ترکمنستان بازیگر جدید انرژی در منطقه/ تاپی رقیب خط لوله صلح است

به گزارش خبرگزاری مهر، اخیرا نشست بررسی جوانب و ابعاد راه اندازی خط لوله گازی "تاپی" و تاثیرات آن بر راه اندازی خط لوله "صلح" در خبرگزاری مهر  با حضور "سیدرضا کسایی زاده" مدیر عامل سابق شرکت ملی صادرات گاز ایران، "نصرت الله سیفی" مدیر عامل سابق شرکت ملی صادرات گاز ایران و "محمود خاقانی " کارشناس امور انرژی برگزار شد و کارشناسان پاسخگوی سوالات و ابهامات موجود در این مسئله بودند.

 *خبرگزاری مهر: بسیاری از تحلیلگران معتقدند خط لوله تاپی ما به ‌ازای خط صلح و یک منازعه در فضای رقابت های گازی ایران با دیگر رقباست. البته خط لوله تاپی هنوز وارد فازعملیاتی نشده و در نظر داریم از طریق کارشناسی نقاط قوت و ضعف یا فراز و نشیب این خط لوله را بررسی کرده و تأثیر خط لوله بر بحث های مرتبط با مدیریت انرژی منطقه از لحاظ سیاسی، امنیتی و اقتصادی را مورد ارزیابی قرار بدهیم.

- کسایی زاده:  بحث انرژی یکی از دغدغه های اساسی کشورها در زمان فعلی و آینده خواهد بود. کشورهایی مانند هند و چین که از رشد اقتصادی مناسبی برخوردار هستند روز به روز مصرف انرژی شان بالا رفته و به دنبال انرژیهای ارزان و پاک هستند. گاز طبیعی یکی از انرژیهایی است که به عنوان سوخت پاک نامیده شده و از طریق خط لوله سهل الوصول است. همچنین از طریق تبدیلبه  ال ان جی (گاز مایع) به تمام نقاط دنیا قابل انتقال است. در مورد خط لوله تاپی باید گفت که  ترکمنستان از یک استراتژی هوشمندانه  در زمینه صادرات گاز برخوردار است. مشتریان قبلی گاز ترکمنستان روسیه و ایران بودند، و اخیراً چین به عنوان یک مصرف کننده عمده به آنها اضافه شده و حاضر است که 2000 کیلومتر خط لوله احداث کند تا گاز ترکمنستان را به مرز چین برساند.

* موضوع ایران و چین را به عنوان رقیب مطرح کردید یا اینکه واقعا ایران در آن به عنوان رقیب مطرح است؟

- استراتژی مورد اشاره هوشمندانه است به این دلیل که ترکمنستان دنبال این راهکار است که در مشتری هایش تنوع ایجاد کند. مطلب دوم این است که ترکمنستان قطبهای مصرف انرژی دنیا را شناسایی کرده وبه عنوان بازار هدف خود قرار داده است. قطبهای مهم مصرفی جهان چین، هند و اروپا هستند. بنابراین اگربه سیاست ترکمنستان نگاهی داشته باشیم می بینیم سیاست خردمندانه ای اتخاذ کرده اند. آنها نمی خواهد در زمینه انرزی محتاج و یا وابسته به روسیه باشند. از طرف دیگر این کشور طی سالهای اخیر به منابع عظیم انرژی گازی دسترسی پیدا کرده است.

میدان گازی یولوتان بر اساس بررسیهایی کارشناسان خارجی  بین 4 تا 16 تریلیون متر مکعب گاز دارد. بنابراین ترکمنستان بعد از روسیه و ایران سومین کشور دارای منابع گازی جهان می شود و جای قطر را می گیرد. کشورهای خارجی مصرف کننده هم این اطلاعات را دارند. آنها  روی قطبهایی مانند ایران، روسیه، ترکمنستان و قطر که منبع انرژی هستند زوم می کنند. از طرف دیگر می بینیم کشوری مثل آمریکا پشت صحنه قضیه قرار دارد. واشنگتن علاقه ای ندارد که کشورهای آسیای جنوب شرقی از گاز ایران بهره ببرند و در حقیقت این خط (تاپی) را به عنوان یک رقیب برای ایران قرار داده است. اما معضلاتی بر سر اجرایی کردن این خط لوله وجود دارد و شخصا درباره عملیاتی شدن آن خوشبین نیستم. مگر این که از لحاظ سیاسی و با اعمال فشار این خط لوله مانند خط لوله نفت بی تی سی که از آذربایجان کشیده شد، قابلیت اجرا پیدا کند.

