کاروانسرای جر کرمان در میان ویرانه ها/ از مکانی برای داد و ستد تا محل تجمع زباله!

به گزارش خبرنگار مهر، آخرین روز تیر ماه سال 89 آتش کاروانسرای جر در مجموعه بازار تاریخی شهر کرمان را فرا گرفت، سرانجام آنچه که بارها شهرداری کرمان و آتش نشانی در موردش هشدار داده بودند، در بازار کرمان روی داد.

بازار کرمان عنوان بزرگترین راسته بازار سرپوشیده ایران را به خود اختصاص داده است اما با گذشت سالیان دراز از عمر این بازار هم اکنون بسیاری از مکانهای این بازار کهن متروکه شده و به انبار پنبه و کالاهای مختلف اختصاص یافته است.

از سوی دیگر این راسته بازار بزرگ دارای مشکلات عدیده ای در زمینه سیم کشی برق می باشد به گونه ای که ساماندهی سیم کشی های برق مغازه ها در اکثر راسته ها، سقف بازار را به تارهای تنیده عنکبوت بیشتر شبیه کرده است تا سقف یک بازار تاریخی.

به همین دلیل امکان اتصالی در سیم کشی بازار همیشه وجود دارد عدم نظارت به خصوص در برخی اصناف بر عمق این مشکل افزوده که صنف پنبه فروش به خصوص در کاروانسرای جر از جمله این اصناف است.

روز وقوع حادثه نیز یکی از کارگرها که یک دستگاه برقی را روشن کرده بود بر اثر بی احتیاطی باعث بروز حریق در بخشی از این کاروانسرای کهن شد و در زمانی کوتاه کل حجره های این کاروانسرا به آتش کشیده شد.

میزان وسعت آتش به حدی بود که تنها طی چند دقیقه 30 حجره این کاروانسرا طعمه حریق شد.

این درحالیست که این 30 حجره تنها حجره های سالم از دست غارتگر روزگار از مجموع 61 حجره کاروانسرا بود.

و آنچه که نباید در نهایت بر این بازار و کاروانسرای تاریخیش رفت.

در زمان آتش سوزی و درحالیکه بخشهایی از کاروانسرا در حال شعله کشیدن بود اما چندین دستگاه لودر وارد معرکه شدند و حوض زیبای هشت گوش وسط کاروانسرا را تخریب کردند و در بخش دیگری از کاروانسرا به بهانه جلوگیری از گسترش آتش، تخریب حجره ها را انجام دادند.

در همان زمان خبرنگار مهر در گفتگو با یکی از مسئولان میراث فرهنگی خواستار اعلام تاریخ بازسازی کاروانسرا شد و در جواب آمادگی لازم از سوی میراث فرهنگی اعلام شد اما نکته کلیدی در این میان مالکیت خصوصی کاروانسرا عنوان و گفته شده در این مسیر مالکان خصوصی باید رضایت دهند و همکاری لازم را داشته باشند.

اما از آن زمان تاکنون چهار سال می گذرد و هیچ اقدامی برای رفع مشکل کاروانسرا صورت نگرفته است.

دو کانکس در میان ویرانه های کاروانسرا

اما امروز بخشهای تخریب شده کاروانسرا به حال خود رها شده اند و هر روز بر حجم تخریبها افزوده می شود.

دو کانکس در میانه کاروانسرا و در جای حوض قدیمی و تخریب شده جای گرفته و ویرانه های کاروانسرا نیز همچنان نقش انبار را بازی می کنند.

در گوشه دیگر حجره های تخریب شده آنقدر نامقاوم هستند که حتی اصناف جرات نزدیک شدن به آنها برای انبار کردن پنبه ها را ندارند.

ضلع دیگر کاروانسرا تبدیل به محلی برای ریختن زباله های بازاریان شده است و در مجاورت بنایی که ثبت میراث فرهنگی شده است اسکلت فلزی ساختمانی مدرن در حال شکل گیری است و این دقیقا آن چیزی است که انتظار می رود به زودی در این کاروانسرا هم اجرا شود.

آنچه که امروز براین کارنسرای تاریخی کرمان می رود تاسف بار است محلی که تا چندی قبل محلی پر هیاهو برای داد و ستد بود و کاروان های مختلف تجار از مناطق مختلف ایران و کشورهای همسایه در آن سکنی داشتند و قلب اقتصادی کرمان بود امروز محل تجمع زباله ها شده است.

