من خبرگزاری هستم پس هستم!/ لزوم ساماندهی سایت‌های خبری

به گزارش خبرنگار مهر، موضوع شناسنامه‌دار شدن سایت‌های خبری و فعالیت شفاف و قانونمند آنها، مدتی است به عنوان یک اولویت در دستور کار بخش رسانه‌ای دولت قرار گرفته است. معاونت مطبوعاتی وزارت ارشاد اخیراً از همه رسانه‌های خبری فضای مجازی خواسته تا به منظور ایجاد شفافیت و تمایز آنها از شبنامه‌های الکترونیک، نام صاحب‌امتیاز، مدیرمسئول و آدرس پستی خود را در محل معینی از رسانه خود منتشر کنند.

قانون هم در این خصوص تصریح مشخصی دارد. در ماده ۱۸ قانون مطبوعات و ذیل فصل پنجم (شرايط متقاضی و مراحل صدور پروانه) آمده است: «در هر شماره باید نام صاحب امتیاز، مدیرمسئول، نشانی اداره و چاپخانه‌ای كه نشریه درآن به چاپ می‌رسد و نیز زمینه فعالیت و ترتیب انتشار نوع نشریه (دینی، علمی، سیاسی، اقتصادی، ادبی، هنری و غیره) در صفحه معین و محل ثابت اعلان شود، چاپخانه‌ها نیز مكلف به رعایت مفاد این ماده می‌باشند».

در حال حاضر و مطابق اطلاعات سامانه جامع رسانه‌های کشور، ۸۹۰ رسانه با عنوان «پایگاه خبری» و ۴۵ رسانه با عنوان «خبرگزاری» مجوز فعالیت دارند. این رسانه‌ها البته تنها آنهایی هستند که به صورت رسمی به ثبت رسیده‌اند و در حال فعالیت هستنند اما بسیاری دیگر هستند که بدون هویت مشخص به عنوان سایت خبری مشغول فعالیت هستند و گاه حتی خود را «خبرگزاری» هم معرفی می‌کنند.

فارغ از مسئله تعداد زیاد این رسانه‌ها در فضای مجازی به ویژه در مورد خبرگزاری‌ها - شاید ایران جزو نوادر کشورهایی باشد که ۴۵ خبرگزاری فقط به صورت رسمی در آن فعالیت می‌کنند - موضوع نامشخص بودن هویت بسیاری از سایت‌های خبری در فضای مجازی، امروز دیگر به یک دغدغه عمومی میان اهالی رسانه و نیز مخاطبان آنها تبدیل شده است. ؛ انتشار گاه و بی‌گاه اخبار کذب در مورد مسائل و موضوعات مختلف به خصوص مسائل مربوط به حریم خصوصی افراد از یک سو، و نبود راهکاری قانونی برای تحت پیگرد قرار دادن انتشار دهندگان این مطالب از سوی دیگر، موضوع ساماندهی به وضعیت فعالیت سایت‌های خبری را ه دغدغه ای جدی تبدیل کرده است. در گفتگوهایی با کارشناسان و نیز مدیران مسئول برخی سایت‌های خبری، تلاش کرده‌ایم به این مسئله و نحوه مواجهه با این معضل بپردازیم.

فرقانی: بسیاری از سایت‌های خبری در واقع وبسایت‌هایی شخصی هستند

محمد مهدی فرقانی استاد پیشکسوت حوزه روزنامه نگاری رئیس دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی در گفتگو با خبرنگار مهر در خصوص لزوم شناسنامه دار شدن سایت‌های خبری و ساماندهی آنچه وضعیت آشفته خبر در فضای مجازی خواند گفت: ما با دو مسئله در این حیطه روبرو هستیم که باید هر دو وجه را مدنظر داشته باشیم؛ اصولاً مهمترین دستاوردی که شبکه‌های مجازی و امکاناتی که اینترنت با خودش آورده است، پیشبرد و گسترش آزادی بیان و دادن حق سخنگویی به شهروندان است.

وی افزود: یعنی اینکه رسانه صدای شهروندان باشد و نظرات آنها در رسانه‌ها منعکس و شنیده شود. وجه دیگر مسئله البته آشفته بازاری است که می‌تواند همین امکانات، به وجود بیاورد. یعنی اینکه صداهایی بلند شوند اما صاحب صدا دیده نشود و شناخته نشود و بعضاً حتی حریم خصوصی را نقض کنند و یا متضمن توهین، تهمت و افترا باشند این جزو عوارض این مسئله است.

فرقانی افزود: به هر حال می‌توان به طور بالفطره نوعی نظارت و اعمال قانون را برای جلوگیری از عوارض منفی امکانات جدید ارتباطی در نظر گرفت و در عین حال باید مراقب بود که راه آزادی بیان، سد نشود و آزادی‌های رسمی و اجتماعی محدود نشوند.

