میراث هزار ساله گذشتگان؛ فرصت اشتغالزایی در ایلام

به گزارش خبرنگار مهر در ایلام، زندگی عشیره ای و سنتی در استان ایلام باعث رشد و رونق صنایع دستی مرتبط با آن شده است.

از دیر باز بافت قالی کردی(قالیچه درشت بافت)، سیاه چادر، چیغ(چیت)بافی، جاجیم بافی، گلیم ساده، نمد مالی، احرامی بافی، گیوه بافی و عبا بافی در استان مرسوم بوده است.

در راستای اهداف برنامه های آموزشی، پس از ارزیابی قابلیت های توسعه آموزش رشته های مختلف بومی استان با اولویت مزیت های هر منطقه جهت پاسخ گویی به سلایق مختلف، رشته های دیگری نظیر گلیم نقش برجسته، منبت چوب، سفال گری و طراحی روی سفال، قلم زنی روی مس، و... در این استان راه اندازی شده و زمینه آموزش آنها فراهم شده است.

قالی بافی مواد که اولیه بکار رفته در این گونه زیر انداز عمدتاً از ابریشم بوده و در بیشتر موارد به صورت تمام ابریشم و در پاره ای از مواقع از کرک و ابریشم با پشم در بافت فرش استفاده می شود.

امروزه بخش عمده ای از زیر اندازهای سنتی که در استان استفاده می شود را فرش های گل ابریشم با رج شماره بالای40 و در اندازه های ذرع و نیم(100×150) و قالیچه(140×220) تشکیل می دهند که عمدتاً در شهرستان های دره شهر و ایوان از توابع استان ایلام بافته می شود.


گلیم نقش برجسته که مهمترین و اصیلترین صنعت دستی در استان ایلام محسوب می شود، از نظر اصالت و تولید مهمترین و شاخص ترین صنعت دستی استان ایلام است. زمینه این محصول، ساده و نقوش آن گره کامل قالی است که طبیعتاً بعد از بافت نقوش آن برجسته تر از زمینه است. البته گرچه این گلیم در سایر مناطق ایران از جمله اراک، کرمانشاه و ... نیز بافته می شود ولی اصالت آن مختص به استان ایلام بوده و برای اولین بار بافت آن در روستای زنجیره از توابع شهرستان شیروان چرداول استان ایلام شروع شده است.

نمد مالی که به دلیل بافت عشایری این استان و تامین مواد اولیه(پشم)مورد نیاز در داخل منطقه، از رونق خوبی برخوردار است. البته به دلیل تاثیرات جوی، این حرفه فصلی بوده و از اول تابستان تا ابتدای ماه سوم پائیز به مدت پنج ماه در سال انجام می گیرد و فرایند تولید شامل در هم تنیدن الیاف طی مراحل حلاجی کردن پشم، لوله کردن و کوبیدن آن است که در نهایت منجر به تولید نمد زیر انداز، کلاه نمدی و پالتوی(کپنک)می شود. این حرفه عجین با سر انگشتان نمد مالان سخت کوش ایلام، ایوان، دهلران و آبدانان است.

احرامی بافی، یکی از دستبافته هایی است که ماسوره اساس کار آن است و از خامه پشمی رنگرزی شده به عنوان مواد اولیه آن استفاده می شود.
بافت این هنر- صنعت در ایلام، ایوان و مهران انجام می شود و با توجه به تعیین شهر مرزی مهران به عنوان مسیری برای اعزام و تردد زائران کربلای معلی، بافت این گونه دست بافته ها برای سجاده اهمیت بیشتری یافته است.

در همین حال، کوهستانی بودن منطقه و نیاز به پای افزار راحت و سبک، انگیزه بافت گیوه را فراهم آورده است. این هنر-صنعت به دلیل شرایط خاص منطقه هم اکنون نیز رواج دارد و مورد استفاده عشایر و روستائیان و کشاورزان منطقه قرار می گیرد.

بافت سیاه چادر که در اصطلاح محلی( دوار) به آن گفته می شود معمولاً توسط زنان عشایر در استان و با استفاده از موی بز بافته می شود. از جمله ویژگی های سیاه چادر می توان به خواص فیزیولوژی موی بز اشاره کرد که بر خلاف بقیه مواد در گرما منقبظ و در سرما منبسط می شود و این به کاربرد ممتاز آن در سیاه چادر کمک کرده تا در تابستان منافذ سیاه چادر باز شده و هوای داخل سیاه چادر خنک شود و در زمستان منافذ آن بسته تا از ورود سرما و باران جلوگیری شود. بافت این گونه پوشش حفاظتی در مناطق عشایر نشین کوچ روی استان ایلام انجام می شود.

