از بازار سرمايه اي نحيف تا پشتوانه اي قوي براي صنعتي شدن

يك كارگزار بورس اوراق بهادار در گفت و گو با خبرنگار اقتصادي مهرگفت: بورس تهران در سال 1368 با حضوركمتر از 50 شركت و با ارزش بازاري كمتر از 100 ميليارد تومان فعاليت داشت و هم اكنون تعداد شركت هاي پذيرفته شده در بورس به بيش از 370 شركت بالغ شده و ارزش سهام اين شركت ها نيز به بيش از 35 هزارميليارد ريال رسيده است.
نصرالله برزني با اشاره روند رو به افزايش حجم معاملات در اين بازار افزود: حجم معاملات بورس در سال 1368 سالانه حدود يك ميليارد تومان بود در حالي كه امروز اين حجم به 30 ميليارد تومان به طور متوسط در روز رسيده است.
وي اضافه كرد: از ديگر تحولات اين بازار مي توان به رشد تعداد سهامداران اشاره كرد به طوريكه هم اكنون تعداد سهامداراني كه مستقيم يا غير مستقيم در بورس سرمايه گذاري مي كنند از كمتر از يك ميليون نفر به چهار ميليون سهامدار بالغ شده است.
برزني با تاكيد رشد بالاي بازدهي و سود آوري در اين بازار گفت: بازدهي و سودآوري كه در اين بازار عايد سهامداران مي شود به مراتب از هر فعاليت اقتصادي ديگر بيشتر است به طوريكه شاخص نقدي و قيمت در سال 1369 حدود 100 واحد بود و امروز به بيش از هزار واحد رسيده يعني طي 13 سال رشدي معادل 250 برابر را تجربه كرده است.
به گفته وي، چنانچه فردي در سال 1369 يك ميليون تومان در اين بازار سرمايه گذاري كرده باشد با توجه به شرايط كنوني بازار حجم سرمايه گذاري اين فرد به 250 ميليون تومان بالغ  شده است.
برزني افزايش ارزش بازار سهام تا پايان برنامه پنج ساله چهارم به 150 هزار ميليارد تومان را از ديگر دستاوردهاي سازمان بورس اوراق بهادار عنوان كرد.
 وي، تشكيل بورس هاي كالايي را در كنار گسترش بازار اوراق بهادار،  اصلاح ساختار بورس، افشاي فوري اطلاعات، بهبود نظام اطلاع رساني، بهسازي نرم افزار معاملات بورس و گسترش و اصلاح ساختار شبكه كارگزاري و در حوزه ايجاد تنوع در ابزارهاي مورد داد و ستد از ديگر تحولات بورس طي سال هاي پس از پيروزي انقلاب اسلامي دانست.
به گزارش خبرنگار اقتصادي مهر، پس از پيروزي انقلاب اسلامي ايران  و تجديد ساختار اقتصاد ايران و در پي جنگ تحميلي كنترل بخش عمومي بر اقتصاد به طور ناخواسته افزايش يافت و از نياز به سرمايه خصوصي كاسته شد. در نتيجه اين حوادث بورس اوراق بهادار تهران وارد دوره توقف فعاليت ها شد.
در سال هاي پس از انقلاب اسلامي وتا پيش از نخستين برنامه پنج سال توسعه اقتصادي ، دگرگوني هاي چشمگيري در اقتصاد ملي پديد آمد كه بورس اوراق بهادارتهران را نيز در بر گرفت . نخستين رويداد ، تصويب لايحه قانون اداره امور بانك ها در تاريخ 17 خرداد 1358 توسط شوراي انقلاب بود كه به موجب آن بانك هاي تجاري و تخصصي كشور در چهار چوب 9 بانك شامل 6 بانك تجاري و3 بانك تخصصي ادغام و ملي شدند .
چندي بعد و در پي آن شركتهاي بيمه نيز در يكديگر ادغام شدند و به مالكيت دولتي در آمدند و همچنين تصويب قانون حفاظت و توسعه صنايع ايران در تير 1358 باعث شد تعداد زيادي از بنگاه هاي اقتصادي پذيرفته شده در بورس از آن خارج شوند. به گونه اي كه تعداد آنها از 105شركت و موسسه اقتصادي در سال 1357 به 56 شركت در پايان سال 1367 كاهش يافت . بدين ترتيب در طي اين سالها بورس و اوراق بهادار دوران فترت خود را آغاز كرد كه تا پايان سال 1367ادامه يافت.
در سال 1368 با آغاز برنامه واگذاري بنگاه هاي اقتصادي به بخش خصوصي، گسترش فعاليت خصوصي بر مبناي نخستين برنامه پنج ساله اقتصادي، دوران ركود بورس خاتمه يافت.
در پي آن  بتدريج بورس وارد دوره گسترش خود شد تا امروز اين بازار كم و بيش به گسترش خود ادامه داده است و امروز بيش از 370 شركت در فهرست سهام پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران مبادله مي شود.