این سرنوشتی است که امکان روی دادن آن برای هر نقطه از بازار کرمان می رود.

هشدار در خصوص وضعیت بازار کرمان

شهردار کرمان در گفتگو با مهر خواستار ساماندهی فوری سیستم برق کشی و همچنین انبار داری در این بازار تاریخی شده است.

ابوالقاسم سیف الهی با اشاره به کم عرض بودن این بازار و عدم امکان حضور ماشینهای آتش نشانی گفت: در صورت حریق در مکانی غیر قابل دسترس مشخص نیست چگونه باید وسایل آتش نشانی را به کانون آتش نزدیک کرد.

وی تصریح کرد: در واقع بازار کرمان مانند بمبی است که یک بی احتیاطی باعث انفجارش می شود به همین دلیل همکاری برای اصلاح سیستم برق کشی آن ضروری است.

اما کاروانسرای جر کجاست؟

کاروانسرای جر مربوط به اواخر دوره قاجار است و در کرمان، بازار کلاه مالها واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۵ اردیبهشت ۱۳۸۰ با شماره ثبت ۳۸۶۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

گفته می شود این کاروانسرا که روزگاری میعادگاه شاعر توانای کرمان فتح الله قدسی ملقب به فواد کرمانی بوده و دریکی از حجره های آن به کسب و کار اشتغال داشت، در بازار کفاش ها قرار گرفته و از قریب شصت حجره موجود آن تقریبا هیچکدام سالم نمانده وهمگی خراب شده و آسیب دیده اند آن طور که عدم رسیدگی سریع و احیا و بازسازی آن موجب تخریب کلی خواهد شد. از آن جا که این کاروانسرا در گودی قرار گرفته به این نام مشهور شده ( جَر یعنی گود و پایین) است.

اما به این نکته نیز باید اشاره کرد که این بنای ثبت در فرصت آثار تاریخی هم اکنون به جای اینکه مایه فخر کرمان باشد مایه افسوس است.

این کاروانسرا در انتهی راسته کلاه مالها و  در مجاورت کاروانسرای میرزا حسن و سرای گلشن قرار گرفته است.

نگرانی در خصوص ساخت و ساز در کاروانسرای جر

محمد قدوسی، محقق کرمان شناسی در گفتگو با مهر اظهارداشت: کرمان کهن یکی از بیشترین کاروانسراها را در خود جای داده است این کاروانسرا ها در حومه کرمان و همچنین در بافت تاریخی کرمان به خصوص در مجموعه گنجعلیخان قرار دارند و در گذشته مرکز داد و ستد جنوب شرق کشور بوده اند.

وی افزود: وجود کاروانسرا در گذشته نشانه توسعه اقتصادی هر منطقه بود همچنین شاعران و ادیبان نیز در این کاروانسرا ها هم گرد هم می آمدند و جلسات شعر و ادبی برگزار می کردند.

قدوسی گفت: در واقع کاروانسرا های کرمان هر یک به قشری خاص تعلق داشتند مثلا کاروانسرای هندوها، لاف دوزها، یا اینکه به اسم مالکشان شهرت داشتند مانند چهار سوق یا کاروانسرای جر که جر در لهجه کرمانی به جای کم ارتفاع و پست گفته می شود و در واقع از سایر مناطق اطراف پائین تر بود.

وی افزود: برخی از این کاروانسراها نیز به نام سازنده شان و مالکشان شهرت داشته و دارند که می توان به کاروانسرای حاج مهدی، حاج آقا علی و سایرین اشاره کرد که بسیاری از آنها فعال هستند.

این محقق در خصوص کاروانسرای جر گفت: نیازی به بیان وضعیت نامناسب این کاروانسرا نیست در واقع بدترین وضعیت در جمع کاروانسراهای کرمان مربوط به این مکان است و نیاز به بازسازی فوری و اساسی دارد.

وی گفت: تا چند سال قبل در این محل حجره برپا بوده است اما به علت بی توجهی در چند سال قبل به این وضعیت دچار شده است در واقع قبل از آتش سوزی نیز به حال خود رها شده بود و آتش سوزی تنها موجب تخریب بیشتر شد.

وی گفت: آنچه که هم اکنون موجب نگرانی است اینکه احتمال ساخت و ساز به بهانه ویرانه شدن این کاروانسرا در آینده وجود دارد که این مسئله موجب خدشه وارد شدن به منظر تاریخی منطقه می شود.