خبرگزاری مهر، گروه استان ها- ونوس بهنود: روزهای پایانی ماه شعبان برای اردبیلی‌ها زمزمه آغاز ماهی عزیز و گرامی است. ماهی متفاوت در طول سال که قرار است فرصت عبودیت باشد و ویژگی‌های منحصر به فرد خود را دارد.
در گذشته تعداد زیادی از شهروندان اردبیلی برای پیشوازی از ماه رمضان سه روز آخر ماه شعبان را به روزه‌داری می‌پرداختند و معقتد بودند رویت هلال ماه رمضان با دهان روزه موجب می‌شود انسان در محشر رو سفید باشد.
رسمی که به عنوان «قاباغا گتمخ» یا پیشواز رفتن هنوز توسط برخی از شهروندان به ویژه کهنسالان به جا آورده می‌شود و اولین اقدام برای آغاز ماهی است که قرار است فرصت زدودن روح از گناهان را فراهم سازد.
آماده کردن منزل برای تدارک رمضان
به غیر از چند رسمی که ذکر آن خواهد رفت تمامی رسوم ماه رمضان هنوز در اردبیل به جا آورده می شود. به‌طوریکه هم اکنون نیز آمادگی برای این ماه با خرید مایحتاج خوراکی مورد نیاز انجام می‌شود.
برای تهیه غذاهای اصلی ماه رمضان از جمله فرنی با مربای گل محمدی، انواع آش‌ها و کوکو و کتلت، بانوان اردبیلی نیازهای یک ماه خانواده را تامین می‌کنند.
بساط آرد کردن برنج در اغلب محلات چیده شده و بانوان اردبیلی از گل های محمدی که خشک شده و یا در صورتی که در دسترس باشد، از گلبرگ‌های تر و تازه «گول مراباسی» مربای گل تهیه می‌کنند.
در گذشته به دلیل اینکه نان صنعتی وجود نداشت، بانوان با دعوت از کارگران نانوا از جمله شاطر، خمیرگیر، چونه‌گیر و وردنه زن نان لواش مصرفی یک ماه خود را تهیه و خشک می‌کردند.
این نان در جای سرد و خنکی در خانه نگه داری می‌شد و چند ساعت قبل از مصرف با آبپاشی نرم می‌شد تا مورد استفاده قرار گیرد.
مواد لازم برای انواع آش‌ها به دلیل اینکه معمولا در افطار مصرف می شود، تهیه می‌شد و بانوان مواد اولیه لازم برای آش‌هایی مانند آش میوه، آش دوغ و آش گیلدیک را تهیه می‌کردند.
به پیشوازی از این ماه به مانند عید نوروز منازل تمیز می‌شود و حتی خود شهروندان به حمام رفته و با لباس نونوار به پیشواز ماه رمضان می‌روند.
بیدار کردن مردم برای سحری با خواندن مناجات
در گذشته که امکانات امروزی موجود نبود افراد مومن و مقدس شهر محل بلندی را انتخاب می کردند تا بتوانند هلال ماه رمضان را رویت کنند.
شهروندان اردبیلی معتقدند بیدار کردن مسلمان برای سحری خوردن اجر و ثواب دارد. در گذشته به دلیل محدودیت امکانات از جمله نبود رادیو و تلویزیون برخی شهروندان همسایگان خود را با خواندن اذان و مناجات برای سحری بیدار می‌کردند.
در کتاب فرهنگ عامیانه دارالارشاد اردیبل تالیف موسی اصغر زاده مناجات اصلی سوره الرحمن عنوان شده است. علاوه بر این سوره سایر سوره‌ها و حتی اشعار عرفانی فارسی نیز به عنوان مناجات خوانده می‌شد.
به دلیل اینکه روزه داران ملزم به بیدار شدن در هنگام سحر هستند، همه با وقت شناسی به یکدیگر کمک می‌کنند تا سحری و نماز صبح به جا آورده شود.
اصغر زاده می گوید: در گذشته جوانان شب زنده دار نیز در پاسخ به مناجات گو دسته جمعی تکرار می‌کردند: «هان دورون، اوباشدان دی»، بیدار شید سحری است.
در حال حاضر نیز برخی شهروندان اردبیلی بیدار کردن همسایگان و یا اقوام خود را حتی شده با تماس تلفنی یا مراجعه به درخانه شان به جای می‌آورند.
توجه به صله رحم در سفره‌های افطاری
یکی از شهروندان اردبیلی از رسوم کلیدی ماه رمضان را سفره‌های افطاری مهمانی آن می‌داند.
محمد علی سلطانی در گفتگو با خبرنگار مهر تصریح کرد: اردبیلی‌ها به صله رحم به خصوص افطاری دادن به فرد ندار اهمیت ویژه قائل‌اند و به همین دلیل خانواده‌هایی که وضعیت مالی مطلوبی دارند یا در منازل یا در مساجد سفره‌های افطاری به پا کرده و خانواده‌های خود و افراد ندار را دعوت می‌کنند.
سلطانی افزود: افطار کردن با مسلمان دیگر برای اردبیلی‌ها ارزش و جایگاه ویژه دارد و در بیشتر خانه‌ها غذای افطاری به میزانی آماده می‌شود که بتواند پاسخگوی چند نفر مهمان سر زده نیز باشد و این انتظار برای مهمان به دلیل اهمیتی است که به افطار با مسلمان دیگر قائل‌اند.
مهمانی افطاری یا «ایفطار آشتدی» در اردبیل همواره رنگین بوده و انواع غذاهای مختلف در سفره‌ها چیده می‌شود.
