مروری بر مباحث گذشته
بحث ما در این رابطه بود که ماه مبارک رمضان، ماه بازگو کردن کلام رب، یعنی تلاوت قرآن و ماه سخن گفتن با رب، یعنی دعا است. در باب دعا عرض کردم که دعای مأثور و غیرمأثور داریم که دارای آداب و شرایطی است. همچنین عواملی هستند که روی اجابت دعا تأثیرگذارند؛ از اعمال گرفته تا مکانها، زمانها و حالات.
در گذشته بعضی از این مسائل را مطرح کردیم و بحث ما به «تأثیر زمان بر روی اجابت دعا» رسید و مطالبی را نسبت به شبانهروز یا شب و روز خاص در ایام هفته و ماه توضیح دادیم. گفته شد در بین ماه‌ها، ماه مبارک رمضان به حسب آنچه که در معارف ما است روی اجابت دعا بیشترین اثر را دارد و در بین روزها و شبهای ماه مبارک رمضان هم یک زمان مخصوصی است که تأثیرگذاریاش بیشتر است که عبارت از لیالی قدر است.
در روایتی این معنا را راجع به ماه مبارک رمضان داریم که امام صادق(ع) درباره این ماه و این شبها اینگونه تعبیر کردند که: «فَغُرَّةُ الشُّهُورِ شَهْرُ اللَّهِ عَزَّ ذِکْرُهُ وَ هُوَ شَهْرُ رَمَضَانَ»؛ برجستهترین ماه‌ها، ماه رمضان است؛ «وَ قَلْبُ شَهْرِ رَمَضَانَ لَیْلَةُ الْقَدْرِ».(الکافی، 4، 65) این همان تعبیری است که من عرض کردم؛ یعنی در بین ماه‌ها، برجستهترینش ماه رمضان است و در خود ماه رمضان هم، بالاترین اوقاتش، لیله قدر است.
ماه رجب در مرتبه متأخره ماه مبارک رمضان
روایات ما در مرتبه متأخره از ماه رمضان در بین ماه‌ها، ماه رجب را مطرح میکنند که از نظر ارزشی و تأثیرگذاری روی دعا، از دیگر ماه‌ها با ارزشتر است. در روایتی از پیغمبر اکرم(ص) آمده است: «إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى نَصَبَ فِی السَّمَاءِ السَّابِعَةِ مَلَکاً یُقَالُ لَهُ الدَّاعِی»؛ یعنی خداوند در آسمان هفتم فرشتهای را نصب کرده است که به آن ملَک «داعی» میگویند؛ «فَإِذَا دَخَلَ شَهْرُ رَجَبٍ یُنَادِی ذَلِکَ الْمَلَکُ کُلَّ لَیْلَةٍ مِنْهُ إِلَى الصَّبَاحِ»؛ وقتی که ماه رجب فرا میرسد، او در هر شب این ماه تا صبح ندا میکند؛ «طُوبَى لِلذَّاکِرِینَ طُوبَى لِلطَّائِعِینَ»؛ خوشا به حال کسانی که به یاد خدا هستند و او را اطاعت میکنند.
«وَ یَقُولُ اللَّهُ تَعَالَى أَنَا جَلِیسُ مَنْ جَالَسَنِی»؛ فرشته میگوید که خداوند میفرماید من همنشین کسی هستم که با من بنشیند؛ «وَ مُطِیعُ مَنْ أَطَاعَنِی وَ غَافِرُ مَنِ اسْتَغْفَرَنِی»؛ من مطیع کسی هستم که از من فرمان بَرَد و من کسی را که از من طلب آمرزش کند، میآمرزم؛ «الشَّهْرُ شَهْرِی»؛ ماه، ماه من است؛ «وَ الْعَبْدُ عَبْدِی»؛ بنده، بنده من است؛ «وَ الرَّحْمَةُ رَحْمَتِی» رحمت هم رحمت من است.
بعد در ادامه میفرماید که فرشته از قول خداوند متعال میگوید: «فَمَنْ دَعَانِی فِی هَذَا الشَّهْرِ أَجَبْتُهُ»؛ هر کسی که مرا در این ماه بخواند، من جوابش را میگویم. این خواندن همان دعا کردن است. پس معلوم میشود ماه رجب، روی دعا اثر دارد؛ آن هم روی اجابت دعا.
محل استشهاد من در روایت، این جمله بود که حضرت فرمودند فرشته هر شب میگوید: «فَمَنْ دَعَانِی فِی هَذَا الشَّهْرِ أَجَبْتُهُ وَ مَنْ سَأَلَنِی أَعْطَیْتُهُ وَ مَنِ اسْتَهْدَانِی هَدَیْتُهُ وَ جَعَلْتُ هَذَا الشَّهْرَ حَبْلًا بَیْنِی وَ بَیْنَ عِبَادِی فَمَنِ اعْتَصَمَ بِهِ وَصَلَ إِلَیَّ».(بحارالانوار، 95، 377) هر که مرا بخواند جوابش را میدهم و اگر از من درخواست کند به او میبخشم، و هر که از من طلب هدایت و راهنمایی کند، هدایتش میکنم. من این ماه را ریسمانی میان خود و بندگانم قرار دادم که هر که به آن درآویزد، به من خواهد رسید.