چیغ(چیت) بافی از جمله متعلقات سیاه چادر است که همانند حصاری اطراف آن را در بر می گیرد. چیغ با استفاده از الیاف گیاهی(نی) و همچنین موی بز و در پاره ای از مواقع با استفاده از نخ پشمی رنگی بافته می شود ضمناً نقوش در چیغ به سبب ماهیت بافت آن به صورت هندسی است و ناگفته نماند که امروزه تکنیک بافت چیغ به عنوان پارتیشن در خانه های آپارتمانی کاربرد دارد. بهترین نوع این دستبافته به صورت الوان در ایوان بافته می شود. یک نمونه از چیغ های این شهرستان با نقش مایه های اصیل و سنتی، به علت زیبایی که از نظرترکیب بندی رنگ و کیفیت بافت دارد به عنوان سر در نمایشگاه صنایع دستی کشور نصب شده است.

جاجیم، بافته ای از پشم تابیده رنگی است که اغلب بافت خشنی دارد. در منطقه ایلام عموماً از الیاف پشمی در بافت جاجیم استفاده شده که به عنوان رختخواب پیچ کاربرد دارد. در اکثر خانواده های استان ایلام از این نوع دستبافته ها برای پیچیدن یک دست رختخواب اضافی برای میهمانان استفاده می شود. لازم به ذکر است که در گذشته های نه چندان دور از رختخواب هایی که با جاجیم پیچیده و مرتب شده اند در کنار دیوار به عنوان تکیه گاهی مناسب برای میهمانان استفاده می شد.علاوه بر این، به دلیل تنوع رنگی، جاجیم های میهمان خانه زیبایی خاصی پیدا می کرده است. چنانچه از گفته های جاجیم بافان منطقه بر می آید حاکی از این است که هنر جاجیم بافی از دیر باز در مناطق ایلام، ایوان و آبدانان رایج بوده است.

سفالگری، هنری با پیشنه تاریخی است که هنرمندان با استفاده از مواد اولیه فراوان و ارزان قیمت گل رس، با روشهای دستی و چرخ سفالگری اقدام به تهیه و تولید انواع فرمهای سفالی می کردند. این هنر ارزشمند از سال 1380 با حمایت و نظارت مدیریت صنایع دستی در منطقه ایلام رواج یافته و علاوه بر آن توانسته است علاقه مندان بسیاری را در سایر مناطق استان از جمله دره شهر و سرابله جذب کرده و آموزش دهد.

عبا نیز از جمله دستبافته های سنتی ایران است که از دیر باز در مناطقی چون بوشهر، کوهپایه اصفهان و نائین تولید می شده است. در استان ایلام نیز در شهرستان مهران عبا بافی در اندک کارگاه هایی رواج دارد. پشم گوسفند و یا شتر مواد اصلی تهیه عبا است ولی امروزه برای چله کشی عبا ازنخ های پنبه ای کارخانه ای استفاده می شود. دستگاه عبا از جنس چوب است که بدلیل بافت ساده و عدم ایجاد نقش تنها دو عدد ورد دارد که برای ایجاد دهنه کار و عبور ماکو از تارهای زیر و رو مورد استفاده قرار می گیرد. در منطقه مهران علاوه بر عبای مردانه، عبای زنانه نیز تهیه می شد که کوتاهتر از نوع مردانه است و در زبان محلی به آن قتره می گویند.

همه موارد بالا نمونه های صنایع دستی استان ایلام است که با توسعه و رواج این صنعت، می توان در استان محروم ایلام باعث اشغال در استان شد.

در این این ارتباط معاونت صنایع دستی استان ایلام گفت: صنایع دستی به آن گروه از صنایع اطلاق می شود که عمدتا با استفاده از مواد اولیه بومی تهیه شده و نشان دهنده ویژگی ها ومیراث هنری وسنتی مردم ایران است که تمام یا قسمتی از مراحل تولید آن با دست انجام می شود و در آن ذوق هنری وخلاقیت فکری صنعتگر تجلی یافته باشد.

علی اصغر احمدی بیان داشت: صنایع دستی به عنوان "یک هنر صنعت " که ریشه در آداب، رسوم وسنت های مردم ایران زمین دارد همواره طی قرون متمادی برای اکثریت مردم خاصه روستائیان و عشایر منبع کار و درآمد بوده و از نظر اقتصادی دارای جایگاه بسیار خوبی بوده است.

