تخریب بخشی از میراث اصفهان با افتتاح یک پروژه شهری

به گزارش خبرنگار مهر، روز سی ام مرداد ماه، فاز دوم پروژه احیای میدان امام علی (ع) با حضور علی لاریجانی رئیس مجلس، اعضای کمیسیون شهری مجلس و شهرداران برخی کلان‌شهرهای کشور افتتاح شد. طرح احیای میدان امام علی(ع) در سه فاز تعریف شده که فاز نخست این طرح در سال ۸۹ به بهره‌برداری رسید و اکنون با گذشت کمتر از سه سال، فاز دوم آن به بهره‌برداری رسید. فاز دوم این طرح، اجرا و احیای میدان اصلی را در بر می‌گیرد که به نام مبارک امام علی(ع) مزین شده است. منتها هنوز این فاز نیز به صورت کامل تکمیل نشده است بنابراین آنچه که در روز سی ام مرداد افتتاح شد، تنها نمایی از میدان بود.

رئیس مجلس شورای اسلامی در این مراسم گفت: در گذشته، این منطقه یکی از مناطق تأسف‌آور برای شهری بود که باید نگین تمدن ایرانی و اسلامی باشد؛ این منطقه که به میدان کهنه معروف بود، نسبتی با سایر آثار تاریخی اصفهان نداشت و خروج آن از این شرایط تاسف‌آور، کاری بسیار سخت، ارزشمند و بزرگ بود. میدان کهنه ای که رئیس مجلس از آن نام می برد، در میان فرهنگ دوستان و کارشناسان میراث فرهنگی به عنوان میدان عتیق و در میان مردم محلی، کهنه و یا کهن شهرت دارد منتها در فهرست میراث ملی، پرونده میراث جهانی میدان نقش جهان و مسجد جامع اصفهان نیز از این میدان با نام میدان عتیق یاد شده است. اما از آنجا که مشکلات حقوقی ما بین سازمان میراث فرهنگی و مدیریت شهری وجود داشت، میدان عتیق در اواسط پروژه به میدان امام علی(ع) تغییر نام داد.

همچنین در زمان اجرای این پروژه مغازه داران و مردم بسیاری از این اقدام ناراضی بودند چرا که املاک یا به صورت کامل تملک نشده بود و یا پولی که بابت تملک پرداخت شده بود، مالکان را راضی نمی کرد به همین دلیل نماز عید فطر نیز در این مکان برگزار نشده بود چون عده ای معتقد بودند این مکان غصبی است.

با این حال، آیت‌الله سید یوسف طباطبایی‌نژاد نماینده ولی فقیه در استان و امام جمعه اصفهان در مراسم افتتاح این پروژه گفت: شهرداری تمام توان خود را برای راضی نگاه‌ داشتن مردم منطقه انجام داد. هیچکس حق ناراضی بودن از اجرای چنین میدانی را ندارد.

سقاییا‌ن‌نژاد شهردار اصفهان هم در این مراسم قول احداث موزه سلجوقیه و آل‌بویه را در این محدوده داده و با تاكيد بر اينكه با احياي ميدان امام علي(ع) ۵۳ اثر تاريخي در اين محدوده و ۱۱ درصد از بافت فرسوده شهر احيا مي‌شود، بیان کرده است: احیای ميدان تاريخي امام علي(ع) نه تنها باعث ثبت جهاني مسجد جامع شد بلكه بزرگترين بازار سرپوشيده كشور را بعد از ۴۰ سال به هم متصل كرد؛ از سوی دیگر، ميدان امام علي(ع) در بزرگترين محور تاريخي اصفهان، تمدن و هويت كشور را زنده مي‌كند و باعث جذب توريست مي‌شود.

اما نظر علیرضا ذاکراصفهانی استاندار اصفهان درباره ساخت بنای جدید میراثی نیز جالب توجه بود، چرا که او گفت: در صورتی که دولت و مجلس شرایط مساعد را فراهم کنند، ساخت بنای جدیدی در دوران معاصر اصفهان آغاز می‌شود که یادگار نظام جمهوری اسلامی ایران باشد و به عنوان هماوردی برای میدان نقش‌جهان در دوره صفویه و میدان امام علی(ع) در دوره سلجوقیان شناخته شود.