این تحلیلگر حوزه رسانه در ادامه با بیان اینکه البته من از ابتدا هم موافق این نبوده ام که این همه خبرگزاری داشته باشیم اما در دنیا هم اصلا اینگونه نیست گفت: بسیاری از این به اصطلاح سایت‌های خبری که بعضا اطلاق خبرگزاری هم به آنها می‌شود، می‌تواند وبسایت‌های شخصی باشد. لذا خود این موضوع باید ساماندهی شود؛ فلسفه دادن مجوز به خبرگزاری‌های جدید این بوده که بخش خصوصی وارد فعالیت در این عرصه شوند ولی ما می‌بینیم که این سازمان‌های دولتی هستند که سایتی را راه می‌اندازند و اسمش را می‌گذارند خبرگزاری.

وی همچنین گفت: بسیاری از سایت‌های خبری وجود دارند که ادعا می‌کنند ما خبرگزاری هستیم لذا لازم است این آشفته بازار سامان یابد اما اینکه سایت‌های خبری و خبرگزاری‌ها شناسنامه دار شوند، نباید به این معنا باشد که دولت بتواند آزادی بیان آنها را محدود کند بلکه باید به این دلیل باشد که صاحب صدایی که از این سایت‌ها و خبرگزاری‌ها بلند می‌شود، قابل شناسایی باشد. اگر اینگونه باشد، مسئله قابل قبول و قابل تامل خواهد بود.

همچنین پرویز سروری مدیرمسئول سایت جهان نیوز در این خصوص به خبرنگار مهر گفت: شناسنامه دار کردن رسانه‌ها امر بسیار مطلوب و مناسبی است اما نکته‌ای که باید به آن توجه شود این است که دولت‌ها برای شناسنامه‌دار کردن فضای خبری، نباید تضییقاتی را علیه رسانه‌های مخالف خودشان ایجاد کنند. به عقیده من باید فرآیند مناسبی برای این کار تعریف شود چرا که در غیر این صورت، می‌تواند آثار و تبعات منفی به دنبال داشته باشد.

وی با تاکید بر لزوم رعایت عدالت و مساوات در این خصوص و توجه نکردن به گرایش‌های سیاسی رسانه‌ها از سوی مراکزی که مسئولیت این ساماندهی را بر عهده دارند، گفت: اگر دولت بخواهد مسائل سیاسی و جناحی را در این خصوص دخیل کند، به نظرم به نتیجه مطلوب نخواهیم رسید. نباید اینگونه باشد که کسانی که این مجوزها را اعطا می‌کنند، همان‌ها باشند که سایت‌ها را ساماندهی می‌کنند چون این مسائل ممکن است شائبه‌هایی را در خصوص عدم رعایت عدالت و مساوات به وجود بیاورد.

مدیرمسئول سایت جهان نیوز همچنین با بیان اینکه متاسفانه دولت در برخی موارد برخورد مضیقانه‌ای نسبت به رسانه‌های منتقد داشته است، گفت: باید روح نقد را در کشور حفظ کرد و آن را پاس داشت و لذا بنده معتقدم فرآیند ساماندهی سایت‌های خبری نباید در اختیار دولت باشد بلکه باید حاکمیت در این خصوص دست بالا را داشته باشد چرا که قرار است رسانه‌ها در چارچوب نظام حرکت کنند نه دولت.

مجید رضاییان هم در خصوص موضوع ساماندهی سایت‌های خبری و تاکیدی که معاونت مطبوعاتی در این خصوص دارد، معتقد است: در مورد این مسئله باید سه اصل را در نظر بگیریم؛ اصل آزادی بیان، اصل استانداردسازی رسانه‌ای و اصل حرفه‌ای بودن رسانه‌ها. باید این سه اصل را با هم دید. به نظر می‌رسد هر رسانه‌ای در هر جای دنیا باید خود را با این سه اصل منطبق کند. تلاش برای استانداردسازی رسانه‌ها کار درستی است که باید با اصل آزادی بیان دیده شود.

رضاییان گفت: معنای استانداردسازی رسانه‌ها این نیست که این اصل را مغایر آزادی رسانه‌ها ببینند. در همه جای دنیا وقتی رسانه‌ها منتشر می‌شوند خود را در یک چارچوب استاندارد می‌بینند و بعد منتشر می‌شوند. آن‌ها نیروهای حرفه‌ای را جمع می‌کنند، به نیروهایشان آموزش حرفه‌ای می‌دهند، مخاطبانشان را تعیین می‌کنند و پس از اعلام خط مشی خود، کارشان را آغاز می‌کنند.

به گفته وی، در حال حاضر در رسانه‌هایی که در فضای مجازی فعالیت می‌کنند، توجه به روزنامه‌نگاری خبری - تحلیلی و توجه به روزنامه‌نگاری تخصصی مهم است. معمولاً وب‌سایت‌های تخصصی در فضای وب تلاش می‌کنند حداقل‌های یک رسانه استاندارد را رعایت کنند، اما شاید سایت‌های خبری - تحلیلی بیشتر شامل ضرورت استاندارد شدن، بشوند.

