بازخوانی چالش های موجود در فعالیت عطاری ها/دخالت در طب خطرناک است

خبرگزاری مهر - گروه استان‌ها- مریم ساحلی: درمان دردها را نباید در عطاری‌ها جستجو کنیم. ترک اعتیاد، چاقی و لاغری، درمان کبد چرب، تنظیم فشار خون، رفع لک‌های پوستی و مواردی این چنین، ادعاهایی هستند که از سوی برخی عطاران عنوان می‌شود و متأسفانه عده‌ای از مردم نیز به آنها اعتماد می‌کنند.

زن ایستاده است پشت پیشخان عطاری کوچکی که آکنده از عطر گیاهان دارویی است. او آمده تا مشکل کبد چربش را با عطار در میان نهد و بیماری خویش را با دارویی که او پیشنهاد می‌دهد، درمان کند. می‌گوید: نمی‌خواهم با داروهای شیمیایی مشکلی بر مشکلاتم اضافه کنم. سردردم را هم با همین داروهای گیاهی چاره کردم. حالا خیلی کمتر از پیش شده است. داروهای شیمیایی عوارض دارند. از طرف دیگر هزینه درمان بیماری‌ها بدین ترتیب خیلی کمتر از مراجعه به مطب‌ها و مراکز درمانی است.

زن بی تردید از مخاطرات به تعویق افتادن درمان، تأثیر این گیاهان بر اعضای مختلف بدن و تداخل اثری که می‌توانند داشته باشند بی خبر است و یا اینکه می‌داند اما جدی نمی‌گیرد. او و بسیاری از افرادی که به دنبال درمان بیماری‌های خود در عطاری‌ها هستند به این موضوع نمی‌اندیشند که یک فروشنده گیاهان دارویی تا چه اندازه از علم گسترده و حساس طب آگاه است و دیگر اینکه هر زمان، هر یک از ما اگر اراده کنیم، می‌توانیم شغل عطاری را برگزینیم.

صدور مجوز برای عطاری‌ها همانند بقیه اصناف است

معاون اول اتاق اصناف گیلان در گفتگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه عطاری‌ها زیرمجموعه اتحادیه آجیل و خشکبار هستند. اظهار کرد: عطار به کسی اطلاق می‌شود که به فروش گیاهان دارویی می‌پردازد. باید توجه داشت که عطاران اجازه دخالت در امور پزشکی ندارند و تنها دارای مجوز فروش گیاهان دارویی هستند.

حمید انزانی با بیان اینکه ورود برخی عطاران به حوزه پزشکی، تخلفی است ورود برخی عطاران به حوزه پزشکی، تخلفی است که در سراسر کشور شاهدش هستیم، افزود: عطاری‌ها پروانه کسب خویش را تحت عنوان خرده فروشی گیاهان دارویی دریافت می‌کنند. برای صدور این پروانه استعلامات لازم از سوی ادارات محترم بهداشت، اماکن، دارایی و دیگر ادارات مرتبط انجام می‌شود و مطابق بقیه اصناف مجوز کسب ایشان صادر می‌شود.

معاون اول اتاق اصناف گیلان با اشاره به اینکه برخی از عطاران مرتکب تخلف شده و خارج از دایره محدودی که برای آنها تعیین شده، عمل می‌کنند، اضافه کرد: برخی از عطاری‌ها نیز خود را نماینده رسمی افرادی چون روآزاده و تبریزیان اعلام کرده و بدین ترتیب در امور پزشکی دخالت می‌کنند.

وی تعداد عطاری‌های رشت و حومه را حدود ۱۵۰ واحد اعلام کرد و گفت: با کمک دانشگاه علوم پزشکی بولتنی تهیه کرده‌ایم که چارچوب عملکرد عطاری‌ها در آن تعیین شده و عطاران ملزم به اجرای آن هستند.

ضرورت توجه به چالش‌های موجود

«محمود هوشیار فرد» پژوهشگر و عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی گیلان در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به اینکه گیاهان دارویی دارای مواد مؤثری مانند آلکالوئیدها هستند که مصرف آن می‌تواند باعث رفع علائم بیماری و بازگشت سلامت فرد بیمار شود، اظهار کرد: گیاه درمانی و پزشکی سنتی دو موضوع متفاوت هستند که گاهی با هم مخلوط و موجب ناداوری می‌شود.

وی با بیان اینکه در کشور قسمتی از طب سنتی وارد سیستم عطاری‌ها شده و مصرف خودسرانه گیاهان خشک دارویی یا عرق آنها افزایش یافته است، گفت: مردم اعتقاد دارند مصرف گیاهان خشک دارویی هیچ گونه عارضه‌ای در فرد بیمار ایجاد نمی‌کند. آگاهی از خواص یک گیاه دارویی بدین معنا نیست که آنها را به صورت خودسرانه و به مقادیر زیاد مصرف کنیم. زیرا بسیاری از گیاهان دارویی می‌توانند حاوی غلظت‌های کشنده ای از آرسنیک، جیوه و سرب باشند و در مقادیر بسیار زیاد باعث بروز بیماری‌های جدی و یا حتی منجر به مرگ مصرف کننده شوند.