- نصرت الله سیفی: من اظهارات آقای کسایی زاده را تأیید می کند شاید لازم باشد که یکی دو مورد به آن اضافه کنم. طرح خط لوله تاپی به دهه 90 میلادی باز می گردد، اما سابقه طرح خط لوله صلح به  زمان انقلاب و حتی قبل از انقلاب بازمی گردد. طرحهای گازی نسبتا طولانی مدّت  هستند اما در منطقه خاورمیانه که نسبتاً اغتشاشات بالاست بیشتر به درازا کشیده می شود. سال 1995 ترکمنستان با پاکستان بدون آنکه که بداند از کجا می خواهد به این کشور گاز بدهد توافقی امضا می کند. در آن زمان صحنه گردان آمریکاییها و سعودیها بودند.

سال 1998 در پی درگیریهایی با طالبان آمریکاییها از این توافق کنار کشیدند و عملاً کار متوقف شد. سال 2002 سه کشور وارد ماجرا شدند. در واقع برخی طرفها افغانستان را هم راضی کردند که وارد توافق گازی با ترکمنستان و پاکستان شود. در توجیه آن هم بانک توسعه آسیایی با انگلیسیها قرارداد بست اما مجددا به علت افزایش ناامنی و حملات ناتو مسئله خط لوله تاپی متوقف می شود. بار دیگر در سال 2008 یک چارچوب توافقی را به امضا می رسانند که هند هم به آن اضافه می شود. اگر دقت کنیم متوجه می شویم که این توافق در ابتدا دوجانبه، سپس سه جانبه و پس از آن چهارجانبه می شود.

از طرفی زمان حضور هند در توافق خط لوله تاپی با خارج شدن آنها در سال 2008 از توافق خط لوله صلح همزمان است. در سال 2010 توافقی میان چهار کشور مذکور در زمینه تکمیل مراحل لازم برای اجرایی شدن خط لوله صلح امضا می شود و تا سال 2012 بحثها و مذاکرات چهار کشور روی مسئله قیمت ترانزیت گاز تمرکز داشت. البته چند هفته پیش  قرارداد ابلاغ شد و حتی قیمت ترانزیت فی را 49.5 سنت پِر ملیون بی تی یو اعلام کرده اند . مکانیزم ترانزیت به این صورت است که هر چقدر هند به پاکستان حق ترانزیت می دهد، همان مقدار را پاکستان به افغانستان می دهد.

حال برای تخمین اجرا یا عدم اجرایی شدن خط لوله صلح لازم است مسائلی را مورد بررسی قرار دهیم. طول خط لوله 1735 کیلومتر  تقریباً اندازه  خط لوله صلح است. شروع خط لوله از میدان یولاتان ترکمنستان است که گفته می شود به اندازه پارس جنوبی گاز دارد. مسیر خط لوله از یولاتان آغاز و با عبور از نزدیک مرزهای ایران به هرات و سپس قندهار می رسد. از آنجا وارد خاک پاکستان شده و با عبور از کویته  به هند می رسد. لوله 56 اینچ است و 100 اتمسفر فشار دارد. کل ظرفیت 27 تی سی ام است. آنها پیش بینی کرده اند که اولین برداشت گاز در سال 2014 عملی شود. البته  برخی 2016 و 2017 را نیز به عنوان موعد احتمالی آغاز به کار خط لوله تاپی اعلام کرده اند.