البته این روایت، روایتی است که مسائل زیادی در خود دارد ولی آنچه که مورد استشهاد من بود این است که در بین ماه‌ها، ماهی که بر روی اجابت دعا مؤثر است، اول ماه مبارک رمضان است و در مرتبه متأخّر از آن، ماه رجب است.
وحدت مضمون در تمامی دعاهای ماه رجب
لذا شما اگر دعاهایی که در ماه رجب وارد شده است را نگاه کنید، میبینید مضامین همه آنها همین است که عبد چیزی را از ربش درخواست کند و رب هم به او ببخشد؛ مثلاً میگوید: «یَا مَنْ یَمْلِکُ حَوَائِجَ السَّائِلِینَ یَا مَنْ لِکُلِّ مَسْأَلَةٍ مِنْکَ سَمْعٌ حَاضِرٌ وَ جَوَابٌ عَتِید».(بحارالانوار، 83، 58)
اینها همه گویای این است که عبد چیزی را از ربش بخواهد و خدا هم به او عنایت کند. یا در دعای دیگر آن تعبیر را دارد که: «خَابَ الْوَافِدُونَ عَلَى غَیْرِکَ وَ خَسِرَ الْمُتَعَرِّضُونَ إِلَّا لَکَ وَ ضَاعَ الْمُلِمُّونَ إِلَّا بِکَ».(بحارالانوار، 95، 389) یعنی کسی که به غیر تو امید بست ناکام ماند و یا این دعا که: «اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ صَبْرَ الشَّاکِرِینَ لَکَ». خدایا من صبر شکرگزاران درگاهت را از تو درخواست میکنم.
من قبلاً هم عرض کردم که «استغفار» خودش دعا است و از اعمال هر روزه ماه رجب است. قبل از ظهر و بعد از ظهر، هفتاد مرتبه وارد شده است که انسان بگوید: «أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ» و بعد دستانش را بلند کند و بگوید: «اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِی وَ تُبْ عَلَیَّ».(وسائل الشیعه، 10، 484) از تمام این روایاتی که وارد شده، انسان میفهمد که این ماه بر روی استجابت دعا تأثیر دارد که این قدر هم به دعا کردن سفارش شده است. در آن روایت صراحتاً گفته بود که در بین ماههای سال، ماه رمضان در رتبه اول است که مؤثر است؛ پس در رتبه دوم، ماه رجب است.
آیا شبی در اندازه شب قدر هست؟
در روایت داشتیم که ماه رمضان در بین ماه‌ها، غُرّه شُهور و برجستهترین آنها است. بعد هم قلب شهر رمضان، لیله قدر است. من این دو ماه را مقابل یکدیگر قرار میدهم و میخواهم به مطلبی اشاره کنم.
در ماه رجب اینطور است که خودش بعد از ماه مبارک رمضان سرآمد شُهور است، اما از نظر اینکه در ماه رجب شبی وجود داشته باشد که در مرتبه متأخره از لیله القدر باشد، ما روایتی در معارفمان نداریم. یعنی نسبت به ماه رجب چنین چیزی نداریم.
لذا یک وقت ما به سراغ ماه‌ها میرویم؛ در اینجا اول ماه رمضان است و در مرتبه متأخره از آن، ماه رجب است. اما در مورد لیله قدر چطور؟ آیا در بین لیالی و شبهای طول سال، شبی وجود دارد که برای اجابت دعا در مرتبه متأخره لیله القدر باشد؟
در ماه رجب، ما چنین شبی را نداریم که در معارفمان آمده باشد؛ اما یک شب هست که در مرتبه متأخّره از لیلة القدر است و در روایات هم به آن اشاره شده است که آن، شب نیمه شعبان است.
شب نیمه شعبان در مرتبه متأخره شب قدر
ما در این رابطه روایات متعددی داریم که من فقط آن روایتی را مطرح میکنم که در ارتباط با بحث است. روایتی از امام صادق(ع) است که حضرت فرمودند: «سُئِلَ الْبَاقِرُ عَنْ فَضْلِ لَیْلَةِ النِّصْفِ مِنْ شَعْبَانَ» از پدر بزرگوارشان، امام باقرپرسیده شد که شب نیمه شعبان چه فضیلتی دارد؟ «فَقَالَ هِیَ أَفْضَلُ لَیْلَةٍ بَعْدَ لَیْلَةِ الْقَدْرِ»؛ حضرت خیلی روشن و شفاف پاسخ دادند، به نحوی که دیگر در آن هیچ ابهامی نیست که آدم بخواهد تأمل کند. حضرت فرمودند فضیلت نیمه شعبان اینطور است که در بین تمام لیالی، بعد از لیله قدر، افضل است.
