مظاهر شكوه معنوي بارگاه امام رضا(ع) در موزه تاريخ

به گزارش گروه دين وانديشه  "مهر"، پس از گذشت نزديك به دو سال از ورود امام به ايران و استقرار درمرو ، مأمون وقتي متوجه شده كه از واگذاري ولايتعهدي به امام به انگيزه آرام كردن اوضاع ، شورش ها و التهاب هاي جامعه طرفي نمي بندد ، در نهايت تصميم هولناك خود را عملي كرد و امام را در طوس به شهادت رساند .

مأمون براي دور نگهداشتن خود از هر اتهامي ، علاوه بر عزاداري ، فرمان داد كه امام را در كنار مقبره پدرش هارون در قريه سناباد توس دفن كنند. اين مقبره كه پيش از اين دارالاماره نام داشت، دژ نظامي بود كه تاريخ ساخت آن به پيش از اسلام بر مي گردد و به عنوان راهداري و تأمين كننده امنيت راه ها و محل استقرار مرزبانان از آن استفاده مي شده است . با مرگ هارون و دفن اودر اين محل، به هارونيه مشهور و به دستور مأمون تخريب ، به سبك معماري خراسان ساخته شد. اين بقعه پس از قرار گرفتن پيكر مطهر امام رضا (ع) ، از بقعه هارونيه به مشهدالرضا تغيير نام يافت .

خداوند در قرآن كريم و در وصف خانه هايي مي فرمايد :" في بيوت اذن الله ترفع و يذكر فيها اسمه ، در خانه هايي كه خداوند رخصت فرموده تا به بلندي مقام و شهرت آوازه گيرند و در آنهاخداوند را يادكنند ".

ضريح ها و بقاع متبركه امامان معصوم (ع) از جمله اين خانه ها هستند كه از مشرق آنها ، انوار پرفروغ الهي ، اقليم دل هاي مستعد و عاشق را روشني و حرارت بخشيده و حيات و طراوت مي دهد .

ضريح افسونگر نگاه ها ، محرم رازها ، برق چشم ها و تكيه گاه دست ها و سرزمين اشكهاست . در برابر ضريح ، اين مرز پيوند با ملكوت ، ديوارهاي جدايي همه به يكباره فرو ريخته ، دل ها عقده مي گشايند و ناگفتني ترين سخنان خويش را در هاله هايي ار رمز و راز ، با امام و مقتداي خويش در ميان مي گذارند .

در اين ميان ، روشن كردن اين مطلب كه از كدام زمان و دوراني ضريح شكل كنوني را يافته و بدين صورت ساخته و پرداخته شده است به دليل نبودن مستندات تاريخي ، اختلاف گفته ها و ابهامات موجود در منابع و مآخد تقريبا ميسر نيست . ساخت ضريح همچون هر پديده ديگري از مرحله اي آغاز شده و با گذشت زمان سير تحول و روند تكامل خود را طي كرده تا به امروز رسيده است .

اما مي توان گففت سنگ بناي ضريح امام رضا (ع) ، همان سنگ مرقد نخستيني است كه براي تعيين مدفن منور امام بر روي زمين نصب شد . به مرور زمان سنگ مرقد مطهر ، ارتفاع و حجم روز افزون يافته ، در مرحله بعد صندوق كه داراي حجم و ارتقاع بيشتري است برفراز مرقد قرار گرفته است .

در مرحله بعد ضريح در حالي كه هم سنگ مرقد و هم صندوق را در بردارد ساخته شده است كه به نظر مي رسد ، دو عامل علت عمده اين تحول و تطور بوده است : اداي احترام و بزرگذاشت شأن امام و همچنين رشد روز افزون زائران و تمايل آنها به ساحت مقدس امام و توسل به بذل عنايت آن.

نخستين ضريح مرقد مطهر امام رضا (ع) ،  سال 957 هجري قمري در دوره شاه طهماسب صفوي ساخته شده است. اين ضريح چوبي با تسمه هاي فلزي و پوشش طلا و نقره بوده است . در كتيبه دور اين ضريح سوره " هل اتي " به خط ثلث شيوا مكتوب شده است . در سال 1311 كه صندوق طلاي مرقد منور عوض مي شود ، به دليل فرسودگي پايه ها ، ضريح مذكور برچيده شده ، طلا ، نقره و جواهرات آن از چوب ها جدا و به خزانه مقدس منتقل مي شود .

اما ضريح دوم ، ضريح مرصع فولادي و معروف به ضريح نگين نشان بوده است كه در سال 1160 به آستان مقدس تقديم و نصب شده است . بر اساس شواهد واقف ضريح شاهرخ فرزند رضا قلي ميرزا ، فرزند نادرشاه افشار و نوه شاه سلطان حسين صفوي بوده است .

ضريح نگين نشان كه اكنون در زير ضريح كنوني جاي دارد ، از فولاد ساخته شده و داراي قبه هاي مزين به ياقوت و زمرد است ، بر هر يك از قبه هاي مربع مشبك آن كه تقريبا به دو هزار قبه مي رسد ، روي صفحه طلاي ضخيمي چهار قطعه ياقوت و يك زمرد نصب شده است .

در زمان توليت ميزا سعيد خان براي مصون ماندن نذورات و جواهرات داخل ضريح مطهر ، شبكه و پوشش مطلايي بر روي ضريح منور قرار مي گيرد .

ضريح سوم ، ضريحي است كه در عصر سلطنت فتحعلي شاه قاجار ضريحي فولادي و ساده به ابعاد 4 در 3 و ارتقاع 2 متر ، ساخته و روي ضريح نگين نشان نصب مي شود.

چهارمين ضريح نيز به نام ضريح طلا و نقره معروف است ( شيروشكر) كه در سال 1338 خورشيدي ساخته شده و پس از برداشتن ضريح سوم و انتقال آن به موزه ، روي ضريح نگين نشان نصب مي شود . اين ضريح داراي چهارده دهانه به نيت چهارده معصوم (ع) است . ضريح فوق داراي 05/4 متر طول و 06/3 متر عرض و با احتساب سنگ مرمر زرين 90/3 متر ارتفاع دارد . اين ضريح تا سال 1379 بر روي مرقد مطهر امام رضا (ع) قرار داشت كه در جريان بمب گذاري حرم در سال 1375 آسيب هاي شديدي به اين ضريح وارد شد ، به علاوه به مرور زمان نيز برخي قسمت ها سائيده شده بود و به همين دليل ضريح جديدي براي مرقد مطهر امام رضا (ع) طراحي شد .

ضريح پنجم مرقد مطهر امام ، در سال 1379 جايگزين ضريح چهارم شد ، اين ضريح بر اساس طرحي از محمود فرشچيان ساخته و قلمزني آن نيز توسط خدادزاده اصفهاني انجام شده است .

ضريح از جمله مظاهر با شكوه معنوي و نمادهاي ممتاز هنري و فني آستان قدس رضوي است . تا كنون پنج ضريح ساخته بر مرقد شريف امام رضا (ع) نصب شده است .