وی افزود: در راه اجرای شدن خط لوله تاپی پیشنهادهای جالبی مطرح شده که شاید از آنها بی خبر باشیم. پاکستان به افغانستان و ترکمنستان پیشنهاد داد که قسمتی از خط لوله از ایران عبور داده شود، دولت پاکستان قبول کرد و افغانستان بحثی درباره آن نکرد ولی آمریکایی ها جلوی آن ایستاده اند. ازسوی دیگر  یک آلترناتیو دیگر مطرح شده که بخشی از خط لوله تاپی که از استان های تحت پوشش طالبان می گذرد را از ایران بگذرانیم. افغانستان این پیشنهاد را قبول کرده اما پاکستان با اشاره به احتمال حمله طالبان در همان مناطق، پیشنهاد را رد کرده است. این بدان معناست که اطراف ایران اتفاقاتی در جریان است.  کشوری با 4 میلیون جمعیت (ترکمنستان) که 15 سال پیش در بن بست بود با اتخاذ استراتژی مناسب و خوب در مسائل گازی هم اکنون در مسائل انرژی منطقه نقش آفرینی می کند.

*خبرگزاری مهر:  آغاز به کار خط لوله تاپی تقریباً به طور جدی بعد ازموافقت پارلمان افغانستان در اردیبهشت 91 عملی شد. پارلمان افغانستان با این برآورد که خط لوله تاپی سالانه 400 ملیون دلار برای افغانستان درآمد دارد با اجرایی شدن آن موافقت کرد. امّا مسئله ای که خود افغانیها را در معرض سؤال و ابهام قرار داد مسئله امنیت این خط لوله است. حالا که آمریکایی این صحنه را اداره می کند آیا ضمانتهای اجرای این خط لوله را هم می دهند؟ و دوم این که مسکو خیلی موافق با اجرایی شدن خط لوله تاپی است. علت این حمایت روسیه با در نظر گرفتن وضعیت ترکمنستان چیست و آیا روسیه در کنار آمریکا در تامین امنیت این خط لوله نقش آفرینی خواهد کرد ؟

- سیفی: من خبرهایی درباره آموزش سربازهای افغانی از سوی ناتو برای حفظ امنیت خط لوله خواندم. بنابراین ناتو متعهد شده که این امنیت را برقرار کند و به نظر من می توانند این کار را بکنند. هم اکنون در بحث امنیت خط لوله صلح نیز ترفندهای استفاده از ماهواره یا آی تی وجود دارد و مسئله فقط حفاظت فیزیکی نیست و می توان امنیت خط لوله را حفظ کرد. به نظر من آنها می توانند این امنیت را حفظ کنند. از سوی دیگر توافقاتی فیمابین حکومت طالبان با ریاست جمهوری افغانستان شده که یک منافعی از قرار معلوم در قبال خط لوله تاپی به آنها هم برسد و در نتیجه امنیت از سوی طالبان هم تا حدودی فراهم شده است.

روسیه در واقع طرفدار منافع خودش است. روسیه به دلیل اینکه ایران به سمت اروپا گرایش پیدا نکنند، ما را به سمت شرق فرا می خواند. چون در نظر دارند بازار اروپا در دستشان باشد. ضمن این که از لحاظ اقتصادی هم مشتری اروپایی پولدارتر از هندی است. ما ناچاریم در بازار نامرغوبتر گازمان را به قیمت پایینی بفروشیم. ضمن اینکه که نکات دیگری هم وجود دارد انتقال گاز به یک منطقه ایجاد امنیت می کند، چون به همراه خود صنعت، سرمایه گذاری و امنیت می آورد و فقرزدایی می کند. بنابراین از آن حمایت می شود.

- کسایی زاده: باید در نظر داشته باشیم روسیه علاقه ای ندارد که ترکمنستان وارد خط لوله ی نوبوکو شود. یک تشکیک هم  روی این قضیه که آیا واقعا ترکمنستان منابع گازی هنگفتی دارد یا خیر ایجاد شده است. به هر صورت روسیه در پی این قضیه است که ترکمنستان به تعهدات خود در نوبوکو پایبند نباشد و اروپا صرفاً در اختیار روسیه و محتاج به گاز این کشور باشد. ایران نیز هم اکنون با چالش تحریم روبروست و روسیه در آن منطقه رقیبی ندارد. آنها خط لوله نورث استریم را کشیده اند و برای خط ساوث استریم هم برنامه ریزی می کنند. خلاصه مسکو با سیاستهایی در حال یکه تازی در بازار انرژی اروپاست و درواقع به این دلیل از خط لوله تاپی حمایت می کند.

ادامه دارد...