انديشه سياسي در اسلام معاصر

به گزارش خبرگزاري "مهر"، با وفات پيامبر در سال يازدهم هجري درگيريها و بحثهايي كه بر سر جانشيني ايشان مطرح شدند زمينه اي بودند براي انديشه سياسي در بين مسلمانان. هر چند كه در ابتدا بحث بر شخصيتها بود و اينكه چه كسي شايسته رهبري است. اما كم كم جدالها جنبه نظري و انديشگي پيدا كرد. همين مباحث منجر به ايجاد فرقه ها و گروههاي متعددي در اسلام شد كه هر كدام دستگاه انديشه خاص خود را داشته اند.

هر چند عمده تاريخ اسلام و مسلمانان تحت حكومتهاي استبدادي سير مي شده، ولي هيچ گاه چراغ انديشه خاموش نبوده است. هر چند كه بعد از حمله مغول و فروپاشي خلافت اسلامي جامعه مسلمانان دچار يك دوره ركود وانحطاط مي شود اما بعد از سالها بيخبري و در اثر مواجه شدن با رقيبي سرسخت چون غرب در قرون 19 و 20 ميلادي، دوباره مسلمانان با تكيه بر سنت خود سعي در مقابله با حريف قوي خود را دارند. از اين جهت است كه موضوع انديشه سياسي در جوامع معاصر مسلمان اهميت ويژه اي مي يابد. در همين راستا يكي آثار به تعبيري كلاسيك در زمينه انديشه اسلامي كتاب زنده ياد حميد عنايت است. كتاب "انديشه سياسي در اسلام" معاصر توسط شركت انتشارات سهامي خوارزمي و با ترجمه شيوا و روان بهاء الدين خرمشاهي (اصل كتاب به زبان انگليسي است) منتشر شده است.

به گزارش "مهر"، كتاب شامل يك مقدمه و پنج فصل است. اين كتاب به انديشه هاي سياسي مسلمانان در دنياي معاصر با نيم نگاهي به گذشته مي پردازد. فصل اول كتاب با عنوان تشيع و تسنن: تعارض و توافق به بررسي تفاوتهاي سياسي بين دو مذهب عمده اسلام يعني تشيع و تسنن اختصاص دارد. مؤلف نشان مي دهد كه رابطه بين اين دو در عصر جديد، رفته رفته تحول يافته و لااقل در قلمرو آموزه هاي سياسي از برخورد حاد به صورت مواجهه متعادل بين فرقه اي درآمده است. داستان الغاي خلافت اسلامي بعد از جنگ جهاني اول و تشكيل جمهوري سكولار در تركيه كه واكنشهاي متعددي در جهان اسلام از هند تا مصر ادامه  داشت، در فصل دوم آمده است.

تلاش برخي از انديشمندان اسلامي بعد از سقوط خلافت عثماني جهت تجديد خلافت اسلامي، در نهايت به نتيجه اي نمي رسد. از طرف ديگر بسياري از متفكران جهان اسلام كه به تجدد گرايي اسلامي مشهورند اصولا با تجديد حكومتهاي سنتي مخالف بوده و از تشكيل حكومت بر مبناي تحولات دنياي معاصر حمايت مي كردند. عنوان فصل سوم انديشه حكومت اسلامي است اين فصل عمدتا به نظريه هاي حكومت اسلامي بعد از الغاي خلافت در سال 1924 اختصاص دارد. انديشه هاي متفكراني چون محمد رشيد رضا، نظريه پرداز سوري مقيم مصر كه تاثير مهمي بر جنبش اخوان المسلمين در مصر داشته مطرح مي شود. رشيد رضا عمدتا در پي احياي خلافت اسلامي با توجه به شرايط  جديد كشورهاي اسلامي است. در قسمت ديگر اين فصل ذيل عنوان اصل گرايي Fundamentalism به بررسي جنبش اخوان المسلمين در مصر و همتايان آن در ايران يعني فدائيان اسلام و جنبش جماعت اسلامي در پاكستان مي پردازد. با مقايسه اي كه بين اين جنبشها صورت مي گيرد و جود تشابه و تفارق آنها را مشخص مي كند.

موضوع فصل چهارم كتاب اب عنوان ناسيوناليسم، دموكراسي و سوسياليسم تجزيه و تحليل نوع برخورد اسلام و انديشمندان اسلامي با ايدئولوژيهاي غربي است. هركدام از متفكران مسلمان با توجه به زمينه فكري و شرايط سياسي، اجتماعي خود، داراي موضوع نفي، انطباق يا پذيرش هر كدام از اين مكاتب بوده اند. در اينجا ما يك نوع رويارويي و هماوردي از طرف مسلمانان در مواجه با ايدئولوژي هاي غربي روبرو هستيم.

به تحليل "مهر"، آنچه در آخر در مورد اين كتاب مي توان گفت اين است كه حميد عنايت، تلاش كرده، با ديدگاهي بي طرفانه و خالي از هر گونه حب و بغض، انديشه سياسي مسلمانان را در دنياي معاصر كه متشكل از گرايشهاي مختلفي است، توضيح و تشريح كند. به همين خاطر اين اثر يكي از منابع اصلي در فهم تاريخ انديشه هاي اسلامي است.