بعد از اینکه بانک اذان بلند می‌شود اعضای خانواده که دور هم نشسته و منتظر افطار هستند، با استکانی از آب جوش شیرین و یا چای شیرین و خرما افطار می‌کنند.
مهمانی های ماه رمضان در برخی مواقع در مساجد برگزار می‌شود و بدون دعوت است تا افراد ندار و ناشناخته بدون خجلت بتوانند بیایند و افطار کنند.
یکی از شهروندان اردبیلی تاکید دارد که اولین و آخرین روز ماه رمضان نباید مهمانی داد و این دو روز اختصاص به خانواده دارد.
پوراندخت سپاسی به خبرنگار مهر گفت: روز اول ماه برای اینکه در برکت سفره خود افطار کنیم لازم است اعضای خانواده دور هم جمع شوند و روز آخر ماه نیز به دلیل اینکه فطره پرداخت می‌شود صحیح نیست فرد مهمان دیگری باشد تا میزبان مجبور شود فطره‌اش را پرداخت کند.
تشویق کودکان به روزه کله گنجشکی
روزه‌خواری امری منفور در اردبیل است. اردبیل به دلیل اینکه مهد تشیع محسوب می‌شود، از دیرباز به دین اسلام شناخته می‌شود و اگر فردی از سر اضطرار مجبور بوده روزه‌خواری کند، درملاعام از این کار خودداری می‌کند.
در مقابل تشویق کودکان به روزه‌داری و ممارست از سنین کوچک مشاهده می‌شود. پژوهشگر فرهنگ عامیانه اردبیل در کتاب خود از این رسم تحت عنوان «طاباغ اوروجی» یا همان روزه کله گنجشکی یاد می‌کند.
کودکان تا اذان ظهر روزه می‌گیرند و به این طریق با تمرین روزه‌داری می‌گویند «طاباغ اوروجی توتمئشام» یعنی روزه طبق گرفته‌ام.
ایام ماه رمضان در اردبیل اغلب با دعا و مناجات و نماز خواندن در مساجد سپری می‌شود و در تمامی این مدت کودکان همراه والدین خود هستند. به ویژه بعد از افطار تا وقت سحر برخی خانواده‌ها بیدار مانده و با حضور در مساجد مناجات می‌کنند.
تعطیلی مغازه‌ها در شب قدر
اوج مناجات و دعا در شب های ۱۹ تا ۲۳ ماه رمضان است. یکی از شهروندان اردبیلی معتقد است در گذشته کار کردن و غافل شدن از مناجات و دعا در این شب‌ها امری ناشایست محسوب می‌شد.
مرد کهنسال اردبیلی به یاد دارد که در این شب‌ها همه مغازه‌ها تعطیل می‌شد و اردبیلی‌ها در مساجد و مجالسی که تدارک دیده بودند به عزاداری می‌پرداختند.
نعیم خداپناه افزود: مردم در مساجد مراسم احیا را به جا می‌آوردند و دعاهای این روز را می‌خواندند. آدابی که امروز هم رعایت می‌شود و برخی شهروندان حتی بعد از برآورده شدن نذر خود مراسم احیا را به صورت سالانه در منزل خود برگزار می‌کنند.
پژوهشگر فرهنگ عامیانه اردبیل در کتاب خود به رسم دیگری در ۲۷ ماه رمضان اشاره دارد که این روزها به ندرت به جا آورده می‌شود.
اصغر زاده در این خصوص می‌گوید: این شب به روایتی شب قتل ابن ملجم مرادی است و در برخی خانه‌ها جشن می‌گیرند و در قدیم مردها هم از این مجالس جشن داشتند، اما اخیرا اختصاص به خانم‌ها داده شده است.
به گفته این پژوهشگر همه مدعوین با لباس نو و تر و تمیز بزک کرده حاضر می‌شدند و از مهمانان با انواع شیرینی، آجیل «چرز» یا شبچره، چای، شیرکاکائو، میوه و کباب پذیرایی می‌کردند.
از دیگر رسومی که به نظر می رسد دیگر به اجرا در نمی‌آید رسم نوشتن دعا در جمعه آخر ماه رمضان است. در این روز شهروندان قبل از ظهر به مسجد رفته و دو رکعت نماز می‌خوانند که به عنوان نماز وداع با ماه رمضان است.
اصغر زاده در خصوص این رسم نوشته است: هر کس گرفتاری مهمی داشت، توسل به چهل دعا می‌شد. برای تهیه این دعا کاغذی را می‌بریدند و در مسجد به نمازگزاران نماز وداع می‌دادند که هر یک یکی از نام‌های خدا یا اسما الله را در یک خانه کاغذ چهل تکه می‌نوشت. خانه‌های پر شده آن کاغذ را در پارچه تمیزی دوخته و همیشه در کنار خود نگه می‌داشتند.
دیدار با خانواده‌های عزادار در عید فطر
در روزهای ابتدایی ماه رمضان بعد از افطار خانواده‌ها به خانه اقوامی که عزیزی از دست داده‌اند رفته و ساعاتی را در کنار آن ها جهت تسکین می‌گذرانند.
شهروندان اردبیلی بعد از اتمام ماه رمضان در مساجد حاضر شده و نماز عید می‌خوانند و فطره خود را پرداخت می‌کنند.
در روز عید مردم به دیدار خانواده‌هایی که عزادار هستند و این عید برای آن ها «قره بایرام» است رفته و از آن‌ها دلجویی می کنند.
برخی شهروندان به منزل بزرگان خانواده یا علما نیز رفته و عید را به آن ها تبریک می گویند. شهروندان اردبیلی معتقدند هر یک از این رسوم در تطهیر روح و روان آدمی موثر است و اجرای آن منطبق با فلسفه ماه رمضان است.
نظر شما