نيما نادري مدير اجرايي پروژه بازسازي ارگ بم در گفتگو با خبرنگار اعزامي مهر به بم در مورد روند اين پروژه گفت : در اولين مرحله سعي شد تا آنچه از ارگ باقي مانده است حفظ شود . به همين دليل يك سري حفاظ‌هايي نصب شد و براي ديوارهايي كه مانده بود ، شمعك زديم. شما اوايل وقتي وارد ارگ مي‌شديد ، فقط تلي از خاك مي‌ديديد. ما با الوارهاي چوب مسيري را درست كرديم تا مردم بتوانند به ديدن ارگ بيايند . سپس در همان مسير آوار برداري كرديم و اين معبري كه هم اكنون وجود دارد باز شد. همانطور كه مشاهده كرديد حجم آوارها رو به كم شدن است . البته بخش شرقي هنوز پر از آوار است.
وي افزود : البته اولويت‌هايي نيز در كار لحاظ شده است . بعنوان مثال با توجه به بحث اعتقادي مردم سعي كرديم مسير مسجد را زودتر از جاهاي ديگر باز كنيم . در اين مسجد يك چاهي هست به نام چاه صاحب الزمان كه مردم براي نذر و نياز به ديدن آن مي‌روند . مسير و محوطه مسجد و اين چاه جزو اولين قسمت‌هايي بود كه باز شد .
نادري درباره علت كندي روند بازسازي ارگ گفت : مراحل كار در ارگ با ساير نقاط زلزله زده بسيار متفاوت است . بخاطر حساسيتي كه وجود دارد ، در اينجا نمي‌شود از لودر براي آوار برداري استفاده كرد . نبايد آوار برداري باعث تخريب بيشتر آنچه از ارگ باقي مانده است ، بشود . بايد خيلي با دقت و وسواس پيش رفت. به همين دليل روند كار در اينجا كند به نظر مي‌رسد. از طرف ديگر مقدماتي نيز بايد رعايت شود . مثلا هر قسمت اول بايد مستند نگاري بشود . باستان‌شناس بررسي‌هايش را انجام دهد ، مرمت گر كارش را تمام كند و . . . تا بالاخره نوبت به آواربرداري آن قسمت برسد. چون پس از زلزله اشياء بسياري در ارگ كشف شد. از سفال و كاغذ و چرم گرفته تا اسكلت انسان. خب پيش از اين به دليل اهميت بناي ارگ ، امكان حفاري در آن وجود نداشت. وبسيار از رازهاي ارگ درونش مدفون بود. اما پس از زلزله اين امكان به وجود آمد كه اسرار دروني ارگ كشف و شناسايي شود. هم اكنون اشياء بسياري مربوط به دوره‌هاي مختلف تاريخ و حتي پيش از تاريخ كشف شده است . ما سفال‌هايي پيدا كرديم كه مربوط به عصر مفرغ است. در ميان برخي ستون‌ها اسكلت انسان يافت شد كه مربوط به دوره قاجاريه است .
وي ادامه داد : همچنين از لحاظ معماري به مطالب مهمي دست پيدا كرديم. بعنوان مثال برخي قسمت‌هاي ارگ بم در دوره‌هاي مختلف تاريخي بازسازي شده است . طي اين بازسازي ها لايه‌هايي به ديوارهاي اين قسمت‌ها اضافه شده. تا پيش از اين اطلاعات ما در مورد اين لايه‌ها فقط در حد حدس و گمان بود. چون نمي‌توانستيم بنا را براي كشف لايه‌ها تخريب كنيم . زلزله فرصتي ايجاد كرد تا ما توانستيم اين لايه‌ها را شمارش كرده و مورد بررسي قرار دهيم. كه بعضا تا ده لايه مربوط به دوره‌هاي مختلف شناسايي شد .
مدير اجرايي پروژه بازسازي ارگ بم اظهار داشت : با توجه به همه آنچه ذكر شد ، نبايد توقعي كه در ساير پروژه‌ها وجود دارد در مورد بناهاي تاريخي هم درنظر گرفته بشود. و انتظار داشت كه اينجا يكمرتبه پاكسازي بشود. به همين دليل سرعت تخليه آوار و روند بازسازي در اينجا پائين است.
وي اين حادثه را در جهان بي‌مثال دانست و افزود : بناهاي تاريخي بوده‌اند كه در اثر فرسايش به مرور تخريب شده‌اند اما چنين فاجعه غم انگيزي كه بنايي به اين عظمت يكباره نابود شده باشد ، در جهان بي‌سابقه است.
