لقاح مصنوعي مادر علم سلول هاي بنيادي / افراد نابارور اميدوار به تمايز سلول هاي بنيادي به سلول هاي جنسي

كاربرد عمده تحقيقات سلول هاي بنيادي در زمينه پيوند مغز استخوان با استفاده از سلول هاي بنيادي بزرگسالان است. در اوايل قرن بيستم پزشكان مغز استخوان را از راه دهان به بدن بيماران مبتلا به كم خوني و سرطان خون انتقال دادند. اگرچه اين آزمايش در آن زمان موفقيتي را در برنداشت، اما دانشمندان به واسطه آن دريافتند كه مي توان سلامتي را به بدن موش هاي داراي نقص مغز استخوان با تزريق مغز استخوان به خون آنها از بدن موش هاي سالم، بازگرداند.

شايد روزي دانشمندان بتوانند يك اندام كامل را در آزمايشگاه پرورش داده و آن را جايگزين اندام آسيب ديده بدن كنند.براي اين كار بايد نوعي چارچوب از جنس پليمر زيست تجزيه پذير را به شكل اندام مورد نظر ساخته و آن را با سلول هاي بنيادي جنيني يا بالغ بارور سازند.سپس عوامل رشد مخصوص آن اندام را به اين چارچوب اضافه مي كنند تا پرورش اندام را تحت كنترل و هدايت درآورند.

گروه حوزه و دانشگاه خبرگزاري مهر، در گفتگو با چند نفر از متخصصين كشور در زمينه سلول هاي بنيادي كاربردها و نحوه استفاده سلول هاي بنيادي در درمان بيماري هاي مختلف را مورد بررسي قرار داده است.

"فاريابي" خاطرنشان كرد: اين طرح در مرحله فاز دو قرار دارد.در اين مرحله بايد يك داربست به صورت سه بعدي تهيه شود كه براي انجام آن با استفاده از كامپيوتر و عكسبرداري نقص موجود ترسيم مي شود و سپس بازسازي آن به طور دقيق و مطابق با طرف ديگر صورت انجام مي گيرد، داربست بر اساس شكل تهيه شده، طراحي مي شود، پس از رشد سلول هاي استخواني در داربست قابل جذب، توده بدست آمده توسط عمل جراحي به فرد پيوند زده مي شود.

وي اضافه كرد: در حال حاضر براي از ميان بردن آثار ضايعات و ناهنجاري هايي كه در نواحي استخواني وجود دارد، بايد يك استخوان را به محل ناهنجاري و ضايعه فرد پيوند زد و براي اين كار از يك نقطه بدن فرد زنده استخوان برداشته مي شود. عيب اين مسئله اين است كه علاوه بر اينكه بايد براي نقطه آسيب ديده استخوان تهيه كرد، جايي كه استخوان از آنجا برداشت مي شود نيز ممكن است دچار مشكل شود، همچنين اشكالات زيبايي و ناتواني در يافتن شكل و اندازه مناسب براي استخوان مورد نظر از ديگر معايب اين نوع اعمال جراحي است.

دكتر "خسرو جديدي" جراح و فوق تخصص قرنيه چشم كه در مورد پيوند سلول هاي بنيادي چشم به قرنيه جانبازان شيميايي فعاليت داشته است، با تشريح روش پيوند گفت: سلول هاي بنيادي چشم از نوعي هستند كه تنها توانايي ساخت ارگان چشم را دارند و نمي توانند در ساخت سلول ديگري مشاركت داشته باشند.اين سلول ها را مي توان از دهنده زنده، دهنده مرده و محيط كشت سلولي در آزمايشگاه تأمين كرد.

وي افزود: اگر چشمي آسيب جدي ببيند تا اندازه اي كه سلول هاي بنيادي آن از ميان برود در صورت پيوند قرنيه، پيوند پس زده مي شود.بنابراين گام اول جايگزيني سلول هاي بنيادي آسيب ديده چشم با سلول هاي سالم است، در واقع وجود سلول هاي بنيادي در پيوند قرنيه و عمل جراحي آن نقش مهمي ايفا مي كنند.

وي افزود: در حال حاضر سلول از خود فرد گرفته مي شود، در محيط آزمايشگاه كشت داده شده و پس از آن پيوند زده مي شود.نكته مهم اين است كه اين روش در دنيا و ايران به تازگي شروع شده و نمي توان با قطعيت در خصوص موفقيت اين طرح اظهار نظر كرد و براي بررسي نتايج آن نيازمند زمان هستيم.

دكتر "محمدحسن شيخها" متخصص ژنتيك پزشكي از ديگر محققان كشور است كه بر روي تمايز سلول هاي بنيادي به سلول هاي مختلف بدن كار مي كند، وي هم اكنون بر روي تمايز سلول هاي بنيادي به سلول هاي جنسي يا "ژرم سل" فعاليت مي كند.

