جلوه های فقاهت درکلام بانوی خلقت/ فلسفه وجودی احکام در بیان فاطمی

خبرگزاری مهر، گروه دین و اندیشه_علی کریمی: شخصیت بی بدیل حضرت فاطمه الزهرا(س) در عالم اسلامی و میان آحاد مسلمانان واقعی حال در هر فرقه و مذهبی مقامی بس والا و شامخ دارند تا آنجا که بسیاری از فروعات فقهی در بیان آن حضرت متجلی شده است و باید گفت فقهای اسلام فقاهت و وجاهت خویش را مدیون بانوی برتر جهان حضرت زهرای مرضیه (س) می باشند.

اکنون به مناسبت ولادت درربار و گوهربار حضرتش به برخی از تجلی احکام اسلامی در کلام  فاطمی می پردازیم:

قابل ذکر اینکه ما در این مقال بر سر آن نیستیم که به بحث فقهی در خصوص اقوال و روایات صدیقه کبری(س) بپردازیم، بلکه ضمن اشاره ای به مقامات علمی حضرتش، نگاهی به روایات فقهی آن سرور بانوان عالَم خواهیم افکند.

الف-فلسفه وجودی احکام در بیان فاطمی

حضرت فاطمه زهرا(س) در بخشی از خطبه مفصل خود که در مسجد مدینه پس از وفات پیامبر(ص) ایراد فرمود، ضمن اشاره به برخی احکام الهی، فلسفه وضع این احکام را بیان می کند. مسلماً توجه به حقیقت احکام و حدود الهی و علل تشریع آنها در بحث های فقهی راه گشاست. ذیلاً توجه خواننده ارجمند را به فصلی از خطابه شریف آن گرامی جلب می کنیم :

«....فجعل الله الایمان تطهیرا لکم من الشرک و الصلاه تنزیهاً لکم عن الکبر و الزکاه تزکیه للنفس و نماء فی الرزق و الصیام تثبیتاً للاخلاص و الحج تشییداً للدین و العدل تنسیقاً للقلوب و طاعتنا نظاماً للمله و امامتنا امانا من الفرقه و الجهاد عزاً للسلام و الصبر معونه استیجاب الاجر و الامر بالمعروف مصلحه للعامه و بر الوالدین وقایه من السخط وصله الارحام منماه للعدد و القصاص حقناً للدماء و الوفاء بالنذر تعدیضاً للمفغره و توفیه المکائیل و الموازین تغییراً للبخس و النهی عن شرب الخمر تنزیها عن الرجس و اجتناب القذف حجاباً عن اللعنه و ترک السرقه ایجاباً للعفه و حرم الله الشرک اخلاصاً له بالربوبیه ... » . (۱)

فاطمه زهرا (س) فرمود: خداوند ایمان را سبب تطهیر شما از شرک قرار داد و نماز را عامل تثبیت اخلاص و حج را وسیله تقویت اسلام و عدالت را مایه هماهنگی دلها و اطاعت ما را باعث نظم ملت اسلام و امامت ما را امان از تفرقه و پراکندگی و جهاد را موجب عزت اسلام و صبر و شکیبایی را وسیله ای برای جلب پاداش حق و امر به معروف را برای اصلاح توده ها  و نیکی به پدر و مادر را برای پیش گیری از خشم خداوند و صله رحم را جهت افزایش جمعیت و قصاص را برای حفظ نفوس و وفاء به نذر را موجب آمرزش و جلوگیری از کم فروشی را وسیله مبارزه با کمبودها و نهی از شرابخواری را برای پاکسازی از پلیدیها و پرهیز از تهمت ناروا را حجابی در برابر غضب پروردگار و ترک دزدی را برای حفظ عفت نفس و تحریم شرک را برای اخلاص و بندگی و ربوبیت خود مقرر داشت .......»

ب-روزه و شرایط روزه دار :

آن بانو در روایتی روح روزه و روزه داری را صیانت نفس از گناه بر می شمرد و می فرماید :«مایصنع بصیامه اذا لم یصن لسانه و سمعه و بصره و جوارحه » (۲) روزه دار هنگامی که زبان و گوش و چشم و جوارح خود را حفظ نکند ، با روزه خود چه می خواهد بکند؟!

روزه نذر :

وقتی امام حسن و امام حسین(ع) بیمار شده بودند ؛ حضرت زهرا(س) آنها را در آعوش گرفته، نزد پیامبر(ص) برد و فرمود :«ان بری ولدای مما بهما صمت الله ثلاثه ایام شکراً» (۳) اگر پسرانم از بیماری بهبودی یابند، سه روز برای سپاس به درگاه خدا ، روزه می گیرم.