نادري درباره علت سالم ماندن قسمت‌هايي جزئي از ارگ گفت : اگر دقت كرده باشيد ديوارهايي هستند كه سالم مانده‌اند. اينها بخش‌هايي است كه در جهتي موازي با جهت زلزله بوده اند. ديوارهايي كه عمود بر جهت زلزله بوده اند ، همگي فرو ريخته‌اند . برخي ديوارهايي هم كه عمود بوده ولي سالم مانده اند ، بخاطر تقارن و شكل و مسائلي از اين دست بوده يا از قدمت كمتري برخوردار بوده اند .
وي درمورد اعضاي تيم پروژه بازسازي ارگ بم اظهار داشت : در اينجا گروه‌هاي مختلفي فعاليت مي‌كنند . در ميان اعضاي گروه ، باستان‌شناس ، مرمت‌گر ، آرشيتكت و . . . در مقطع كارشناسي و كارشناسي ارشد به كار مشغولند. چون اين پروژه يك كار گروهي است . شايد بطور متوسط همزمان 20 تا 25 نفر كارشناس بصورت دائم مقيم هستند . و حدود 110 نفر كارهاي اجرايي را بعهده دارند .
مدير اجرايي پروژه بازسازي ارگ بم كمك و همكاري كشورهاي خارجي در اين پروژه را مؤثر ارزيابي كرد و افزود: سازمان‌هاي زيادي در اين زمينه فعاليت مي‌كنند . مثل سازمان بين‌المللي يو اِن، يونيسف ، يونسكو، هيئتهاي علمي مثل هيئت ايتاليايي كه روي برج يك در قسمت جنوب‌غربي كار مي‌كند يا هيئتهاي فرانسوي و از همه مهمتر هيئتهاي ايراني مثل دانشگاه اصفهان كه رو يك برج ديگر كار مي‌كند.
وي با اشاره به كارگاه و آزمايشگاه‌هايي كه در محوطه بيروني ارگ و در كمپ مستقر هستند گفت : ما همزمان فعاليت‌هاي تحقيقاتي گسترده‌اي را انجام مي‌دهيم تا از نتايج آنها در بازسازي ارگ استفاده كنيم . بعنوان مثال در حال حاضر تلاش مي‌كنيم تا يك آئين‌نامه يا يك كد براي خشت خام به دست بياوريم . به زبان ساده‌تر مي‌شود گفت همانطور كه براي سازه‌هاي بتوني تحقيق مي‌شود تا يك تركيب مناسب با استحكام و در نظر گرفتن صرفه اقتصادي به دست بيايد ، درمورد خشت خام هم ما همين‌كار را مي‌كنيم .
نادري در پاسخ به اين سؤال كه آيا قبلا در ساير نقاط جهان چنين تحقيقي صورت نگرفته است ، گفت : به اين شكل نه . كارهايي مثلا در پرو و روماني شده ، اما به دليل اينكه هر منطقه شرايط خاص خودش را دارد ، نتايج تحقيقات آنها در اينجا نمي‌تواند مورد استفاده قرار بگيرد. حتما بايد شرايط و موقعيت اين منطقه هم درنظر گرفته شود .
وي افزود: خشت‌هايي كه تهيه مي‌شود در آزمايشگاه از نظر سختي ، آب‌شستگي ، مقاومت كششي ، فشاري ، خمشي و . . . مورد بررسي قرار مي‌گيرد تا سرانجام بتوان به يك تركيب خوب دست پيدا كرد . نزديك به هجده معدن خاك رس در مناطق اطراف اينجا بررسي شد تا بالاخره يك معدن از ميان اين هجده تا انتخاب شد كه خاكش از نظر آزمايشگاه قابل قبول بود. اين تازه يك مرحله كار بود . بعد از اين تازه نوبت به تحقيق درمورد تركيبات خشت مي‌رسد . اينكه چه موادي با اين خاك رسي بايد تركيب شود تا كيفيت آن را به حدي برسانيم كه از مقاومت لازم برخوردار باشد .
بحث ديگر ، ملاط است . چون در بررسي‌هايي كه انجام شد ، دريافتيم كه اكثر ترك‌هايي كه در يك سري قسمت‌ها ايجاد شده ، مربوط به ملاط است. يعني خشت شكسته نشده ، بلكه از ملاط بين خشت‌ها ترك ايجاد شده است و نشان دهنده اين است كه در آن قسمت‌ها سختي خشت خوب و مطلوب بوده ولي ملاط هيچ همخواني نداشته است. جالب است كه بدانيد در قسمت‌هاي كهن‌تر ارگ، خشت‌هاي قديمي سختي بالايي دارد و ملاطش هم چنان همخواني داشته كه با خشت عجين شده است. طوري كه شما ديوار را بصورت يكپارچه مي‌بينيد. روي اين حساب فهميديم كه يكي ديگر از اشكالات كار مربوط به ضعف ملاط است. تقريباً همين دو هفته پيش سه پروفسور از دانشگاه سايتاماي ژاپن به اينجا آمدند. آنها هم به همين نتيجه رسيدند. جالب اينكه آنها در پي ساخت و اختراع دستگاهي براي همين كار هستند. و قرار شده است در سفر بعدي‌شان به اينجا آن دستگاه را همراه خود بياورند.