وي درباره روش و ضرورت اين تحقيق گفت: در صورت تحقق اين ايده در يك دهه آينده، افرادي كه بر اثر شيمي درماني و يا بيماري هاي خاصي نابارور شده اند مي توانند از اين روش درماني بهره گرفته و به بارداري اميدوار شوند.

استاديار دانشگاه علوم پزشكي شهيد صدوقي يزد ياد آور شد: سلول هاي بنيادي بالغ و جنيني هر دو توانايي تمايز يافتگي به بافت هاي مختلف بدن را دارند اما هر كدام با ويژگي خاصي اين كار را انجام مي دهند.از سلول هاي بنيادي جنيني براي تمايز به "ژرم سل" نمي توان بهره برد زيرا فرزند ژنتيكي حاصل از اين روش از نظر اخلاقي به فرد تعلق ندارد به همين دليل براي تمايز سلول هاي بنيادي به "ژرم سل" بايد از سلول بنيادي بالغ خود فرد استفاده شود تا فرزندي كه از اين روش به دنيا مي آيد از نظر ژنتيكي به آن فرد تعلق داشته باشد.

"شيخها" تأكيد كرد: نكته مهم اين جا است كه از 10 تخمك اوليه به طور حتم سه تا 4 عدد آن رشد پيدا نمي كنند و نمي توان از آنها براي بارداري استفاده كرد، اين سلول ها در مرحله سلولي بلاستوسيت هستند و تنها به عنوان يك منبع سلولي مي توان از آنها بهره برد و هيچگاه به يك انسان تبديل نخواهد شد، بنابراين تصور اينكه از اين منبع سلولي مي توان در شبيه سازي بهره برداري كرد كاملاً بي اساس است. براي رفع هر گونه مشكل اخلاقي در مورد همان توده سلولي نيز از زوجي كه آن را ايجاد كرده اند، براي استفاده تحقيقاتي اجازه گرفته مي شود.

دكتر "محمدعلي نيلفروش زاده" رئيس مركز تحقيقات پوست و سالك اصفهان، داراي فوق تخصص جراحي پوست و ليزر است، وي در كشت خود منشاء (اتولوگ) سلول هاي فيبروبلاست و تزريق آنها در محل چروك و جوشگاه صورت در ايران موفقيت هايي كسب كرده است.

وي درباره كاربرد سلول هاي بنيادي در درمان بيماري ها و جوش و لك و پيس در افراد گفت: در اين روش توانستيم فيبروبلاست را از بخش كوچك پوست پشت گوش فرد جدا كرده، آن را تكثير كنيم و در دو نوبت پس از برداشت و يك ماه پس از آغاز درمان به بيمار تزريق كنيم و به اين ترتيب به تدريج  چروك صورت بيمار پر مي شود. از ميان سلول هاي پوست مي توان به سلول هاي فيبروبلاست‏، ملانوسيت و كراتينوسيت به عنوان سلول هاي مهم بافت پوست اشاره كرد كه در درمان عارضه ها و بيماري هاي پوستي كاربرد دارند.

استاديار دانشگاه علوم پزشكي تهران تأكيد كرد: اين فعاليت هنوز در مرحله تحقيقات قرار دارد و با وجود اينكه براي عمل زيبايي كاربرد دارد اما به بيماران توضيح داده شده كه يك كار تحقيقاتي است.به دليل اينكه اين روش براي جوان سازي پوست و رفع فرورفتگي و ناهنجاري هاي پوستي ناشي از آكنه و سالك انجام مي گيرد و با استقبال بسيار زيادي مواجه شده اما به صورت محدود انجام مي گيرد. سلول ها از خود فرد گرفته مي شود تا ايمني بدن فرد مخدوش نشود.

وي افزود: در اين مركز به بيماران پيشنهاد مي كنيم كه چنين درماني تنها به صورت تحقيقاتي و تجربي وجود دارد كه البته براي بيمار تشريح مي شود كه عوارض احتمالي و درجه بهبودي در صورت استفاده از اين نوع درمان هنوز ناشناخته است. بيمار پس از مراجعه، مورد مشاوره قرار مي گيرد و در صورت پذيرش و امضا رضايت نامه كتبي از سوي بيمار، در طرح تحقيقاتي وارد مي شود.از مغز استخوان بيمار عمل جداسازي انجام شده و پس از تكثير به سلول هاي بنيادي به سلول هاي كبدي تمايز داده مي شوند و از طريق راهنمايي سونوگرافي به داخل وريد "پورت" تزريق شده و وارد كبد مي شوند و در نهايت بيمار تحت نظر يك پايش آزمايشگاهي و باليني قرار مي گيرد.