باشند.
وی افزود: کشت برنج در استان باید محدود شود زیرا آسیبی که کشت این محصول به منابع آبی استان وارد می سازد جبران ناپذیر است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای گلستان به کشاورزان زحمتکش کلستانی توصیه کرد صرفه‌جویی را سرلوحه کاری خود قرار دهند و به شعار راهبردی امسال که از سوی رهبری معظم انقلاب بیان شده عمل نمایند.
حاجیلری گفت: بهترین راهکار برای اصلاح الگوی مصرف ارتقای فرهنگ مصرف صحیح و بهینه آب در بخش کشاورزی است که نیاز به آموزش عمومی و فرهنگ سازی در جامعه کشاورزی دارد، در این زمینه دو بخش دولتی و غیر دولتی که همان کشاورزان و متخصصان این بخش را شامل می شود باید به وظایف خود آگاه بوده و عمل کند.
به گفته وی اصلاح الگوی مصرف بدون ترویج و آموزش و اطلاع رسانی به کشاورزان توسط دستگاههای مرتبط امکان پذیر نیست و فرهنگسازی در جهت صرفه جویی مصرف آب کشاورزی تنها توسط یک وزارتخانه یا ارگان دولتی امکان پذیر نیست و نیاز به عزم ملی از طرف تمامی دستگاه های دولتی و غیر دولتی است.
وی استفاده از روشهای آبیاری مدرن و تحت فشار، پوشش کانالهای آبیاری، اصلاح نظام تخصیص آب بر اساس نیاز کشاورزی و مصرف شرب، اصلاح نظام قیمت گذاری، بها دادن به ارزش اقتصادی آب، حفاظت از منابع آب در برابر آلودگی و مدیریت تقاضا از جمله راهکارهای اصلاح الگوی مصرف در بخش آب عنوان کرد.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای گلستان تاکید کرد: با ترویج کشتهای کم آب طلب و کاهش کشت محصولات پر آب طلب نظیر برنج می توان از منابع آب حفاظت کرد.
یک کارشناس جهاد کشاورزی گلستان نیز با بیان اینکه خشکه‌کاری برنج یکی از راهکاری اساسی برای مقابله با کم آبی در استان است، گفت: برنج بیشترین مصرف آب را در میان محصولات زراعی دارد، که با توجه به محدودیت منایع آبی استان کشت این محصول خسارات زیادی را به منابع آبی استان وارد کرده و موجب نابودی این سرمایه بین المللی می‌شود.
عبدالهادی مشرقی افزود: محیط رشد برنج طوری است که مقدار قابل توجهی از آب مورد نیاز در مراحل قبل از نشاء برای آماده سازی بستر و غرقاب کردن آن و مقدار زیادی نیز در طول دوره رشد محصول به طور مستمر هدر می رود.
به گفته او، امروزه سهم آب کشاورزی به دلیل افزایش رقابت مصرف آب در صنعت و شرب با نرح رشد سریعتری کاهش می یابد.
این کارشناس برنج با اشاره به محدودیت منابع آب، معرفی شیوه هایی از کشت و آبیاری که میزان مصرف آب را کاهش دهد را بسیار ارزشمند دانسته و گفت: کشت مستقیم برنج به روش خشکه کاری را یکی از این روشهاست.
وی روش کاشت برنج به صورت خشکه کاری را بسیار آسان ذکر کرد و آن را مشابه کشت محصولات دیگر عنوان نمود.
این کارشناس ادامه داد: شروع آبیاری برنج بعد از کشت در اولین فرصت و بعد به فواصل 3 تا 4 روز بسته به رطوبت زمین آبیاری شود.
وی کاهش هزینه ها تا 40 درصد، امکان استفاده از کمباین برای برداشت و نیز کاشت مستقیم در سطح وسیع و با سرعت بالا هم از مزایای این روش عنوان کرد.
وی افزود: نتایج به دست آمده از تحقیقات آبیاری نشان داده که 50 تا80 درصد نفوذ و تراوش آب از شالیزارها با استفاده از این روش کاهش می یابد.
کارشناسان جهادکشاورزی اعلام خاطر نشان کرد: این شیوه کاشت با توجه به کاهش یک سومی نیاز آبی مزرعه، نیاز به انرژی را تا حدود زیادی کاهش می دهد.
یحیی محمودزاده استاندار گلستان نیز با ابراز نگرانی نسبت به وضعیت منابع آب استان گلستان گفت: پیاده سازی الگوی کشت در استان الزامی است که این مساله نیازمند هماهنگی کامل دستگاه های اجرایی مانند سازمان جهاد کشاورزی، شرکت آب منطقه ای، شرکت توزیع برق و... است.
