به گزارش خبرنگار مهر، زمانی که خبر نمایشگاه ایران به روایت کارت پستال‌های تاریخی را در موزه عکسخانه شهر فهمیدم، حدس زدم که پشت چنین حرکتی که نیازمند همت و پشتکار است باید دنبال یک مستندساز بگردیم.
مهرداد اسکویی نام آشنایی برای سینمای مستند و تمام کسانی است که به این سینما عشق می‌ورزند. او آنچنان به کار خود ایمان دارد که انگار رسالتی جز ثبت وقایع معاصر و تاریخی بر عهده اش نیست و تا امروز هم از عهده این مهم سر بلند بیرون آمده است.
ایران به روایت کارت پستال‌های تاریخی مجموعه دیدنی از 30 کارت پستال دوره قاجار از مجموعه مهرداد اسکویی و تعدادی از مجموعه استاد فریدون نوین فرحبخش است که به همت گروهی از محققین به دقت بررسی، شناسایی و خوانش شده است.
اسکویی با همراهی بزرگترین متخصص حوزه تاریخ و مردم شناسی تلاش زیادی برای جمع آوری این کارت پستال ها و برگرداندنشان به کشور کرده است. طرحی که او قصد گسترش و ادامه آن را در جهان اسلام دارد.
* خبرگزاری مهر- گروه فرهنگ و هنر: علاقه شما به کارت پستال قدمت زیادی دارد؟
- مهرداد اسکویی- مستندساز و عکاس: در تمام مدتی که سفر رفتم کارت پستال‌های مختلفی برای خودم به صورت ذوقی تهیه و گردآوری کردم. علاقه‌ام به کارت پستال و عکس قدیمی مربوط به قدیم می‌شود اما این‌طور نبود که بخواهم از این کارت پستالها مجموعه ای تهیه کنم.
تا اینکه دختر آقای مستوفی مجموعه‌ای جمع کرده بود با عنوان "اواخر قاجار، اوایل رضا شاه" که چیزی حدود 250 کارت پستال در آن جا گرفته بود. دختر آقای مستوفی این مجموعه را به من داد و گفت اگر بخواهیم این کارت پستال ها را بفروشیم از بین می‌رود و در نهایت هم چیزی عایدمان نمی‌شود اما می‌دانم اگر این مجموعه را به تو هدیه کنم حتما با آن یک کاری می‌کنی.
* چون باید کاری با آن کارت پستالها می‌کردید دست به کار شدید؟ برای به راه انداختن نمایشگاه به همان مجموعه اکتفا کردید؟
- نه. کتابی هم در فرانسه چاپ شده بود که 365 کارت پستال از کشورهای مختلف در آن بود. کارت پستال‌های صد ساله که هر کشور را معرفی می کرد. از ایران هم در آن کتاب کارت پستالی چاپ کرده بودند. یادم می‌آید که آن کارت پستال چهره بسیار بدی را از ایران نشان می‌داد. زیرش نوشته بودند "آشیانه انسانی" و خانمی که روی زمین و نزدیک به یک خرابه نشسته بود، نمادی از کشور ایران بود. معلوم نبود آن خانم ایرانی است یا افغانی یا پاکستانی. این در حالی است که از کشورهای دیگر کارت پستال‌های زیبایی چاپ شده بود.
*کشور دیگری هم بود که در آن کتاب بد معرفی شده باشد؟
- کشورهای ترکیه، لبنان، سوریه و حتی کشورهای امریکای شمالی هم خوب معرفی شده بودند. اما نگاه استعمارگرانه‌ای که به آفریقا بود در ایران هم دیده می‌شد و در همان ردیف قرار گرفته بود. این مساله به عنوان یک ایرانی به غیرت من برخورد و تصمیم گرفتم مجموعه کارت پستال را چاپ و از آن استفاده کنم. با دکتر ایرج افشار و ناصر فکوهی تماس گرفتم و از هر دو بزرگواران برای برگزاری نمایشگاه کارت پستالها راهنمایی خواستم.
*چقدر برای تحقیق وقت گذاشتید؟ البته شاید هم تحقیق هم در این مورد کارساز نباشد چون احتمالا خیلی از این کارت پستالها دست مردم عادی و به صورت پراکنده است.
- دقیقا همینطور است. در هر صورت شروع به تحقیق در مورد کارت پستال‌های تاریخی در منابع ایرانی و خارجی کردم و البته در وهله اول چیز زیادی پیدا نکردم. وقتی بیشتر گشتم سراغ عتیقه فروش‌های ایرانی رفتم و به تاجر رزاقف برخوردم. یکی از اعضای خانواده او مجموعه‌ای نفیس داشت که من آن را خریدم و این دو مجموعه کارم را تا حدودی راه انداخت.
