به گزارش خبرنگار گروه دين و انديشه "مهر" حجت الاسلام علي اكبر رشاد، رئيس پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي، كه دو سال پيش در دانشگاه بيرمنگام انگلستان در همين موضوع با جان هيك مباحثه نقدآميزي كرده بود در ابتداي جلسه پشت تريبون قرار گرفت و پس از خير مقدم و معرفي هيك، فهرست مفصلي از نقدهاي وارده به نظريه پلوراليسم ديني را براي ايشان و حضار قرائت كرد.
رشاد پروفسور جان هيك را عنصري متدين و دغدغه مند خواند كه صرف نظر از كاميابي يا نا كامي وي، تلاش زيادي براي كاهش منازعه بين اديان و بين فرقه اي در جهان انجام داده ولي نظريه او را فاقد چارچوب علمي منسجم، متقن و قابل قبول دانست و گفت : نظريه پلوراليسم ديني با چالش هاي فلسفي، كلامي فراواني مواجه است. بنده ضمن كمال احترام و علاقه به پروفسور جان هيك و اذعان به اين كه وي نظريه پلوراليسم ديني را به قيد خير خواهي و كمك به همزيستي مسالمت آميز عنوان كرده است پاره اي از ابهامات و اشكالاتي كه به ذهن خطور مي كند فهرست وار تقديم مي دارم و علاقمندم در حد ميسور درباره پاره اي از آنها توضيح لازم را بفرمايند. چرا كه نظريه پلوراليسم ديني در ايران بيش از آن كه نيازمند تبيين باشد محتاج دفاع است.
رئيس پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي در ادامه افزود: گره خوردن نظريه پلوراليسم ديني مدل معرفتي كانت مبني بر تفكيك نومن و فنومن، موجب شده است هر گونه نقدي بر مدل كانت مستقيم و غير مستقيم متوجه نظريه مي شود.
وي اضافه كرد : تمايز بود و نومن با نمود و فنومن و عقيده به مسدود بودن راه درسترسي به حقيقت، واقع نمايي همه گزاره هايي را كه ادعاي حقيقي و حقيقت نما بودن دارند مخدوش مي سازد و به حكم اصل همه چيز شمول كانتي صحت همه گزاره ها را از جمله گزاره هايي را كه بر مدل كانتي مبتني است مانند "همه اديان داراي ارزش يكسانند." هر يك از تجربه هاي ديني يك تجلي از حقيقت واحدند و امثال آن زير سوال خواهد رفت.
رشاد ادامه داد : اصولا طي دو قرن گذشته اين پرسش همچنان بي پاسخ مانده است كه اگر مواجهه با حقيقت عريان و واقع پيراسته محال است و همه بشريت دچار خطاي روشمند است، در اين ميان چگونه كانت - و فقط كانت - سر از پنجره قطار خطاي منسجم تاريخ سر بيرون كرد و چند گزاره واقع نما را مشاهده كرد سپس سر داخل قطار آورد و بشريت از اين خبط و خطاي ازلي و ابدي آگاه ساخت؟
وي افزود : چرا حاضر نيستيم بر اساس مدل كانتي معرفت، در فيزيك و طبيعت شناسي فارغ از دغدغه حقيقت تن به تساهل داده از پلوراليسم سخن بگوييم؟ آيا فيزيك از خدا حقيقي تر است؟ در حالي كه هيك به امكان علم به شيء في حد ذاته در فيزيك معتقد است اما چرا حقايق ديني مطلقا در دسترس نباشد؟ البته پروفسور به رغم آن كه گاه توصيه مي كنند نبايد دغدغه حقيقت داشت يا به رغم دغدغه حقيقت داشتن نبايد دفاع از حقيقت را دست مايه نزاع ها و نامهرباني ها كرد. خود براي آشكار كردن حقيقت در عالم مسيحيت عمري مبارزه كرده و براي دفاع از آن چه به عنوان حقايق ديني بدان دست يافته رنج ها برده است.
رئيس پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي گفت : شكي نيست كه معرفت هاي متفاوت بلكه متفاوت از دين و هر حقيقتي پيش روي بشريت است ، اما آيا اصولا بايد تاوان جهل يا خطاي فهمندگان را حقيقت پرداخت كند؟ به نظر مي رسد لازم نباشد از " حقيقت بودن" حقيقت دست بشوييم و حقيقت را با خطا برابر بنشانيم يا حقيقت را نسبي بينگاريم تا به فهم غلط يا راه خطاي به خطا رفتگان را توجيه و تنزيل كنيم.
وي افزود : نظريه پلوراليسم ديني سعي مي كند به نمايندگي از همه اديان و دين واره ها سخن بگويد و براي توجيه خود شواهدي را از هر يك از اديان ارائه نمايد در حالي كه هيچ يك از اديان يا برجستگان ارباب اديان خود بدان اذعان ندارند . همگي يا مدعي انحصارگرايي اند يا داعيه شمول گرايي دارند .
پس از سخنراني رشاد، پرفسور جان هيك 82 ساله كه با ويلچر وارد فرودگاه مهرآباد شده بود، به جايگاه رفت تا اولين سخنراني خود در ايران را كه با رنج كهولت سن همراه بوده ايراد كند. همه منتظر بودند كه هيك پاسخ نفدها رشاد را بدهد كه وي به پاره اي از آنها پرداخت و تكميل آن را به زمان ديگر منتقل نمود.
جان هيك گفت : كاش مقاله آقاي رشاد را قبلا خوانده بودم و بحث خود را بر محور آن تنظيم مي كردم.
پس از پايان سخنان كوتاه هيك، برخي از صاحبنظران حاضر در جلسه ، از جمله دكتر حسين غفاري، استاد فلسفه دانشگاه تهران، حجت الاسلام عبدالحسين خسروپناه، عضو هيات علمي پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي، حجت الاسلام حميد پارسانيا، رئيس دانشگاه باقر العلوم، دكتر سيد يحيي يثربي، استاد فلسفه دانشگاه علامه طباطبايي، حجت الاسلام علي رضا قائمي نيا، سردبير فصلنامه ذهن و عضو هيات علمي گروه معرفت شناسي پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي و دكتر محمد محمد رضايي استاد فلسفه دانشگاه تهران و سردبير فصلنامه قبسات مباحثي را در نقد ديدگاه هاي وي ارائه نمودند.
در پايان جلسه دكتر محمد سعيدي مهر، عضو هيات علمي دانشگاه تربيت مدرس و عضو شوراي علمي گروه كلام پژوهشگاه كه مديريت جلسه را بر عهده داشت، ضمن تشكر از پروفسور هيك و حاضران به جمع بندي مباحث جلسه پرداخت و گفت : نظريه پلوراليسم ديني نظريه اي است كه بر مبناي مختلف رشته شناختي، الهياتي و فلسفي استوار است كه با توجه به ابعاد مختلف آن قابل بررسي در يك جلسه كوتاه نيست . با اين حال اميدواريم چنين نشستهايي در آينده به روشن تر شدن زواياي مختلف اين نظريه و آشكار شدن نقاط قوت و ضعف آن كمك كند.
نظر شما