ج-ارث و قوانین آن :

زمانی که ابوبکر بر مسند خلافت نشست و اموال فاطمه زهرا(س) در فدک و سهم ایشان در خمس را تصرف کرد، حضرت به مسجد آمده، در خطبه ای که ایراد فرمود به او اعتراض نموده ضمن بیان قوانین ارث از کتاب خدا درباره حق خود مدعی شد و چنین فرمود : «ایها المسلمون اغلب علی ارثیه ... افعلی عمد ترکتم کتاب الله و نبذ تموه وراء ظهورکم اذ یقول :
و ورث سلیمان داوود» .و قال فیما اقتص من خبر یحیی بن زکریا قال :«فهب لی من لدنک ولیاً یرثنی و یرث من آل یعقوب». و قال : «اولوا الارحام بعضهم اولی ببعض فی کتاب الله» و قال: «یوصیکم الله فی اولادکم للذکر مثل خط الانثیین » و قال: «ان ترک خیراً الوصیه للوالدین و الاقربین بالمعروف حقاً علی المتقین ...» (۴)

«ای مسلمانان ! آیا باید ارث من به روز گرفته شود ... آیا عمداً کتاب خدا را ترک گفتید و پشت سر افکندید؟ در حالی که این قرآن است که می فرماید :سلیمان از داوود ارث برد! و در بیان سرگذشت یحیی بن زکریا به نقل از زکریا می گوید: خداوندا فرزندی نصیب من کن که از من و آل یعقوب ارث ببرد و نیز می فرماید: خویشاوندان در ارث بردن از یکدیگر نسبت به بیگانگان سزاوارترند! و می گوید: اگر کسی مالی از خود بگذارد و برای پدر و مادر و بستگان به طرز شایسته وصیت کند، این برهمه پرهیزگاران حق است ...»

د-شهادت و بینه

حضرت فاطمه زهراء علیهاالسلام در احتجاجات خود با ابوبکر برای مطالبه حق خویش در فدک، به ارائه شاهد و بینه نیز توجه داشت، زیرا از نظر غاصبان فدک او مدعّی حقّی بود و می بایست برای آن بیّنه ای بیاورد، در این حال آن گرامی که خود را ذی حق می دانست، برای ارائه بینه اعلام آمادگی کرده، فرمود: به راستی که فدک را رسول خدا فقط به من بخشید و من براین امر بینه دارم. آنگاه فرمود: «علیٌّ و ام ایمن یُشهِدان بذلک».(۶) علی و ام ایمن به این امر (بخشش فدک) شهادت می دهند.

 و- مالکیت و قاعده ید

فاطمه زهرا علیهاالسلام در مناظرهای که با ابوبکر و عمر در قضیه غصب فدک دارد، درباره حق خود نسبت به فدک و مالکیت آن به قاعده «یَد» استشهاد می کند و آنها را که خواستار شاهد و بینه بودند، محکوم می سازد.بنگرید: قالت: «الیست فدکُ فی یَدی و فیها وکیلی و قَد اکلتُ غَلّتَها و رسولُ اللهِ حیٌّ؟ قالا: بلی، قالت: فَلِم تسألانی فی البینة علی ما فی یدی؟ «آن حضرت فرمود: آیا فدک در دست من نبود؟ و وقتی رسول خدا زنده بود، آیا نماینده من در آن نبود ومن از غلّه آن نمی خوردم ؟
گفتند: آری، فرمود: پس چرا درباره آنچه در دست من بوده از من شاهد و بینه می طلبید؟!.(۷)

ه-حرمت شراب

امیرالمؤمنین علیه السّلام نقل می کند که فاطمه(س) فرمود: « قال لی رسول الله: یا حبیبة ابیها! کل مسکر حرام و کل مسکر خمرٌ».(۸) رسول خدا به من فرمود: ای محبوبه پدر! هر مست کننده ای حرام است و هر مست کننده ای خمر است. همچنین آن حضرت به نقل از پدر بزرگوارش فرمود: «من شرب شربة فلذَّ منها لم تقبل صلاتُه اربعین یوما ولیلة:۲۳ کسی که شراب بنوشد و لذّت ببرد، نماز او چهل شبانه روز پذیرفته نگردد ».

اینها همه نمی از یمی در بحث شئون علمی حضرت زهرا (س) است والّا هر قلمی در توصیف آن بانو شکسته است!

مصادر تحقیق:

۱-طبرسی ، احتجاج ، ۱/۱۹۴.
۲- عوالم العلوم ،۱۱/۶۲۵.۳-اربلی ، کشف الغمه ۲/۴۹.
۴- طبرسی ، احتجاج ، ۱/۱۹۵.۵-عوالم العلوم ، ۱۱/ ۴۳۶.
۶-طبرسی ، احتجاج ۲/۵۸.
۷-مستدرک الوسایل ۱۷/۳۹۹.
۸- طبری ،دلایل الامامه ، ص ۳ .