وي در مورد نحوه همكاري كشورهاي خارجي در اين پروژه گفت : ما هدف‌هايمان را مطرح مي‌كنيم ، بعد آنها در راستاي اهداف ما فعاليت مي‌كنند . مثلا نقشه‌برداري مي‌كنند ، نمونه برداري ، آسيب شناسي و مدل سازي مي‌كنند . مدل‌ها را بوسيله دستگاه‌هايي در برابر رقص زلزله آزمايش كرده و بعد نظرات مختلف خود را درباره راه‌كارهاي ترميم آن ارائه مي‌كنند . ولي در نهايت خودمان تصميم مي‌گيريم كه كدام نظر را انتخاب كنيم . البته همزمان هيئتهاي ايراني هم فعاليت خود را انجام مي‌دهند . خصوصاً در مورد فونداسيون كلا خودمان كار مي‌كنيم.
مدير اجرايي پروژه بازسازي ارگ بم درپاسخ به اين سؤال كه آيا اين خدمات از سوي كشورهاي خارجي بصورت رايگان ارائه مي‌شود يا خير ، گفت : نه اينها خودشان اسپانسر دارند. مثلا از انگليس يا فرانسه ولي كمك‌هايشان صرفاً ارائه خدمات است نه كمك‌هاي نقدي.
وي در مورد ميزان نقش خدمات كشورهاي خارجي نسبت به نيروهاي داخلي گفت : خب فعال‌ترين بخش خود ما هستيم. حتي در مورد مسائل تحقيقاتي ، در زمينه‌هايي ما از آنها جلوتريم. بعنوان مثال مسئول اين پروژه آقاي دكتر مختاري طي سفري كه به انگليس داشت و بررسي هايي كه كرده بود ، مي‌گفت ما در زمينه خشت و آزمايشاتي كه تا الآن انجام شده است ، خيلي جلوتريم .
نادري واكنش خارجي‌ها نسبت به اين فاجعه را جالب توجه دانست و اظهار داشت . : آنها هم وقتي ارگ را مي‌ديديند ، خيلي متأثر مي‌شدند . اينجا ديگر بحث قوميت و مليت نبود .
وي درباره پيش‌بيني زماني بازسازي ارگ گفت : مسلماً زمان بسياري طول خواهد كشيد. شما ببينيد ، پيش از زلزله براي ترميم كنگره‌ها و بعضي بنا‌ها ، آنهم فقط در حدي كه پلاستر بكشند ، حدود 25 سال طول كشيد . با توجه به اينكه بيشتر، كار حفاظت‌هاي ضروري انجام مي‌شد و دخل و تصرفي در كار نبود . حالا تصور كنيد ، با توجه به عظمت اين پروژه و حساسيت و دقت و ظرافتي كه در اين كار هست ، قطعا زمان زيادي صرف خواهد شد تا كل پروژه انجام شود. البته ما نهايت تلاشمان را مي‌كنيم. تمام اين مراحلي كه ذكر شد همزمان و بصورت موازي در حال انجام است.
ضمنا سعي بر اين است تا روند كار بگونه‌اي باشد كه فضاي ارگ با آن روح خاص خودش سريع‌تر آماده شود . حتي من پيشنهاددادم كه براي پلان‌ها مختلف جانمايي شود . يعني مثلا يك بنايي كه بطور كامل ويران شده ، ديوارهايش تا ارتفاع نيم متر بازسازي شود تا درواقع نقشه بنا ، جانمايي شود و مرديم بتوانند در بازديد از آن فضا و روح ارگ را حس كنند. و خب البته اين طرح بايد بررسي و تصويب شود . چون در مورد بازسازي ارگ نظرات متفاوتي وجود دارد . برخي كارشناسان معتقدند كه اصلا نبايد ساخت و سازي صورت بگيرد و ارگ بايد در همين حالت بماند ، چون نمي‌خواهند دخل و تصرفي بشود. اما برخي ديگر معتقدند كه اين بنا در طول تاريخ چندين بار تجديد حيات شده و اگر ساخته نشود ، مدتي بعد اين تل خاكي با چند بارندگي گل مي‌شود و به يك تپه خاكي بدل مي‌شود. نظر اين عده برآن است كه حد اقل بايد بخش‌هايي بعنوان نمونه بازسازي شود. به هرحال نه مي‌شود گفت كه ارگ را در همين حال رها كنيم و نه اينكه همه آن را از نو بسازيم.