هوشیار فرد یادآور شد: امروزه فضایی به وجود آمده که مردم به سمت عطاری‌ها گرایش بیشتری پیدا کرده‌اند و متأسفانه عطاری‌ها در امر درمان دخالت می‌کنند و این مسئله غیر قابل قبول است. مراجعه مردم به عطاری‌ها به صورت یک عادت درآمده است.

وی با بیان اینکه استفاده از گیاهان دارویی درمان اصلی خود را به تعویق می‌اندازد، گفت: آموزش و آگاهی مردم و فرهنگ سازی در بین اقشار مختلف حائز اهمیت است.

هوشیار فرد با اشاره به اینکه برخی عطاری‌ها از طب مکمل سو استفاده می‌کنند، تأکید مرد: باید توجه داشت که درباره بروز مشکلات ناشی از مصرف گیاه خشک دارویی فروخته شده توسط عطاری‌ها امکان پیگیری و رسیدگی به دلیل نداشتن نسخه مشخص و مستندات وجود ندارد.

وی در ادامه با بیان اینکه عطاری‌ها فاقد اتحادیه خاص خود هستند و گیاهان خشک دارویی در آنها بدون بسته بندی معتبر و بر چسب اصالت و سلامت به روش سنتی عرضه می‌شود، افزود: هنوز هیچ مرجع مشخصی برای نظارت بر عملکرد و هیچ بانک اطلاعاتی عطاری‌ها وجود ندارد.

عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی گیلان با اشاره به اینکه بازرسی، نظارت بر سطح کیفی، آموزش و نظام دهی عطاری‌ها امری ضروری است، ادامه داد: مدیریت و نظارت بر مراکز تولید و پرورش، فرآوری و نگهداری گیاهان دارویی و نیز نحوه عرضه گیاهان دارویی به خرده فروشی‌ها دچار نواقص و اشکالات فراوانی است. مدیریت و نظارت بر مراکز تولید و پرورش، فرآوری و نگهداری گیاهان دارویی و نیز نحوه عرضه گیاهان دارویی به خرده فروشی‌ها دچار نواقص و اشکالات فراوانی است.

در واقع لازم است کلیه تولیدکنندگان و کشاورزان گیاهان دارویی در قالب تشکل یا شرکت‌های تعاونی فعالیت کنند. همچنین از یاد نباید برد که نظام ردیابی و رهگیری اصالت فراورده‌های گیاهی و گیاهان دارویی وجود ندارد. در برخی عطاری‌ها گیاهان خشک دارویی بی کیفیت و در بعضی موارد تقلبی عرضه می‌شود. حتی برخی عطاری‌ها پا را فراتر گذاشته و اقدام به تهیه داروهای گیاهی دست ساز می‌کنند.

هوشیار فرد تصریح کرد: با توجه به اینکه گیاهان دارویی عمدتاً در عطاری‌ها ارائه می‌شود باید هر چه زودتر داروخانه‌ها و عطاری‌ها تجمیع شوند و مجوزهای لازم برای تأسیس داروخانه‌های گیاهی به پزشکان طب سنتی یا دکترهای دارو سازی گیاهی داده شوند.

تفاوت گیاهان دارویی با داروهای گیاهی

«محمد رضا مسرور چهر» پزشک متخصص طب سنتی در گفتگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه عطاری‌ها محلی برای فروش گیاهان دارویی است نه فروش داروهای گیاهی، اظهار کرد: باید توجه داشت گیاهان دارویی به آن دسته از گیاهانی اطلاق می‌شود که معمولاً یا به صورت ادویه‌جاتی نظیر زردچوبه، دارچین و فلفل در غذاها به کار می‌رود و یا همانند برگ آویشن، چوب دارچین، زنجبیل و گل گاوزبان به صورت دم‌نوش یا مواردی نظیر آن مورد استفاده قرار می‌گیرد.

مدیر طب سنتی و مکمل دانشگاه علوم پزشکی گیلان ادامه داد: زمانی که یک یا چند ماده از گیاه استخراج و در ترکیبی مانند قرص، کپسول یا شربت قرار می‌گیرد، دیگر جنبه دارویی پیدا کرده و باید واجد استانداردهای مورد قبول معاونت غذا و داروی وزارت و بهداشت و درمان و علوم پزشکی باشد. بدین ترتیب عطاری‌ها اجازه ترکیب گیاهان و ساخت دارو ندارند ولی عده‌ای از مردم وقتی به بیماری مبتلا می‌شوند به سبب عدم آگاهی به محل فروش گیاهان دارویی مراجعه می‌کنند، در حالی که از پایه علمی آن بی خبرند.

