گرد و غبار چالشی جدی در خراسان‌جنوبی ؛ سلامت و اقتصاد تحت تاثیر هوا

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: بر اساس مطالعات انجام شده و تقسیم‏ بندی ناشی از وضعیت گرد و غبار استان‌ها، خراسان جنوبی در کنار استان‌های خوزستان، سیستان و بلوچستان، کرمان و هرمزگان از غبار خیز تر ین استان‌های کشور در رتبه اول محسوب می‌شود.

خشکسالی‌های سال‌های اخیر نقش بسیار مؤثری در وقوع و گسترش گرد و غبار و فرسایش بادی در استان داشته است و مهمترین اثرات خشکسالی‌ها کاهش شدید ریزش‌های جوی، کاهش و یا انهدام پوشش گیاهی طبیعی (مرتعی و جنگلی)، کاهش رطوبت سطحی خاک‌ها، خشکی شدید اراضی کشاورزی به ویژه دیم زارها، کاهش آبدهی رودخانه‌های فصلی، خشکیدن و یا کم آبی تالاب‌ها و آبگیرها، کاهش حجم آب‌های زیرزمینی، کاهش رطوبت هوا و… است.

مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر گفت: از جمله عوامل طبیعی مؤثر در ایجاد پدیده گرد و غبار استان، کمبود رطوبت هوا به دلیل دوری از دریاهای آزاد، ‏ بالا بودن دمای هوا به ویژه در فصل‌های گرم (بهار و تابستان)، بالا بودن تبخیر و تعرق پتانسیل به ویژه در ماه‌های گرم و خشک، ‏ طولانی بودن دوره خشکی حاکم بر استان به مدت ۸ ماه در سال (فروردین تا آبان) و‏ بالا بودن سرعت بادهای فرساینده نسبت به سرعت آستانه فرسایش بادی خاک‌های استان است.

به گفته اسدالله حاتمی متأثر بودن استان از وزش بادهای ۱۲۰ روزه در ماه‌های گرم و خشک، حساسیت اغلب خاک‌های ریزدانه سازند کواترنری استان نسبت به فرسایش بادی، مجاورت استان با کویرهای لوت و مرکزی ایران و متأثر بودن اقلیم استان از اقالیم خشک و بیابانی حاکم بر این کویرها، مجاورت استان با سایر استان‌های غبار خیز و فرسایش ‏پذیر نظیر سیستان و بلوچستان، کرمان، سمنان، خراسان رضوی، یزد، اصفهان و کشور افغانستان، نوسانات شدید فشار هوا با توجه به وضعیت توپوگرافی استان و ایجاد زمینه‌های لازم برای حرکت صعودی هوا و انتقال قائم ذرات گرد و خاک معلق به ترازهای بالاتر جو و مناطق دور دست از دیگر عوامل طبیعی مؤثر بر ایجاد پدیده گرد و غبار در خراسان جنوبی است.

به گفته وی بر اساس بررسی‌های انجام شده کانون‌های گرد و غبار با منشأ داخلی، در خراسان جنوبی چهار کانون اصلی با شدت زیاد و خیلی زیاد است که شامل کانون شمال شرق استان که دارای بیشترین وسعت بوده و در شهرستان زیرکوه واقع شده است که در تمام فصول سال با شدت زیاد و خیلی زیاد فعال است و استان‌های خراسان‌جنوبی، سیستان و بلوچستان، خراسان رضوی، و مناطق مرزی افغانستان را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

حاتمی خاطر نشان کرد: کانون جنوب استان که در شهرستان نهبندان قرار دارد، استان‌های خراسان‌جنوبی و سیستان و بلوچستان را تحت تأثیر قرار می‌دهد و کانون شرق استان که در شهرستان‌های سربیشه و نهبندان واقع شده و استان‌های خراسان‌جنوبی و سیستان و بلوچستان و مناطق مرزی افغانستان را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

وی تصریح کرد: کانون شمال استان در شهرستان سرایان واقع است که در فصل‌های بهار، تابستان و زمستان سه استان خراسان‌جنوبی، سیستان و بلوچستان و یزد را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

همه شهرهای استان متأثر از پدیده گرد و غبار است

وی متذکر شد: همه شهرهای استان متأثر از پدیده گرد و غبار است و کانون‌های گرد و غبار در سطح استان پراکنده هستند اما شدیدترین کانون‌های شناسایی شده در سطح استان در مناطقی از شهرستان‌های زیرکوه، درمیان، سربیشه، نهبندان، قاین، طبس، بشرویه، فردوس و سرایان قابل مشاهده است.

مدیر کل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی گفت: سطح کانون‌های گرد و غبار استان ۵ میلیون و ۱۷۳ هزار و ۵۹۷ هکتار است که حدود یک سوم مساحت استان هست که به طور متوسط سالانه ۷۲۹ هزار و ۶۹۵ تن گرد و غبار از این نواحی بر می‌خیزد و در سطح استان و مناطق همجوار ریزش می‌کند.