مدير اجرايي پروژه بازسازي ارگ بم همچنين عنوان كرد: يكي از دلايلي كه ما به سرعت مسير اصلي را آوار برداري كرديم و محل را براي بازديد آزاد گذاشتيم اين بود كه مي‌خواستيم مردم شهر را از نظر روحي رواني پشتيباني كنيم. مي‌خواستيم مردم را بكشانيم اينجا. دعوتشان كنيم و ترغيب كنيم كه بيايند ببينند. شايد روحيه‌شان بعد از زلزله كمي تقويت شود. چه بومي‌ها و چه غير بومي‌ها فرق نمي‌كند. حتي قبلاً براي بازديد از ارگ «ورودي» گرفته مي‌شده اما الان رايگان است .
وي افزود : اصلا يكي از دلايلي كه ما در همان مرحله اول - زماني كه اصلا آوار برداري هم شروع نشده بود - به سرعت مسير را تخته‌كوبي كرديم ، همين بود كه مردم بتوانند بروند داخل ارگ. يا اينكه نهايت تلاش صورت گرفت تا بخش مربوط به مسجد و چاه صاحب الزمان پاكسازي شود ، صرفا به خاطر بحث روحي و رواني مردم بود . مي‌خواستيم مردم ، مثل گذشته بتوانند بيايند و عبادت و نذر و نياز خود را انجام بدهند .
خب خيلي جاها وقتي گروه باستان‌شناسي ، مرمت و . . . فعاليت مي‌كنند ، منطقه قرق مي‌شود. ولي ما اين كار را نكرديم. ما راه را باز گذاشتيم كه مردم بيايند ببينند. يعني نخواستيم كه بحث تخصصي را از بحث عامه جدا كنيم و بگوييم كه نه شما متوجه نيستيد، برويد كنار ما كه محقق و متخصص هستيم مي‌آييم اينجا. نه ! همه چيز باز گذاشته شده كه مردم ببينند . خواستيم تا همه چيز باهم پيش برود .اگر هم الآن مي‌بينيد كه معبري بسته مي‌شود فقط به خاطر امنيت مردم است و الا هيچ محدوديتي از اين بابت نداريم. ايمني كه مي‌گويم ، منظورم به خاطر آوار است. اينجا هنوز قسمت‌هايي هست كه ايمني ندارد . سست است ، امكان ريزش دارد. البته آوار برداري هنوز ادامه دارد و ما در حال بازكردن معبرهاي ديگر هستيم . يعني يكي يكي ايمن‌سازي مي‌كنيم ، بعد معبر باز مي‌شود كه مردم بتوانند بروند داخل و قسمت‌هاي بيشتري را ببينند. قبل از زلزله معابر به طور كل باز بود چون از نظر ايمني مشكلي نبود . اما حالا وضعيت فرق مي‌كند .
به هرحال اين كار بسيار مؤثر بود. مردم به اينجا دلبستگي دارند . حتي به اين محل مي‌آيند و با ما درباره كار حرف مي‌زنند . نظراتشان را مي‌گويند . و ما با حوصله برايشان توضيح مي‌دهيم و به حرف‌هايشان گوش مي‌كنيم.
وي در مورد ساخت و سازهايي كه در بازسازي شهر و در محدوده اطراف ارگ انجام مي‌شود متذكر شد : ما حريمي را بعنوان حريم بافت قديمي در اطراف ارگ و چند نقطه ديگر تعيين كرده‌ايم كه ساخت و ساز در اين حريم تابع قوانين و مقررات خاص خودش است . يعني بايد مواردي مثل ارتفاع ، شكل ، معماري و . . . متناسب با بافت كهن و فرهنگي شهر بم در آن لحاظ شود . و اين موضع را با قاطعيت و جديت تمام دنبال مي‌كنيم.
نادري در پايان نگراني آينده را از مشكلات موجود در پروژه مهمتر دانست و گفت : خوشبختانه تا الآن همكاري‌هاي خوبي صورت گرفته است . ولي ما نگران آينده هستيم. نگرانيم كه با اين پروژه ، مثل يك پروژه صنعتي برخورد نشود. حساسيت ، ظرافت و دقت اين كار در نظر گرفته شود . ما مجبوريم كه حركتي آهسته و در عين حال پيوسته داشته باشيم. اين پروژه تحقيقاتي و مطالعاتي است . ما اينجا شبانه روزي خاك مي‌خوريم . نبايد برخورد تجاري و بازاري با اين كار بشود. البته الان مشكلي نيست ، ولي از آنجا كه اين كار خيلي زمان بر است ، نگرانيم كه مبادا رفته رفته از توجه مسئولين نسبت به آن كاسته شود و روندد كار در آينده دچار مشكل بشود.
نظر شما