*حالا صاحب دو مجموعه شده بودید، این دو مجموعه راضی‌تان کرد یا باز هم به گشتن ادامه دادید؟
- نه کافی نبود. تک و توک از خیلی از عتیقه فروشان چند کارت پستال هم خریدم و بعد هم که یکی از دوستان از تبریز لطف کرد و مجموعه‌ای شامل 350 کارت پستال تاریخی که متعلق به یک ارمنی بود و بعد از سفر به فرانسه و فوت او این مجموعه به ایران برگشته بود، در اختیارم گذاشت. با دیدن این مجموعه تاریخی انگیزه‌ام برای جمع آوری کارت پستالها بیشتر شد و شروع کردم به گشتن بیشتر و اعلام آمادگی برای جمع آوری کارت پستال ها کردم. البته آقای محمدعلی جدید الاسلام مجموعه دار و عکاس از تبریز مجموعه‌ای از آرشیو کارت پستال‌های خودشان را هم به من هدیه کرد.
*ظاهرا فراتر از ایران هم رفتید. چقدر امیدوار بودید که گشتن به دنبال کارت پستال‌های تاریخی ایران در خارج از این کشور جواب بدهد؟
- بله چون احساس کردم گشتن در ایران برای جمع آوری این کارت پستالها جواب نمی‌دهد. از دوستانم در هلند و فرانسه و ایتالیا کمک خواستم تا کارت پستال‌هایی که از ایران در این کشورها وجود دارد برای من جمع آوری کنند. الان بیش از یک سال و نیم است که توانستم این کارت پستالها را به ایران برگردانم.
* چطور به دستتان می‌رسد؟ همه را می‌خرید؟
- اینترنتی خریداری می‌کنم و بعد یا دوستانم که در آن کشورها ساکن هستند این کارت پستالها را برای من می‌آوردند و می‌فرستند یا من در سفرهای مختلف آنها را به کشور بازمی‌گردانم.
*این کار را می‌شود برای کشورهای دیگر هم انجام داد. به این فکر کردید که اگر مجموعه کارت پستال‌های ایران به وضعیت مطلوب رسید این طرح را برای کشورهای دیگر هم پیاده کنید؟
بله. اتفاقا با آقای محمد حمزه‌زاده رئیس انتشارات سوره مهر هم صحبتی کردیم تا بتوانیم این طرح را در جهان اسلام هم پیاده کنیم. یعنی همین طرحی که برای جمع آوری کارت پستال های تاریخی ایران داریم در جهان اسلام هم اجرا می کنیم وجهان اسلام را به روایت کارت پستال‌های تاریخی که جلد اول آن ایران و بعد هم سوریه، لبنان و ترکیه برویم. در حال حاضر مجموعه ایران را به پایان رساندیم.
*چقدر خوب. کارتان را از کی شروع کردید؟
- در تابستان سال 1389 کارگروه پژوهی تاریخی را تشکیل دادم. از تابستان تا امروز این کار گروه در جلسات منظم هفتگی به بررسی کارت پستالها و ارائه مطالبی پیرامو ن دلالت‌ها تاریخی، فرهنگی و اجتماعی با تکیه بر منابع علمی پرداختند.
* اعضای این کارگروه چه کسانی هستند و تخصصشان چیست؟
- رزیتا انواری کارشناس ارشد انسان شناسی، زینب علیزاده کارشناس ارشد باستان شناسی، مژگان الماسیان مترجم متون تحقیقاتی، معصومه الماسی ماشک مردم شناس و دبیر جلسات تحقیق، شهرام و اشکان امینیان کارشناس و پژوهشگر تاریخ و نسب شناش، دکتر بابک روح الامینی پژوهشگر تاریخ ایران پس از اسلام، دکتر علی کالیراد پژوهشگر تاریخ اسلام، محمد غفوری کارشناس ارشد تاریخ ایران پس از اسلام، کوروش شبگرد استاد دانشگاه و مدیر هنری مجموعه، ویلیام یانگ مسئول روابط بین‌الملل، رضا میرجعفری امور نمایشگاهها و خودم.
* وظیفه این همه آدم با تخصص‌های مختلف دقیقا چیست؟
- برای هر کارت پستال یک مسئول تحقیقاتی مشخص کردیم و بعد از تحقیق هر کس نتایج خود را در جلسات می‌خواند و بقیه اعضا هم در رشته‌های دیگر هستند در مورد آن نظر می‌دهند و در نهایت بعد از تایید برای نمایشگاهها و کتاب‌های که قرار است چاپ شود، آماده می‌شوند و همه متون توسط آقای ویلیام به زبان انگلیسی ترجمه می‌شوند.
* از منابع دیگر خارجی هم استفاده می‌کنید؟ تا به حال احساس نیاز کردید؟
- بله. خانم الماسیان هم کتاب‌هایی که در دنیا در مورد کارت پستال ها وجود دارند از زبان انگلیسی به فارسی ترجمه می‌کنند و اگر بتوانیم کتابی در مورد نقش کارت پستالها در تاریخ تصویری جهان و نقش این کارت ها درتاریخ ایران، فراهم میکنیم.
