اردکان؛ مهد همزیستی ادیان/ بافت تاریخی اردکان معجزه معماری ایرانی

به گزارش خبرنگار مهر، اردکان پس از طبس بزرگترین شهرستان استان یزد به شمار می رود و در 60 کیلومتری شمال غرب استان و در حاشیه کویر نمک قرار دارد.

اردکان 72 هزار نفری، دارای سه بخش مرکزی، خرانق و عقدا و پنج دهستان به نام های محمدیه، زرین، رباطات و نارستان است.

اردکان که دروازه شمالی استان یزد به شمار می رود، همواره در مسیر گردشگرانی است که مرکز، جنوب یا جنوب شرق کشور را مقصد سفرهای خود قرار داده اند از اینرو در ایامی همچون نوروز، مملو از جمعیت مسافران نوروزی است.

زیرگذر ورودی اردکان

اردکان که بیشترین اجتماع زرتشتیان استان یزد را در خود جای داده است، در این ایام میزبانی تعداد زیادی از زرتشتیان ایران و حتی جهان را نیز بر عهده دارد زیرا این دیار چندین زیارتگاه مهم زرتشتیان را در خود جای داده است.

به رغم اینکه اردکان به نوعی خواستگاه زرتشتیان به شمار می رود، تعداد مساجد این شهرستان به ویژه مساجد تاریخی که قدمت برخی از آنها به صدر اسلام باز می گردد، قابل توجه است.

در این گزارش به جاذبه های گردشگری، تاریخی و طبیعی شهرستان اردکان پرداخته می شود تا مسافران نوروزی از این شهر به راحتی عبور نکنند و به بازدید از جاذبه های آن بپردازند.

مسجد جامع اردکان

از مساجد ساخته شده در قرن دهم هجری، مسجد جامع اردکان است که معماری آن منحصر به فرد و خیره کننده است.

ایوانی بلند مقابل غرفه ها، گرمخانه با تاق و تویزه، قوس های بلند و ... از جلوه های معماری این مسجد است.

زیلویی در این مسجد وجود دارد که تاریخچه آن سال 1.38 هجری قمری را نشان می دهد.

مسجد زردگ

مسجد زردگ بنایی به سبک کلی مساجد با شبستان، گرمخانه، صحن، گنبد و .. است که با توجه به ویژگی های معماری بنا، قدمت آن را قرن پنجم و ششم هجری قمری حدس زده اند.

خشت و گل تنها مصالح به کار رفته در این بنای ارزشمند تاریخی است.

چک چک (پیر سبز) مهمترین زیارتگاه زرتشتیان جهان

زیارتگاه چک چک که به پیر سبز نیز معروف است، در 68 کیلومتری شمال غرب شهر یزد در دامنه کوهی به همین نام در شهر اردکان واقع شده است.

چک چک مورد احترام بسیار زرتشتیان ایران و جهان است و پنج شبانه روز در سال از تاریخ 24 تا 28 خرداد ماه، وقت زیارت آن توسط زرتشتیان جهان است.

این مکان در بقیه روزهای سال نیز یکی از قطب های مهم گردشگری استان یزد محسوب می شود.

چک چک زیارتگاه زرتشتیان جهان در اردکان

چک چک زیارتگاه پر جاذبه ای است که در میان صخره ها و بر بلندای کوه، شکوه و منظر زیبایی دارد.

از آنجا که قطره های آب از روی کوه های سخت آن همواره در حال چکیدن است، به "چک چک معروف شده است.

بر دیواره سنگی آبشار این زیارتگاه، گیاه "سیاوشان" روییده و قطرات آب با جلوه ای خاص از آن عبور کرده و به داخل حوض سنگی زیر آن برای شرب زائران ذخیره می شود.

زرتشتیان به این مکان پیر سبز می گویند و معتقدند شاه دخت ساسانی به نام "حیات بانو" دختر یزدگرد سوم به این محل پناه آورده و غیب شده است.