وی بیان داشت: وسعت سرزمین، تنوع اقلیمی، اعتقاد به دین و باورهای دینی و در کنار آنها ذوق وسلیقه بالای ایرانیان باعث شده است که در جای جای این کشور متمدن بتوان به آسانی نشانه هایی از صنایع دستی از جمله در استان ایلام یافت.

این مسئول ادامه داد: از گذشته های بسیار دور صنعتگران سخت کوش وبا ذوق ایران کوشیده اند تا با تولید انواع صنایع دستی همچون زیراندازهای قالی وگلیم ونیز آثاری همچون افزارهای فلزی و زیور آلات، اندیشه وافکار ، خلاقیت ودر نهایت ایمان خود به خالق هستی و اعتقاد خویش به فرهنگ بومی را در قالب این محصولات زیبابه جهانیان بیان داشته وتحسین آنهارا برانگیزند.

احمدی به مزیت ها و قابلیت های صنایع دستی اشاره کرد و افزود: در عصری که عصر تکنولوژی نامیده می شود چرا ما از صنایع دستی سخن به میان می آوریم؟

وی ادامه داد: اصولا در بررسی اولیه طرحها وفعالیت های اقتصادی توجیه فنی واقتصادی از نکات مهمی است که مورد توجه کارشناسان می باشد.

احمدی بیان داشت: صنایع دستی به دلیل فراوانی مواد اولیه، ارزانی،د سترسی آسان به آن عدم نیاز به به سرمایه گذاری بالا ، نداشتن آلایندگی زیست محیطی، ارزش افزوده بالا می تواند بهترین گزینه در جهت رفع بیکاری وایجاد اشتغال در استان ایلام باشد.

وی ادامه داد: امروزه اشتغال زایی برای یک نفر در صنعت پتروشیمی نیازمند سرمایه گذاری شش میلیارد تومانی است در حالی که در صنایع دستی با یک هزارم این رقم میتوان برای یک نفر اشتغال ایجاد کرد.

این مسئول عنوان کرد: به دلیل ارتباط تنگاتنگ صنایع دستی با صنعت توریسم،ت وجه به این بخش میتواند برای جلب و جذب گردشگران به کشور و استان ایلام سود مند باشد.

وی گفت: استقبال گردشگران داخلی و خارجی برای خرید یکی از آثار هنری یا صنایع دستی هر شهر یا استان نشان می دهد قابلیت بهره برداری اقتصادی از صنایع دستی کشورمان یکی از اصلی ترین مزایای پرداختن به صنعت گردشگری و تقویت آن است .

احمدی به نقش صنایع دستی در توسعه اشاره کرد و گفت: بالا بردن سطح اشتغال با هزینه های بسیار کم، ازدیاد درآمد سرانه ملی، جذب گردشگران خارجی و توسعه صنعت توریسم، ارز آوری مناسب بواسطه صنعت توریسم، تاثیر در توسعه صادرات کالاهای غیر نفتی و بار فرهنگی قوی این بخش که م یتواند به عنوان سفیر فرهنگی کشور عمل نماید و ابزاری برای گفتگوی تمدنها باشد، از جمله این موارد است.

این کارشناس صنایع دستی خاطرنشان کرد: توسعه این صنعت نیازمند بر نامه ریزی کلانی است تا صنعتگران این عرصه به شغل دیگری روی نیاورند.

وی ادامه داد: مادامی که ما این میراث ملی و گران بها با این همه مزیت در اختیار داریم می طلبد که مسئولین از طرق مختلفی همچون توجه به صنایع دستی در برنامه ریزی ها ی اقتصادی، برداشتن موانع و مشکلات تقویت تعاونی ها و بخش خصوصی ، ایجاد کانون های صنایع دستی در سطح دانشگاه ها ، افزایش اعتبارات آموزشی، بیمه صنعتگران، بازاریابی وحتی استفاده کاربردی از تولیدات در محل کار ومنزل به تقویت آن بپردازند وبرای نجات هنرهای سنتی و صنایع دستی از ورطه فراموشی و منسوخ شدن باید مدیریتی صحیح، متخصص وکارآمد بکار گرفته شود.

براستی چرا نباید دسترنج زرین این انسان های پاک در سرزمین های دیگر درخشش داشته باشد!