وی درباره افرادی که در حیطه گیاهان دارویی فعالیت می‌کنند، یادآور شد: زمانی افرادی به صورت چندین نسل به حرفه عطاری می‌پرداختند و اطلاعاتشان را در این حوزه از روی تجربه و یا آموزش نزد حکیم و پزشکان قدیمی به دست می‌آمد و دارو تجویز می‌کردند اما این مربوط به دوره‌ای است که دسترسی به پزشک کم بود یا از حضور متخصصان طب سنتی بی بهره بودیم.

مسرور چهر در ادامه با بیان اینکه متأسفانه یکی از تصورات اشتباه در جامعه این بوده که فارغ التحصیلان رشته کشاورزی نیز می‌توانند در زمینه گیاهان دارویی صاحب نظر هستند، افزود: این در حالی است حتی کسانی که دارای دکترای فیزیولوژی گیاهی، گیاه پزشکی و یا گیاهان دارویی هستند نیز نمی‌توانند به طبابت و تجویز دارو بپردازند.

مداخله عطاران در طب خطرناک است

وی با اشاره به اینکه مراجعه افراد به عطاری برای درمان بیماری اشتباه بوده و می‌تواند عواقب بسیار خطرناکی داشته باشد، افزود: این اقدام می‌تواند به بدتر شدن بیماری و پیشرفت آن کمک کند.

مسرور چهر به فعالیت متخصصان طب سنتی اشاره و با بیان اینکه این افراد هم با طب مدرن و هم با اصول و روش‌های طب سنتی آشنا هستند، اظهار کرد: بی‌تردید طب سنتی را نمی‌توان با پشت سر گذاشتن دوره‌های حتی ۱۰۰ ساعته آموخت و بعد هم وارد میدان درمان شد. بی‌تردید طب سنتی را نمی‌توان با پشت سر گذاشتن دوره‌های حتی ۱۰۰ ساعته آموخت و بعد هم وارد میدان درمان شد.

وی ادامه داد: متأسفانه با موارد بسیاری مواجه هستیم که در اثر عدم آگاهی بیمار و تجویز کننده داروهای گیاهی، آسیب‌های جدی برای بیمار به بار آمده و حتی مواردی به قطع عضو و کوری انجامیده و یا توموری که با یک عمل جراحی خیلی ساده می‌توانست برداشته شود در اثر ناآگاهی به تمام بدن انتشار یافته و به مرگ بیمار منجر شده است.

نظارت بر کار عطاری‌ها

مسرور چهر با اشاره به اینکه نظارت بر عطاری‌ها در دو بخش انجام می‌شود، اظهار کرد: بخش نخست شامل نظارت بر داروهای گیاهی است و این امر توسط «اداره نظارت بر فراورده‌های طبیعی، سنتی و مکمل معاونت غذا و دارو» انجام می‌شود.

وی ادامه داد: بخش دوم نظارت نیز از سوی واحدهای نظارت بر درمان انجام می‌شود که معمولاً این موضوع در زمان شکایات مردمی مورد توجه قرار می‌گیرد و البته این موضوع در مراجع قانونی در صورت وجود شاکی خصوصی با اهمیت بیشتری بررسی شده و در صورت نبود شاکی خصوصی، در برخی موارد بررسی در مراجع قانونی یا قابل طرح نیست و یا اگر هم طرح شده و به محکومیت فرد خاطی ختم شود، میزان جریمه‌ها بازدارنده نیست.

مدیر طب سنتی و مکمل دانشگاه علوم پزشکی گیلان با اشاره به اینکه تعیین جریمه‌های اندک یکی از چالش‌ها در این بخش است، اضافه کرد: مبالغ جریمه بازدارنده نیست.

وی با بیان اینکه شهروندان شکایت خود را می‌توانند به صورت کتبی به واحد نظارت بر درمان دانشگاه علوم پزشکی ارائه داده و یا با سامانه ۱۹۰ انتقال دهند، گفت: آگاهی رسانی درباره عواقب مراجعه به افراد غیرمتخصص برای درمان بیماری‌ها و نقش ویژه رسانه‌ها باید مورد توجه قرار گیرد.

چیزی که در این میان مشخص است این بوده که تخلفات در عطاری‌ها بر همگان آشکار است اما متأسفانه نبود نظارت‌های درست و یک متولی مشخص سبب شده تا گاهی اوقات مراجعه به عطاری‌ها برای مردم عواقب خطرناک و جبران ناپذیری را به دنبال داشته باشد که نیازمند توجه ویژه در این زمینه هستیم.