این متخصص عرصه رسانه همچنین یادآور شد: گاه برخی سایت‌ها شایعات، مسائل غیرمستند و امور شخصی افراد را در قالب خبر منتشر می‌کنند یا با جعل خبر و همچنین توهین به اشخاص فعالیت می‌کنند که همه این‌ها به اخلاق رسانه‌ای لطمه وارد می‌کند. من معتقدم دولت باید این بسترسازی را انجام دهد که در روزنامه‌نگاری از کار تخصصی حمایت شود.

مقدم: رسانه، جای انجام دادن کارهای مخفی و پنهانی نیست

بیژن مقدم مدیر مسئول سایت «الف» هم در گفتگو با خبرنگار مهر، با اشاره به آنچه آشفته بازار عرصه خبر در فضای مجازی نامید، بر لزوم ساماندهی این وضعیت از سوی دولت و نهادهای مسئول تاکید کرد و گفت: من کاملاً مدافع شفافیت فعالیت در فضای مجازی هستم و معتقدم هر کسی که کار رسانه‌ای می‌کند، باید مسئولیت‌پذیر باشد. عرصه رسانه، عرصه انجام دادن کارهای مخفی و پنهانی نیست.

وی افزود: فضای مجازی هم اگرچه در ایران همواره پیوند نزدیکی با عرصه سیاست در جریان‌های سیاسی داشته است، اما باید مشخص باشد که کسی که اظهارنظری می‌کند یا اظهارنظری را منتشر می‌کند، چه هویتی دارد؟ باید این حق را برای مخاطب قائل شد که بداند با چه گروه یا افرادی طرف است.

مقدم ادامه داد: باید اذعان کرد علیرغم گسترش فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی در کشور، این آمادگی در میان ما وجود نداشته است که هویت خودمان را به مخاطب اعلام کنیم. به عقیده من قاعده این کار این است که طی یک فراخوان عمومی اعلام شود که گردانندگان سایت‌های خبری می‌بایست خودشان را معرفی کنند و حتی معتقدم صدا و سیما هم باید روی این موضوع تبلیغ کند که همه سایت‌ها موظف شوند خودشان را در سامانه‌ای که وجود دارد، ثبت کنند.

مدیر مسئول سایت الف گفت: این مساله بسیار ضروری است و نباید فکر کرد که می‌شود آن را پنج یا شش سال طول داد، بلکه باید یک زمان بسیار کوتاه مثلا یک یا دو ماه تعیین کنند و با یک تدبیر، همه سایت‌های خبری که در فضای مجازی فعالیت می‌کنند، خود را به ثبت برسانند.

وی یادآور شد: برخی از همکاران ما فکر می‌کنند که این ثبت الزاماً به معنی دریافت مجوز است، در حالی که اصلاً این‌طور نیست وقتی ما خودمان را ثبت می‌کنیم یعنی اعلام می‌کنیم که ما دارای فلان هویت، فلان شماره‌تلفن، ایمیل، آدرس و ... هستیم. تازه از اینجا به بعد است که ما خودمان را به مخاطب معرفی کرده‌ایم و آن وقت می‌رویم مجوز می‌گیریم.

مقدم با تاکید بر لزوم ساماندهی آنچه او نامشخص بودن هویت گردانندگان بسیاری از سایت‌های خبری نامید، گفت: این مساله باید با قدرت بیشتری انجام شود تا ما طی چند ماه آینده شاهد ساماندهی همه سایت‌های خبری باشیم. قطعاً این اقدام باید با هدف مراقبت از آسیب‌هایی که فضای خبری با آن روبرو شده است، صورت گیرد و هدف دیگری را قاعدتاً دنبال نمی‌کند.

مدیر مسئول سایت الف افزود: اگر همه تابع قانون باشند و به طور شفاف عمل کنند، آن وقت می‌توان حمایت‌های واقعی را تعریف و آنها را حتی تقویت کرد. به هر حال نگرانی نهفته در این مساله این نیست که با ساماندهی سایت‌های خبری، آزادی بیان تهدید شود، بلکه نگرانی، بی‌مسئولیتی برخی سایت‌ها است که در حال حاضر با آن روبرو هستیم.

وی با بیان اینکه متاسفانه در کشور ما برخلاف همه جای دنیا، خبرگزاری‌های متعددی فعالیت می‌کنند، گفت: من معتقدم باید به همین ۱۰، ۱۵ خبرگزاری موجود قانع بود و همچنین نباید یک سایت خبری که به هیچ وجه در حد یک خبرگزاری نیست، خود را خبرگزاری معرفی کند و این عنوان را برای خودش جعل کند. هر مقدار به سمت شفافیت حرکت کنیم، در نهایت نفع آن به خود رسانه‌ها و همچنین مخاطبان آنها برمی‌گردد.

مقدم در پایان گفت: متاسفانه بارها و بارها مشاهده می‌شود که یک سایتی که هویتش نامشخص است، یک مطلب کذبی را حتی در مورد حریم شخصی افراد منتشر می‌کند و ساعت‌ها و روزها و گاه هفته‌ها باید دوندگی کنیم تا آن مطلب تکذیب شود. اما از آنجا که گردانندگان این سایت‌ها عموماً نامشخص هستند، حتی نمی‌توانیم آن مطلب کذب را هم تکذیب کنیم.