*برای جمع آوری این کارت پستالها به چند کشور سفر داشتید؟
- به کشورهای مختلفی از جمله هلند سفر داشتم. به شهر هالند در این کشور رفتم و اولین کارت پستال‌های ایران که در این شهر چاپ شده است، پیدا کردم. در صددم نزدیک به 60 کارت پستالی که در این شهر وجود دارد و در مورد ایران است، در یک مجموعه‌ای به چاپ برسانم. اخیرا هم در نمایشگاه بین‌المللی تمبر هند شرکت کردم و کارت پستال‌هایی که در این کشور وجود داشت، بررسی کردم. در مرداد ماه هم برای شرکت در نمایشگاه تمبر عازم ژاپن هستم.
همچنین در آینده‌ای نزدیک با طرح فراخوانی که به خانواده‌ها می دهیم از آنها می خواهیم عکس‌های قدیمی‌شان را بیاورند و توسط آخودشان این عکس‌ها را شناسایی میکنیم و مجموعه‌های تصویری قدیمی و خانوادگی از گذشته به همراه متون تحقیقاتی در یک مجموعه به آیندگان تقدیم کنیم. مردم آینده این تصاویر را می بینند و ممکن است آنها را بشناسند. این مساله ایده ال کارگروه ماست.
* کار جالبی است. می‌خواهید در نهایت با این کار چه چیزی به دست بیاورید؟
- در حال حاضر به لحاظ تاریخی ما از دوران قاجار و صفویه خیلی فاصله نگرفته‌ایم و هنوز می‌توانیم تاریخ تصویری آن دوران را گردآوری کنیم اما اگر همین حالا دست به کار نشویم بخشی از تاریخ کشورمان را از دست می‌دهیم.
* برگرداندن این کارت پستالها به کشور چقدر سخت است؟ اصلا برایتان سخت بود؟
- قطعا پیدا کردن هر یک عدد کارت پستالها خیلی سخت است و هر کدام که از یک کشوری به ایران می‌رسند ماجرایی برای خودشان دارند. تصور کنید اگر قرار باشد یک کارت پستال از آلبوم مجموعه داری بیرون بیاید، خریداری شود و به ایران برسد چقدر زمان و انرژی می‌برد.
* فکر می کنید کارایی این کارت پستالها در آن دوران چه بود؟ اصلا کارایی خاصی داشتند یا فقط یک ابزار هنری به شمار می آمدند؟
- من سراغ خیلی از مجموعه‌ها حضوری می‌روم. ضمن اینکه ما از کارت پستالها کم می‌دانیم اما این مساله برای من مستندساز خیلی اهمیت دارد. بیش از 400،500 کارت پستال در زمان مشروطیت چاپ شده است و خیلی از اتفاقات مهم در این کارت‌ها هست. مثلا چرا باید کارت پستالی که نشان از اعدام یک نفر می‌دهد برای فرد دیگری فرستاده شود؟ کارت پستال در آن زمان نقش ژورنالیسم و مستند را بازی می‌کرد و به دلیل نبود آنها جای مطبوعات و مستند را گرفته بود و به نوعی تاریخ تصویری به حساب می‌آمدند.
کارت پستال برای من رسانه تصویری است که علاوه بر داده‌های فرهنگی و تاریخی، داده‌های نوشتاری هم دارد. پیام و ناشر آن را می‌توان جز داده‌های نوشتاری به شمار بیاوریم. این تغییرات به ما کمک می‌کند در تاریخ معاصر کنکاش کنیم. در نمایشگاه، ارگ بم در یک کارت پستال به تصویر کشیده شده است. در این تصویر شما نگهبانانی که بالای ارگ در حال نگهبانی هستند را می‌بینید.
* چرا خیلی از این کارت‌ها خارج از ایران است؟
- از تصاویر این کارت پستالها در حال حاضر عکس‌های مشابهی در ایران وجود ندارد. خیلی از این کارت پستالها که در نمایشگاه می‌بینید توسط عکاسان و شرق شناسان خارجی و اروپایی عکاسی شده‌اند و آن تصاویر را به کشور خودشان برده‌اند. اگر ما بتوانیم در کشورهای مختلف جهان بگردیم و بخشی از این کارت‌ها را پیدا کنیم گنجینه‌ای تاریخی را ترتیب داده‌ایم.
* حمایت چه سازمانی برای مجموعه جهان اسلام به روایت کارت پستال بهتان کمک می‌کند؟
- خیلی علاقمند هستم با سازمان اوقاف همکاری کنم و مجموعه‌ای از کارت پستال‌هایی که از مدینه و مکه عکسبرداری شده‌اند را بررسی کنم. ما از مصر، تونس و الجزیره مجموعه کارت پستال‌های خوبی جمع آوری کردیم و در حال آماده کردن آن هستیم. می‌توانیم از این کارت‌ها اشتراکات فرهنگی و مذهبی و تاریخی میان کشورهای مذهبی، به دست بیاوریم. بعد از ایران روی سوریه و بعد از سوریه هم با رایزن فرهنگی ترکیه به عنوان کشور اسلامی صحبت کرده ایم و قرار است روی این کشور کار کنیم.
--------------
گفتگو: الهام نداف
نظر شما