علامه طهرانی در این کتاب با بیان اسرار عبادات، دأب اصحاب و ائمّه را در این می داند که براى رفع مهمّات و قضاء حوائج به نماز و روزه که مطابق روایات، همان صبر و صلاة است متوسّل مىشدند.
بیان علّت وجوب افطار براى اصحاب مرض و سفر
علامه طهرانی در مجلس سوم کتاب پس از بررسی آیات و روایات با تأکید بر این نکته که خداوند با برداشتن وجوب روزه از مریض و مسافر او را در سعه و راحتى قرار داده است، بیان می دارد: خداوند علّت این وجوب افطار را براى اصحاب مرض و سفر بیان مىکند که: خدا همیشه مىخواهد شما را در سعه و راحتى بگذارد نه در مشقّت و تعسّر اندازد.
از طرفى براى آنکه این فائده مهم [روزه داری] به طور کلّى از دست نرود قضا را واجب گردانیده که آن ایّام افطار شده را به واسطه قضا تکمیل کنید، و بر این نعمت بزرگ که ایجاب روزه در ماه رمضان، و تخفیف آن نسبت به اصحاب حَرَج، و برداشتن روزه از مریض و مسافر، خدا را تکبیر بگوئید و بر این هدایت عظیم نام او را به بلندى و عظمت یاد کنید شاید که شما از سپاسگزاران بوده باشید.
ایشان در ادامه شرایط روزه داری در صدر اسلام را توصیف می کند که: در صدر اسلام قبل از نزول آیه مبارکه 187 از سوره بقره، هنگام شب اگر کسى مىخوابید دیگر حقّ غذا خوردن نداشت، و بعد از نوم باید نیّت صوم داشته باشد تا لیله آتیه؛ و از طرف دیگر جماع با زنان در شب‌ها مانند روزها حرام بود و مسلمین حقّ آمیزش نداشتند.[که با نزول آیه فوق خداوند با ذکر احکامی این مشقت را از مسلمین برداشت.]
مراعات امور اخلاقی لازمه رسیدن به تقوی
علامه طهرانی در مجلس چهارم کتاب آیه 183 از سوره بقره بیان می دارد: آنچه از اخبار أئمه علیهم السّلام استفاده مىشود آن است که: روزهدار از غیبت و ایذاء خادم، و شتم و سبّ و استماع غیبت، و از توجّه به غیر خدا و نظایر آنها از صفات زشت باید خوددارى کند. و معلوم است که در آیه مبارکه فوق که علّت غائى روزه را وصول به مرحله تقوى دانسته است، بدون مراعات این امور حاصل نگردد.
مراتب سه گانه روزه
ایشان با تأکید بر اینکه علماء علم اخلاق، مانند حجّة الاسلام غزالى و مرحوم مولى محسن فیض کاشانى و غیرهما روزه را به سه قسم تقسیم نمودهاند، مراتب سه گانه روزه را چنین بر می شمرد: روزه عام، و روزه خاصّ، و روزه خاصّ الخاصّ.
اول: روزه عامّ، و آن عبارت است از کفّ بطن و فرج از قضاء شهوات، و تفصیل آن در کتب فقهیّه مذکور است.
دوّم: روزه خاصّ، و آن عبارت است از کفّ سمع و بصر و لسان و دست و پا و سایر جوارح از گناهان و هر چه مورد رضاى خداوند متعال نیست. روزهدار باید چشم و گوش و زبان خود را نگاه دارد از مکروهات؛ چون طبق روایتى که از حضرت صادق علیه السّلام روایت شده است که الصَّومُ جُنَّة، باید روزه یک سِپَرى باشد از جمیع گناهان، و طبق آیه مبارکه باید روح و حقیقت روزه او را به مقام تقوى رهبرى کند؛ و براى حصول آن باید هفت امر را مراعات کرد.
هفت أمر که براى حصول ملکه تقوى باید رعایت شود
علامه طهرانی سپس با استفاده و استشهاد از اخبار اهل بیت عصمت علیهم السلام رعایت اموری را که برای حصول ملکه تقوی لازم است، چنین بیان می کند:
اوّل: چشم پوشیدن و نگهدارى آن از رها شدن آن به سوى هر چه مذموم و مکروه است. چون چشم که بیفتد به امر مذمومى، به دنبال او دل حرکت مىکند و در آن افق گناه مىایستد؛ پس براى نگاهدارى دل باید چشم را از محرّمات نگهدارى نمود.
دوّم: نگاهداشتن زبان از هر چه گفتنش شایسته نیست؛ مانند دروغ، غیبت، نمّامى، فحش، سبّ، جفا و تعدّى در گفتار، خودنمائى، مجادله و به طور کلّى هرزهگوئى یا سخنان بیهوده و لغو گفتن و یاوهسرائى نمودن.
سوّم: نگاهداشتن گوش است از هر چه شنیدن آن براى انسان حرام و مکروه شمرده شده، بلکه شنیدن چیزهاى مباحى که بر انسان نفعى ندارد.
چهارم: نگاهداشتن بقیّه اعضاء بدن از گناه؛ مانند دست و پا و پوست بدن و موى بدن. [چراکه] پیدایش آثار طهارت است با گناه صورت نبندد، و به هر مقدار که شخص روزهدار گناه کند به همان مقدار اثر روزهاش ضعیف می گردد.
پنجم: کفّ بطن از خوردن غذاى حرام و مشتبه در وقت افطار و سحر و در طول شب؛ کسى که در روز از غذاى حلال اجتناب مىکند و شب غذاى مشتبه یا حرام مىخورد مانند کسی است که از زیادى دوا اجتناب نموده، و به عوض سمّ قاتل خورده است!
ششم: از زیاده خوردن در وقت افطار خوددارى کند و شکم خود را پُر نگرداند؛ منظور از تشریع روزه پائین آمدن سطح شهوات به واسطه شکستن قدرت هاى نفس امّاره دشمن خداست؛ چنانچه در طول روز آنچه انسان نخورده و نیاشامیده در شب به اضعاف مضاعفه تدارک کند این منظور حاصل نمىگردد.
هفتم: آنکه دل بعد از افطار مضطرب و معلّق بین خوف و رجا باشد، و مبادا او را عُجب و خودپسندى فراگیرد؛ چون از کجا مىداند که آیا روزه او قبول شده و از مقرّبین درگاه خداست، یا ردّ شده و جزء مطرودین است. این مجموع شرائط هفتگانهاى بود که براى صوم الخاصّ لازم است.
صوم خاص الخاص؛ روزه مقربین درگاه خدا
ایشان سومین مرتبه از روزه داری را صوم خاصّ الخاص بیان می کند که آن روزه مقرّبین درگاه خداست و خاطرنشان می کند: باید روزهدار علاوه بر إعمال شرائط صوم الخاص، از غیر خدا چشم ببندد و لحظهاى نگذارد یاد غیر خدا داخل در دل او شود؛ باید دل را از افکار دنیویه و آرزوهاى شیطانیّه پاک کند و از همّت هاى دنیّه دور نگهدارد. و به طور کلّى شخص صائم نگذارد خاطرات و صور داخل در ذهن او شود، و آنچه از نیّت ها و افکار او را مىگیرد همه خدا باشد و بس. در این هنگام است که مسافر به مقصد مىرسد، نور خدا در دل او پیدا مىشود، و جمال او، صفات و اسماء حُسناى او بر بنده مکشوف مىگردد و خدا در دل مؤمن جاى مىگیرد.
نظر شما