وی افزود: همه دستگاه های اجرایی باید برای حفاظت از منابع آب مسوولیت خود را انجام دهند و با هماهنگی و برنامه ریزی در جهت بهره برداری بهینه از این منابع حرکت کنند.
محمودزاده با بیان اینکه کمبود منابع آب استان از مشکلات جدی در مسیر توسعه بوده، بر ضرورت کاهش سطح زیر کشت محصولات پر آب طلب نظیر برنج تاکید کرد و اجرای سیاستهای تشویقی در این بخش را مهم و حیاتی برشمرد.
وی آب را محور توسعه خواند و یادآور شد: کمبود آب موجب می شود که نتوان برخی از صنایع را در استان مستقر کرد.
به گفته او، برای تامین آب مورد نیاز بخش‌های مختلف استان باید علاوه بر اقداماتی نظیر سدسازی به رواج فرهنگ صرفه جویی و استفاده بهینه از منابع آبی موجود روی آورد.
استاندار گلستان با مهم خواندن نامگذاری سال 88 به عنوان سال اصلاح الگوی مصرف، تاکید کرد: توجه به صرفه جویی یا احداث سدهای صرفه جویی به مراتب بهتر از احداث سدهای فیزیکی برای حفاطت از منابع آبی است.
وی تببین ارزش حیاتی آب برای جامعه را اولویت مهم مسئولان برشمرد و گفت: تا زمانی که جایگاه واقعی و حساس آب برای افکار عمومی تبیین نشود نمی توان به بهبود وضعیت موجود و نهادینه شدن فرهنگ صرفه جویی امیدوار بود.
محمودزاده خاطرنشان کرد: جامعه باید درک کند که اگر آب نباشد زندگی و محیط زیست آنان به شدت به خطر می افتد و اصلا پیش شرط زندگی وجود آب است.
استاندار گلستان تغییر نگرش به آب را نیازمند اقدامات اساسی در زمینه آموزش عمومی و اطلاع رسانی عنوان کرد و افزود: باید پیام‌های آموزشی در این زمینه را با روشهای نو علمی و با توجه به نیاز مخاطبان ارایه کرد.
به گفته او، تبلیغ با روشهای مناسب و روزآمد می تواند مردم را نسبت به اهمیت آب و صرفه جویی در مصرف آن موثر باشد.
همچنین نماینده مردم کردکوی، ترکمن، و بندرگز با بیان اینکه در بخش مصرف آب کشاورزی با مشکلات عدیده و اساسی مواجه هستیم، تصریح کرد: برای کاهش سطح زیر کشت برنج در استان گلستان باید برنامه ریزی شود.
جواد نظری مهر افزود: با توجه به خشکسالی سالهای اخیر و کاهش قابل توجه منابع آبهای زیرزمینی استان باید کشت محصولات با نیاز آبی بالا کاهش یابد.
وی با بیان اینکه باید درباره ضرورتهای کاهش کشت برنج به جامعه اطلاع رسانی شود، خاطرنشان کرد: کشاورزان ما باید بدانند که در شرایط کنونی کاشت این محصول، آسیبهای جدی به منابع‌آبهای زیرزمینی منطقه وارد می سازد.
نظری مهر یادآور شد: البته مسئولان هم باید دلایل افزایش کشت برنج در منطقه را مورد بررسی و آسیب شناسی قرار دهند.
به گفته او، باید با اتخاذ سیاستهای تشویقی کشاورزان را به سمت کشتهای جایگزین ترغیب کرد.
وی تاکید کرد: نمایندگان استان در مجلس برای کمک به مسئولان جهت کاهش سطج زیر کشت برنج و صیانت از منابع آبی استان آمادگی کامل دارند.
درعین حال باید اذعان کرد که لازمه کشت برنج، تامین آب و لازمه تداوم کشت آن مدیریت صحیح آبیاری است که تنها با اتخاذ تمهیداتی بر پایه یافته‌های علمی قابل کنترل خواهد بود. بنابراین با توجه به محدودیت منابع آب مصرفی شیوه هایی از کشت و آبیاری که میزان مصرف آب را کاهش دهد بسیار ارزشمند است و کشت مستقیم برنج به روش خشکه کاری یکی از این روشهاست.
افت سطح آبهای زیرزمینی و نیز خشک شدن چاهها در مناطق شمالی استان و نیز پیشروی آبهای شور به نواحی جنوبی استان همگی حکایت از جدی بودن بحث تغییر اقلیم استان از معتدل مدیترانه ای به گرم و خشک است، امری که موجب مرگ گلستان کنونی و تولد گلستانی بیابانی خواهد بود که تنها نام گلستان را یدک می کشد.