با این حال، پروژه میدان امام علی درحالی افتتاح می شود که شاهین سپنتا، از فعالان میراث فرهنگی در استان اصفهان در گفتگو با خبرنگار مهر از میدان عتیق جدید در خوشبینانه ترین حالت به عنوان کاریکاتوری از میدان نقش جهان یاد کرد و گفت: این پروژه نشانی از فرهنگ و تاریخی ندارد شاید این موارد در فاز سوم دیده شود. حجره های نیمه کاره، و تکمیل نشدن پروژه ساختمانی دور میدان مستطیل شکل عتیق باعث می شود تا این افتتاح شکلی هم قابل انجام نباشد چه برسد به محتوایی.

وی گفت: بافت تاریخی اصفهان در این پروژه دست خوش تغییرات زیادی شد به عنوان مثال حمام کرسی و سقاخانه صفوی در این پروژه تخریب شدند.

سپنتا معتقد است که این پروژه درست اجرا نشده است ولی با ماهیت آن کسی مشکلی ندارد.

حتی یکی دیگر از کارشناسان میراث فرهنگی گفته است: احیای میدان عتیق حدود 40 سال پیش و همزمان با بحث احیای محور تاریخی اصفهان مطرح شد و  با اینکه در جلسات اجرایی برخی نکات تاریخی به دوستان گوشزد شد، اما برای مثال، درباره‌ معماری کف میدان، کاربردهای تاریخی لحاظ نشد یا نخواستند این مسائل را قبول کنند. اگرچه در برخی موارد، گوشزدها رعایت نشد، اما ساماندهی این محور تاریخی نکته‌ قابل توجهی است.

وی بیان کرد: ساخت مراکز تجاری موجب شده تا مناطق سنتی خرید، رونق خود را از دست بدهند. افزایش تعداد مراکز خرید مدرن موجب می‌شود تا بازارهای قدیمی متروکه ‌شوند. به این ترتیب، باید منتظر باشیم تا اتفاقی که برای بازار نایین و زواره افتاد، در اصفهان هم تکرار شود.

مخالفت با اجرای این پروژه به جایی رسید که پس از کشف و پیدایش آثار متعلق به آل بویه در اسفند ماه سال ۸۸ و انتشار خبر آن، رئیس ایکوموس ایران، شورای بین المللی بناها و محوطه های تاریخی نیز در مورد حفاری‌های انجام شده در میدان عتیق اصفهان گفت: آنچه بیش از هر چیزی نگران‌کننده است، مسأله‌ وسعت، شدت و شکل دخالتی است که در اطراف مسجدجامع اصفهان انجام می‌شود.

سیدمهدی حجت معاون میراث فرهنگی سازمان نیز اظهار داشت که در بافت قدیم اصفهان و در کنار یکی از مهمترین بناهای تاریخی جهان ـ مسجدجامع اصفهان که دایره المعارف معماری اسلامی است ـ با چنین وسعتی، دخالت صورت گیرد، جای تأمل و نگرانی دارد. اکنون بخش جنوبي حريم مسجد جامع عتيق تبديل به ميدان، پارکينگ و زيرگذر شده و تغيير کاربري تجاري يافته است.

عليرضا جعفري زند باستان شناس، از اين طرح به عنوان بلاي جان بافت تاريخي اطراف مسجد جامع ياد کرده و گفته است که ميدان عتيق (امام علي) بدون شک تجاري طراحي شده و ساخته مي‌شود. اين مجموعه تجاری در حال ساخت، سبب بالا رفتن قيمت زمينهاي اين محدوده شده که به تنهايي و حتي بدون در نظر گرفتن تخريبهاي مجريان اين پروژه، بافت دست‌نخورده و تاريخي را در معرض تخريب و نوسازي‌هاي تازه‌تر قرار مي‌دهد.