دلايل رونق كنوني بازار بورس را مي توان در دو گروه عوامل دورني و بيروني طبقه بندي كرد. منظور از عوامل بيروني آن دسته از متغيرهاي محيطي كلان اقتصادي است كه مي تواند بر تصميم گيري براي سرمايه گذاري در بورس تاثير گذار باشد. مهمترين اين عوامل بهبود وضعيت اري و مناسب بودن وضعيت تراز پرداخت هاي كشور است كه افزايش ارز در دسترس براي فعاليت واحدهاي صنعتي را نيز همراه داشته است. با توجه به تاثير تعيين كننده درآمدهاي ارزي در مجموع فعاليت اقتصاد كشور، اين عامل مي تواند چشم اندازي نيز براي رونق عمومي اقتصادي ايجاد كند و چنين چشم انداازي نيز به خودي خود منجر به افزاي تقاضا براي سهام عرضه شده در وبرس خواهد شد چرا كه سرمايه گذاري در اين بازار قبل از هر چيز بر اساس چشم انداز سود آوري تقاضا انجام مي شود.
ديگر عامل محيطي براي رونق بورس كاهش سود آوري فرصت هاي بديل است. در سال هاي اخير از جذابيت آن دسته از فعاليت هاي اقتصادي كه همگي به نوعي فرصت هايي براي جذب حجم بالاي نقدينگي موجود در بازار پديد مي آورند كاسته شده است. صرف نظر از سود سپرده هاي بانكي، بازار تلفن همراه، ارز و سكه مثال هاي آشناي چنين مواردي است.
علاوه بر عوامل محيطي، عوامل دورني بورس نيز در رونق تقاضا در اين بازار بي تاثير نبوده اند. بهبود نظام اطلاع رساني در سازمان بورس، نظارت موثر تر بر فعاليت شركت ها و تالار معاملات، صورت بندي آيين نامه ها و دستورالعمل هاي مختلف در حمايت از حقوق سهامداران نيز  بورس را بدل به بازاري قابل اتكاتر براي سرمايه گذاري كرده و در شكل گيري رونق كنوني اين بازار نقش داشته است.
در حال حاضر فرايند دادو ستد كاملا خودكار و از طريق شبكه رايانه اي انجام مي شود. بورس اوراق بهادار تهران برنامه هاي متنوعي براي گسترش بازار نيز دارد كه مي توان راه اندازي تالارهاي بورس در مناطق، اصلاح ساختار بورس، تنوع بخشيدن به ابزارهاي معاملاتي در بورس، شفافيت اطلاع رساني اشاره كرد.
هم اكنون علاوه بر تالار تهران بورس، تالارهاي مشهد و تبريز راه اندازي شده و در هفته نخست اسفند ماه تالار اصفهان گشايش خواهد شد. و راه اندازي تالارهاي بورس دو شهرستان شيراز و اهواز و چند مركز استان ديگر از برنامه هاي آتي اين سازمان است.
در زمينه اصلاح ساختار بورس، شرايط جديد شركت ها، افشاي فوري اطلاعات، بهبود نظام اطلاع رساني، بهسازي نرم افزار معاملات بورس و گسترش و اصلاح ساختار شبكه كارگزاري و در حوزه ايجاد تنوع در ابزارهاي مورد داد و ستد در بورس نيز آيين نامه دادو ستد اوراق مشاركت شركت ها، دادو ستد دست دوم اوراق فروش متري مستغلات، آيين نامه انتشار سبد سهام در بورس از ديگر دستاوردهاي اين سازمان در سال هاي اخير است.
 به طور كلي انديشه برخورداري از بازار اوراق بهادار و سرعت بخشيدن به فرآيند صنعتي شدن كشور به دهه 1310 باز مي گردد.  در آن هنگام گروهي در بانك ملي ايران به مطالعه موضوع پرداختند. گزارشي كه در سال 1317 تكميل شد شامل طرحي تفصيلي براي تشكيل بورس اوراق بهادار بود.
آغاز جنگ جهاني دوم و رخدادهاي سياسي متعاقب آن راه اندازي بورس اوراق بهادار را تا سال 1346 و زماني كه قانون بورس اوراق بهادار تصويب شد به تاخير انداخت. بورس اوراق بهادار تهران فروردين 1347 گشايش يافت . اين سازمان از پانزدهم بهمن ماه آن سال فعاليت خود را با انجام چند معامله بر روي سهام بانك توسعه صنعتي و معدني آغاز كرد. در پي آن شركت نفت پارس ، اوراق قرضه دولتي ، اسناد خزانه ، اوراق قرضه سازمان گسترش مالكيت صنعتي واوراق قرضه عباس آباد به بورس تهران راه يافتند. اعطاي معافيت هاي مالياتي شركتها و موسسه هاي پذيرفته شده در بورس در ايجاد انگيزه براي عرضه سهام آنها نقش مهمي داشته است.
در 11 سال فعاليت بورس تا پيش از انقلاب اسلامي در ايران تعداد شركتها و بانكها و شركتهاي بيمه پذيرفته شده از 6 بنگاه اقتصادي با 2/6 ميليارد ريال سرمايه در سال 1346 به 105 بنگاه با بيش از 230 ميليارد ريال درسال 57 افزايش يافت. همچنين ارزش مبادلات در بورس از 15 ميليون ريال در سال 1346 به بيش از 150 ميليارد ريال سرمايه در سال1357افزايش يافت.
در آغاز تنها اوراق قرضه دولتي و برخي اوراق ديگر كه پشتوانه دولتي داشت در بازار معامله مي شد. اما در سال هاي بعد و در دهه 1350 رونق تقاضاي سرمايه منجر به افزايش تقاضا براي سهام شد و در عين حال تغييرات نهادي مانند انتقال سهام شركت هاي عمومي و بنگاه هاي بزگ خصوصي كه در مالكيت خانوادگي بودند به كاركنان و بخش خصوصي به گسترش فعاليت بازار اوراق بهادار منجر شد.