آيت الله دكتر سيد مصطفي محقق داماد رئيس گروه مطالعات اسلامي فرهنگستان علوم در گفتگو با خبرنگار مهر، درباره اخلاق زيستي و تعامل اين دانش با معرفت ديني - اسلامي گفت: امروزه بحرانهاي زيست محيطي فكر بشر را به خود مشغول ساخته و به صراحت مي توان گفت بالاترين دل مشغولي انسان عصر حاضر مشكلات طبيعت و محيط زيست آدمي است. در اين راستا همه روزه در گوشه و كنار جهان اجلاس ها و كنفرانس‌هاي علمي تشكيل مي شود و در مورد علل پيدايش، عوامل به وجود آورنده پديده‌هاي فاجعه آميز طبيعي و راه حل نجات و رهائي از اين تنگناي وحشتناك و مسائل مربوط به آن، مطالعه و پژوهش انجام مي‌گيرد.
دكتر محقق داماد افزود: جاي شك نيست كه حقيقت هستي، رازي است كه خلايق را توان و ياراي گشودن آن نيست ليكن مي‌توان با بهره مندي از استنباطات فلاسفه و دانشمندان و عرفا به ويژه فلاسفه و دانشمندان اسلامي كه به نظر مي‌رسد به گونه اي شايسته، با بهره مندي از آيات قرآن و معارف اسلامي و اصول عقل نظري بهترين نظريه‌ها را در مورد هستي و طبيعت ابراز داشته اند، به سوي شناخت محيط زيست و طبيعت و علل پيدايش بحران و راه رهايي از آن گام برداشت.
استاد حقوق و كلام مؤسسه پژوهشي حكمت و فلسفه ايران معتقد است كه بحران زيست محيطي در جهان امروز، در حقيقت يك بحران اخلاقي است و راه حلي اخلاقي مي طلبد و تلاش براي دستيابي به اصولي اخلاقي كه تنظيم كنند نحوه دخالت بشر در محيط زيست باشد، امر تازه اي نيست و مساعي عديده اي همواره، متوجه اين امر بوده است، به خصوص، از زماني كه در دهه 1960 بحران محيط زيست به شكل حادي بروز كرده است.
دكتر محقق داماد با تأكيد بر اينكه ريشه هاي تاريخي بحران محيط زيست، ديدگاه هاي فلسفي، مذهبي و اخلاقي ما نسبت به آن يعني ارزش ها، بايد‌ها و نبايدها و خوبي ها و زشتي ها، كمتر بررسي عميق شده، اظهار داشت: بدون پرداختن صحيح به مباحث ارزشي و اعتقادي، در عام ترين شكل فلسفي و اخلاقي آن، هر چه سخن از تباهي محيط زيست و ضرورت حفظ آن شود، راه به جايي نخواهيم برد.
استاد حقوق دانشگاه شهيد بهشتي افزود: فرهنگ نقش مهمي در تعيين اخلاقيات زيست محيطي دارد، زيرا فرهنگ، نتيجه تفسيري است كه انسانها از خود و از روابط خويش با يكديگر و از رابطه با طبيعت دارند. فرهنگ، ارزش هاي مثبت و منفي را كه بايد دنبال شوند، تعريف مي نمايد و ارزش ها به طور ذاتي با فرهنگ هر جامعه پيوند خورده اند. هر فرهنگ داراي نظامي از اعتقادات و باورها است كه تعامل ما را با طبيعت راهنمايي مي كند. در سطح روانشناسي، رابطه انسان با طبيعت توسط مفاهيمي مانند اينكه طبيعت چيست و اينكه ما خود را در ارتباط با طبيعت چگونه مي بينيم، هدايت مي شود و در بين مهمترين جلوه هاي اخلاقي، باورهاي اخلاقي ما درباره درستي و نادرستي كارهايمان نسبت به جهان طبيعي، وجود دارد.
دكتر سيد مصطفي محقق داماد با اشاره به اين نكته كه اخلاقيات زيست محيطي، شاخه اي از فلسفه كاربردي است كه در دهه هاي 1960 و1970 ميلادي همراه با ظهور جنبش هاي زيست محيطي، رشد و توسعه يافت گفت: اخلاقيات در اصل به رابطه بين افراد و رابطه دو جانبه بين آحاد افراد و جامعه نيز مي پردازد. اما بنا بر نظر برخي صاحب نظران، اخلاقياتي كه رابطه دوجانبه بين انسان و زمين، حيوانات و گياهان را تنظيم مي كند، وجود نداشته است. گسترش اخلاقيات به اين جزء سوم در محيط زيست انساني، يك فرصت انقلابي و ضرورتي زيست محيطي است. وظيفه اخلاقيات زيست محيطي ايجاد اصولي است كه بر روابط انسان با طبيعت حاكم باشد.
عضو انجمن ايراني اخلاق در علوم و فناوري تصريح كرد: به نظر مي‌رسد آن چيزي كه براي حل بحرانهاي زيست محيطي و حفاظت از محيط زيست مورد نياز است، ارزشيابي مجدد و جامع از روابط انسان و طبيعت است. اين كار علاوه بر تغييرات زيربنايي در سياست و اقتصاد، نيازمند بازبيني در جهان بيني و اخلاقياتي است كه با پيروي از جوامع صنعتي، به طبيعت در ابتدا به عنوان كالايي مصرفي نگاه مي كنند.
دكتر محقق داماد افزود: براي تفكر مجدد در ديدگاههاي موجود درباره روابط انسان- طبيعت نيز، منابع غني در سنن و تعهدات ديني تورات، يزدان شناسي مسيحيت و مفهوم خليفة الله قرآن، وجود دارد. كند و كاو منابع مفهومي سنت هاي ديني، مي تواند ابزاري براي فراهم آوردن الگوي اخلاقيات زيست محيطي جهان شمول باشد. در اين راستا نبايد توقع داشت كه به راحتي بتوان ايده هايي را اخذ كرده و به طور مستقيم از يك سنت ديني در سنت ديگر، قرار دهيم. هدف از تلاش براي ساخت الگوي اخلاقيات زيست محيطي جهانشمول، ساخت ملغمه اي از مواد موجود و در دسترس و يا هم آميزي كوري از ديدگاهها، نيست، بلكه، اين كار نيازمند حساسيت داشتن درمورد تنوع و خصوصيات فرهنگي است .
رئيس گروه فرهنگستان علوم در پايان افزود: اينكه چرا تا به حال اديان در حل بحرانهاي زيست محيطي، دخالتي نداشته اند، پاسخي صريح و روشن ندارد و نياز است تا در مورد آن تحقيق بيشتري انجام گيرد. اما چيزي كه واضح است اينكه در جهان‌بيني ديني، جهان طبيعي در عبارت هايي ارزشيابي مي‌شود كه با ماهيت انسان، هماهنگ است و لذا، منجر به بروز يك رابطه خود هوشياري با طبيعت به همراه ايفاي نقش انسان در طبيعت، با محدوديت‌ها و مسئوليت‌هاي مخصوص به خود مي‌شود.
نظر شما