حاتمی در ادامه خاطر نشان کرد: نتایج به دست آمده نشانگر آن است که اگر چه کانون‌های گردوغبار با شدت زیاد و خیلی زیاد، مساحت نسبتاً کمی از کل کانون‌ها را شامل می‌شود، اما نقش قابل توجهی در انتشار گردوغبار به اتمسفر دارد.

افزایش روزهای گرد و غباری

وی تصریح کرد: داده‌های ۵ ایستگاه سنجش کیفی هوا در ۴ شهرستان استان حاکی از افزایش روزهای گرد و غباری از سال ۱۴۰۰ تا پایان سال ۱۴۰۲ است.

حاتمی خاطر نشان کرد: سطح وسیعی از این کانون‌ها در دهه‌های ۴۰، ۵۰ و ۶۰ شمسی منشأ کانون‌های فرسایش بادی بوده که خسارات سنگینی را به منابع اقتصادی و محیط زیستی استان وارد می‌کرد لذا اقدامات اجرایی (مکانیکی، بیومکانیکی، شیمیایی، بیوشیمیایی، بیولوژیکی) گسترده‌ای برای کنترل و تثبیت ماسه‌های روان با محوریت سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور در مناطق متأثر از فرسایش بادی استان انجام شد.

وی متذکر شد: بخش قابل توجهی از کانون‌های فرسایش بادی استان در بازه زمانی ۲۵ ساله تثبیت و تبدیل به مناطقی با پوشش گیاهی مناسب (جنگل‌های دست کاشت بیابانی) شده اما پس از این اقدامات، به دلیل برخی کاستی‌ها در زمان اجرای عملیات، به ویژه در مشارکت ضعیف ساکنین محلی و بهره ‏برداران عرفی، محور بودن برنامه‌های مدیریت بحران و عدم توجه کافی به برنامه‌های مدیریت ریسک به دنبال پدیده‌هایی نظیر افزایش جمعیت، بیکاری، ادعای مالکیت بر مناطق تثبیت و احیا شده و غیره، سبب بهره برداری‌های بی ‏رویه، تخریب، تصرف و تغییر کاربری و… در این مناطق شده است.

مدیر کل حفاظت محیط زیست استان تاکید کرد: ادامه این روند در مناطق تثبیت شده و تخریب‌ها و بهره برداری‌های بی ‏رویه و تغییر کاربری‌ها در سایر عرصه‌های منابع طبیعی تجدید شونده استان همراه با تغییرات اقلیمی به ویژه خشکسالی‌های طولانی مدت در سالیان اخیر، علاوه بر فعال شدن مجدد برخی از کانون‌های فرسایش بادی تثبیت شده سال‌های گذشته، شاهد پدیده غبارخیزی در این کانون‌ها و شکل‌گیری کانون‌های جدید گردوغباری در سایر عرصه‌های منابع طبیعی تجدید شونده تخریب شده در استان هستیم.

به گفته حاتمی خسارات وارده بر اثر گرد و غبار به منابع زیستی و اقتصادی خراسان جنوبی بر اساس مطالعات صورت گرفته در سال ۱۳۹۹ به کارفرمایی ستاد ملی مقابله با گرد و غبار کشور، سالیانه معادل ۵۰۵۳.۸ میلیارد ریال در سال معادل ۷.۵ درصد از کل GDP استان در سال ۹۴ است که در صورت عدم اقدام مثبت و کاهش قابل توجه مهار گرد و غبار، مجموع خسارتی که پدیده گرد و غبار بر اقتصاد استان در یک دوره ۱۰ ساله (۱۳۹۷- ۱۴۰۶) در استان خراسان جنوبی بر حسب ارزش پول امروز ۳۷۹۸۰.۵ میلیارد ریال است که رقم قابل توجه‌ای است و ضرورت انجام اقدامات پیشگیرانه و اصلاحی و احیایی کنترل گرد و غبار را در کانون‌های شناسایی شده پر رنگ می‌کند.

به گفته وی ستاد ملی سیاست‌گذاری و هماهنگی مدیریت پدیده گرد و غبار با همکاری دستگاه‌های مرتبط ستادی، اقدام به تهیه برنامه جامع مقابله با گرد و غبار و برنامه عمل دستگاه‌ها اجرایی خراسان جنوبی کرده که این برنامه در سال ۱۴۰۰ به استان ابلاغ شده است و برای هر یک از دستگاه‌های اجرایی در این برنامه اقدامات حفاظتی، مدیریتی و اجرایی تعیین شده است.

وی تصریح کرد: خوشبختانه خراسان جنوبی در تصویب برنامه جامع مذکور در شورای برنامه‌ریزی و توسعه استان جزو استان‌های پیشرو در کشور است و با توجه به ضرورت اجرای پروژه‌ها و محدودیت اعتبارات استانی، پیگیری لازم برای تأمین اعتبار از محل اعتبارات ملی توسط دستگاه‌های اجرایی مسئول در برنامه باید در اولویت قرار گیرد.