پیرهریشت

پیر هریشت نیز یکی دیگر از زیارتگاه های زرتشتیان است که در 90 کیلومتری غرب یزد و در شهرستان اردکان واقع شده است.

پیرهریشت به باور زرتشتیان، پناهگاه و محل غیب شدن کنیز یکی از دختران یزدگرد ساسانی است که نامش مروارید بوده است.

پیرهریشت، زیارتگاه زرتشتیان در اردکان

نام دیگر او را "گوهر بانو" نیز گفته اند و داستان او از این قرار است که در حمله اعراب برای در امان ماندن از آنها به این مکان پناه آورده است و در این مکان نیز ناپدید شده است.

پارس بانو

پارس بانو یکی دیگر از زیارتگاه های مهم زرتشتیان است که در 112 کیلومتری شمال غرب یزد و در روستای "زرجوع" نزدیک عقدا واقع است.

این زیارتگاه به اعتقاد زرتشتیان محل غیب شدن شه بانوی پارس به هنگام حمله اعراب بوده است.

قدیمی ترین آثار این زیارتگاه، سنگ نوشته نصب شده بر ورودی آن است که قدمتش به دوره صفویه باز می گردد.

"خاتون بانو"، "پارس بانو"، "بونو پرس" نام های دیگر این زیارتگاه است.

دخمه های شریف آباد

دخمه های شریف آباد نیز مربوط به زرتشتیان است که در سال 1225 شمسی توسط "مانکجی لیمجی ها تریا" یکی از پارسیان هند بنا شده است.

دخمه و بناهای اطراف آن (خیله ها) تاکنون به خوبی حفظ شده و از سالم ترین بناهای زرتشتیان شهرستان اردکان است.

مصالح به کار رفته در این بنا قلوه سنگ، تخته سنگ، لاشه سنگ با ملات ساروج، گل و آهک و ... است.

بناهای اطراف دخمه به سبک معماری قاجار ساخته شده است.

پیر نارستانه

"پیر نارسون" یا "پیر نارستانه" یکی دیگر از زیارتگاه های مورد احترام زرتشتیان است که در 31 کیلومتری شرق یزد در ارتفاعات میان یزد و خرانق در پشت کوه دربید واقع شده است.

قدمت بنای فعلی این زیارتگاه را به عصر مظفر الدین شاه قاجار نسبت می دهند اما بنا به اعتقاد زرتشتیان، مکان بسیار مقدسی است که یکی شاهزادگان ساسانی زرتشتی به نام "اردشیر" در این مکان پنهان است و حاجات مردم را برآورده می کند.

آب انبار حاج محمدرضا

آب انبار حاج محمدرضا، آب انباری صد ساله با آجر کاری های زیبا در سردر ورودی و گنبد و سه بادگیر و دو راه ورودی، روزگاری محل تامین آب برای خانواده های بسیاری بوده است.

آب انبار تاریخی اردکان

این آب انبار از آب انبارهای قدیمی اردکان به شمار می رود که به رغم عدم کاربرد در زندگی امروزی، همچنان در برخی اوقات سال محل ذخیره آب ساکنان اطراف آن است.

خانه تقدیری

بنای خانه تقدیری از خشت، گل، آجر و به سبک معماری سنتی ویژه مناطق کویری با حیاط مرکزی است.

در این بنا، اتاق های سه دری، پنج دری و تالاری در ضلع جنوبی عمارت که متصل به بادگیر است، دیده می شود.

همچنین مانند سایر خانه های سنتی استان یزد، زیر زمین در زیر تالار خانه قرار دارد و قدمت این خانه مربوط به عصر قاجار است.

در حال حاضر اداره میراث فرهنگی اردکان در این خانه تاریخی مستقر است.

خانه آیت الله خاتمی

از جمله خانه های کهن تاریخی شهرستان اردکان خانه آیت الله خاتمی با قدمتی کمتر از صد سال است.