در ادامه میفرمایند: «فِیهَا یَمْنَحُ اللَّهُ تَعَالَى الْعِبَادَ فَضْلَهُ وَ یَغْفِرُ لَهُمْ بِمَنِّهِ»؛ خداوند در شب نیمه شعبان، فضل خویش را به بندگانش میبخشد. «وَ یَغْفِرُ لَهُمْ بِمَنِّهِ»؛ و به لطف خودش آنها را مورد آمرزش و مغفرت قرار میدهد. «فَاجْتَهِدُوا فِی الْقُرْبَةِ إِلَى اللَّهِ فِیهَا»؛ پس کوشش کنید که در این شب خود را به خداوند نزدیک کنید.
«فَإِنَّهَا لَیْلَةٌ آلَى اللَّهُ عَلَى نَفْسِهِ أَنْ لَا یَرُدَّ سَائِلًا لَهُ فِیهَا مَا لَمْ یَسْأَلْ مَعْصِیَةً»؛ خداوند با خود پیمان بسته است که در این شب، هیچ درخواست کنندهای را رد نکند، اما به شرط اینکه از خدا معصیت نخواهد. محل استشهاد من این جمله بود. این تعبیر که در اینجا فرمود هر دعایی را اجابت میکنم، یعنی این شب، بعد از شب قدر، بیشترین تأثیر را بر اجابت دعای بندگان دارد.
بعد در ادامه دارد: «وَ إِنَّهَا اللَّیْلَةُ الَّتِی جَعَلَهَا اللَّهُ لَنَا أَهْلَ الْبَیْتِ بِإِزَاءِ مَا جَعَلَ لَیْلَةَ الْقَدْرِ لِنَبِیِّنَا»؛ یعنی خداوند نیمه شعبان را برای ما اهل بیت به إزای لیله قدری که برای پیغمبر ما قرار داده است، مقرر فرمود.
بعد در آخر روایت آمده است که حضرت فرمودند: «فَاجْتَهِدُوا فِی الدُّعَاءِ وَ الثَّنَاءِ عَلَى اللَّهِ».(وسائل الشیعه، 8، 106) حضرت این جمله را که میفرماید، گویا میخواهند اجمالاً به این معنا اشاره فرمایند که هر چه از برکات و خصوصیات برای شب قدر است، برای این شب هم هست. یعنی شب نیمه شعبان هم مثل شب قدر است و در آن هم، دعا مستجاب است و هم مسائل دیگری است .
وقتی حضرت میفرماید خدا این شب را برای ما قرار داد به ازای شب قدری که برای پیغمبر قرار داده است، قهراً این به ذهن میآید که این شب تمام خصوصیات شب قدر را دارد. پس این خصوصیّت شب قدر که شب سرنوشت نسبت به سال آینده است و امور سال آینده در شب قدر تقدیر میشود، آیا برای شب نیمه شعبان هم هست یا نه؟
تقدیر امور سال آینده مخصوص شب قدر است
اینکه من میگویم به ذهن میآید، نه تنها به ذهن من میآید، بلکه آنهایی هم که خدمت حضرات ائمه میرسیدند هم این مطلب به ذهنشان میآمد. حسن بنعلی بنفضال خدمت امام هشتم(ع) میرود و از حضرت راجع به فضیلت نیمه شعبان میپرسد.
نمیخواهم تمام روایت را بخوانم، چون روایت مفصل است؛ فقط یک بخش آن را که مربوط به همین بحث است عرض میکنم. میگوید من به امام هشتم(ع) عرض کردم: «إِنَّ النَّاسَ یَقُولُونَ إِنَّهَا لَیْلَةُ الصِّکَاکِ»؛ مردم میگویند این شب ـشب نیمه شعبانـ شب دیوان است.
مرادش از «إنّ الناس یقولون» عامّه است؛ یعنی اهل سنّت. میگوید عامّه میگویند شب نیمه شعبان، شب دیوان است. «الصّکاک» یعنی شب ثبت اعمال سال آینده است. آنها یک چنین حرفی میزنند. این همان حرفی است که ما نسبت به شب قدر معتقدیم. حضرت فرمودند: «تِلْکَ لَیْلَةُ الْقَدْرِ فِی شَهْرِ رَمَضَان».(وسائل الشیعه، 8، 59) این خصوصیت برای لیلة قدری است که در ماه رمضان است؛ این خصوصیت در شب نیمه شعبان نیست.
درست است که خداوند نیمه شعبان را برای ما قرار داد به ازای شب قدری که برای پیغمبر قرار داده است، اما بِدان که این خصوصیت فقط مربوط به لیله قدر است. یعنی مسئله ثبت و ضبط اعمال و خصوصیات سال آینده تنها در شب قدر اتفاق میافتد.
من این روایت را خواندم که یک تذکر هم بدهم و آن این است که باید خیلی مراقب باشیم که از این لیالی قدر بهرهبرداری کنیم. ما از این شبها به شب سرنوشت تعبیر میکنیم و بین لیالی قدر که وارد شده است، روی شب بیستویکم و بیستوسوم زیاد سفارش شده است. این را تذکر دادم که بدانید که این شبها به خصوص شب بیستوسوم دیگر بدل ندارد.
-----------------------------------------
منبع: پایگاه اطلاع رسانی آیت الله شیخ مجتبی تهرانی
نظر شما