بادگیرهای مرتفع، اتاق های سه دری و پنج دری، تالار و ... ساختمانی را تشکیل می دهد که منزل مسکونی آیت الله سید روح الله خاتمی بوده و اکنون به موزه رجال تبدیل شده است.

اما خرانق نیز از بخش های کهن شهرستان اردکان است که در 85 کیلومتری شرق اردکان در منطقه ای کوهپایه ای واقع شده و قدمت تاریخی بسیاری دارد.

به استناد "جامع مفیدی" قدمت آبادی عقدا به چهار هزار سال پیش می رسد.

کهنگی و قدمت این روستا از روی آثار بر جای مانده از دوران مختلف آشکار می شود چنانکه قدمت قلعه و برج و باروی آن به دوره ساسانیان می رسد.

منارجنبان مسجد جامع خرانق

مسجد جامع خرانق متعلق به قرن 10 هجری قمری است. در ضلع شمالی صحن، در خارج از مسجد، مناره نسبتا بلندی ساخته شده که از نظر معماری، قابل توجه است.

این منار دارای سه طبقه است و دو راه پله مجزا برای بالا و پایین آمدن نیز دارد.

شهرت این منار در متحرک بودن آن است به طوری که یک نفر می تواند در بالای آن به راحتی منار را تکان بدهد و حرکت آن کاملا واضح است.

رباط خرگوشی

بیان خرگوشی بر کناره شرقی و جنوبی باتلاق گاو خونی واقع است. در این بیابان بر سر راه قدیم یزد به اصفهان که در عصر صفوی بازسازی شده، کاروانسرایی خوش طرح به نام "رباط خرگوشی" قرار دارد.

این بنا از آثار "شاه عباس صفوی" است و در کتاب "عالم آرای عباسی" نیز از آن یاد شده است.

نمایی از کاروانسرای رباط خرگوشی

نفیس ترین اثر باقی مانده در این رباط، کتیبه ای به خطر علیرضا عباسی، خوشنویس مشهور دوران عباسی است که بر پیشانی رباط میان شاه نشین در سردر ورودی می درخشد و متن آن در سال 1023 هجری قمری نوشته شده است.

آثار یاد شده تنها بخشی از آثار و جاذبه های تاریخی شهرستان اردکان است و علاوه بر این ده ها خانه تاریخی ثبت شده و ثبت نشده در فهرست آثار ملی، حمام های تاریخی، کاروانسراها و مساجد کهن دیگر نیز از جاذبه های شهرستان اردکان به شمار می روند.

علاوه بر جاذبه های تاریخی، جاذبه های طبیعی بسیاری نیز در اردکان وجود دارد که از آن جمله می توان به چشمه ها و پسته زارها و انارستان های این شهرستان اشاره کرد.

بافت تاریخی اردکان تابلویی زیبا از معماری بی نظیر ایرانی

در کنار همه اینها، بافت تاریخی اردکان که بعد از بافت تاریخی یزد، پهناورترین بافت تاریخی به شمار می رود، تابلویی زیبا از معماری بی نظیر و منحصر به فرد ایرانی است.

بافت تاریخی اردکان

این بافت نیز اکنون با مشکلات کوچک و بزرگ بسیاری دست و پنجه نرم می کند اما خانه ها و کوچه های خشت و گلی، شیشه های کوچک رنگی، حوض های فیروزه ای در میان خانه ها، نارنجستان ها، کوچه های آشتی کنان و ساباط ها می تواند ساعاتی خاطره انگیز برای مسافران نوروزی رقم بزند.

ارده؛ سوغات منحصر به فرد اردکان

شهرستان اردکان همچون سایر مناطق استان یزد سوغات بسیاری دارد اما فرآورده های کنجد شامل ارده، حلوا ارده و روغن کنجد از مهمترین و معروف ترین سوغات اردکان است.