وی درباره اقدامات ستاد ملی سیاست گذاری و هماهنگی مدیریت پدیده گرد و غبار در خراسان جنوبی هم گفت: انجام مطالعات منشأ یابی داخلی فرسایش بادی، توفان‌های ماسه و گرد و غبار خراسان جنوبی، انجام مطالعات منشأ یابی خارجی فرسایش بادی، توفان‌های ماسه و گرد و غبار خراسان جنوبی، مطالعات تعیین نقش هر یک از کاربری‌های اصلی استان در گسیل گرد و غبار، برآورد خسارت‌های ناشی از پدیده گرد و غبار به منابع زیستی و اقتصادی استان، اقدامات اجرایی کوتاه مدت و میان مدت پیشگیری و مقابله با پدیده گرد و غبار در استان‌های غبار خیز با تخصیص اعتبار از صندوق توسعه ملی و انجام عملیات نهال کاری و بوته کاری، قرق و مدیریت چرا، احداث باد شکن‌های زنده و غیر زنده، مالچ پاشی، مراقبت و آبیاری، خرید و نصب تجهیزات و نگهداری ایستگاه‌های پایش، لایروبی انهار و بهسازی مسیل‌ها، تخصیص حدود ۱,۰۰۰ میلیارد ریال به خراسان جنوبی در سال‌های ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۰، تهیه برنامه جامع مقابله با گرد و غبار و برنامه عمل دستگاه‌های اجرایی مربوط از جمله کارهای انجام شده در این خصوص است.

معاون اجرایی معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند هم به خبرنگار مهر گفت: بر اساس گزارش سال ۲۰۱۴ سازمان جهانی بهداشت حدود ۷ میلیون نفر به علت آلودگی هوا در سال ۲۰۱۲ جان خود را از دست داده‌اند که بیش از سه میلیون و هفتصد هزار نفر بر اثر آلودگی هوا در فضای بیرونی در شهرها و روستاها جان خودشان را از دست داده‌اند.

به گفته مهدی پاک نیت آلودگی هوا یعنی وجود و پخش یک یا چند آلاینده اعم از جامد، مایع، گاز، تشعشع پرتوزا و غیر پرتوزا در هوای آزاد به مقدار و مدتی که کیفیت آن را به طوری که زیان‌آور برای انسان و سایر موجودات زنده یا گیاهان یا آثار و ابنیه باشد تغییر دهد.

وی خاطر نشان کرد: شاخص کیفیت هوا برای پنج آلاینده اصلی هوا یعنی ذرات معلق، دی اکسید نیتروژن، ازن سطح زمین، منوکسیدکربن و دی اکسید گوگرد محاسبه می‌شود.

وی بیان کرد: با توجه به اینکه آب و هوای خراسان جنوبی خشک و بیابانی است، بنا بر این اغلب مناطق استان متأثر از پدیده گرد و غبار است.

به گفته وی ذرات بزرگ‌تر از ۱۰ میکرومتر قابل تنفس نیستند، لذا فقط می‌توانند به اندام‌های خارجی آسیب بزنند، که بیشتر سبب تحریک پوست و چشم، ملتحمه و افزایش حساسیت به عفونت چشمی می‌شود.

وی در ادامه خاطر نشان کرد: ذرات قابل استنشاق، کوچک‌تر از ۱۰ میکرومتر، اغلب در بینی، دهان و دستگاه تنفسی فوقانی گیر می‌افتند، بنا بر این می‌توانند با اختلالات تنفسی مانند آسم، نای، ذات‌الریه، رینیت آلرژیک و سیلیکوزیس همراه باشند.

وی متذکر شد: با این حال، ذرات ریزتر ممکن است به دستگاه تنفسی تحتانی نفوذ کرده و وارد جریان خون شوند، جایی که می‌توانند بر تمام اندام‌های داخلی تأثیر بگذارند و مسئول نارسایی‌های قلبی عروقی باشند

وی یادآور شد: تحقیقات نشان می‌دهد که افزایش کوتاه مدت غلظت ذرات می‌تواند منجر به افزایش مرگ و میر در نوزادان، افزایش مراجعه به بیمارستان برای بیماری‌های قلبی عروقی، از جمله حملات قلبی و بیماری ایسکمیک قلبی، افزایش مراجعه به بیمارستان به علت بیماری‌های مزمن انسداد ریوی، افزایش بستری شدن به علت آسم در بین کودکان، افزایش شدت حملات آسم در کودکان شود.

وی ادامه داد: در صورت مواجهه طولانی مدت با ذرات معلق می‌تواند منجر به ایجاد آسم در کودکان، تشدید (بدتر شدن) بیماری‌های مزمن انسداد ریوی در بزرگسالان، کند شدن رشد عملکرد ریه در کودکان و نوجوانان، افزایش خطر مرگ ناشی از بیماری‌های قلبی عروقی، افزایش خطر حملات قلبی و سکته مغزی شود.

مواجهه با آلودگی هوا سلامتی همه افراد را تحت تأثیر قرار می‌دهد

پاک نیت خاطر نشان کرد: مواجهه با آلودگی هوا و ذرات معلق می‌تواند سلامتی همه افراد بخصوص کودکان زیر ۵ سال تحت تأثیر قرار دهد و افراد سالمند (بالای ۶۵ سال)، افراد دارای بیماری‌های تنفسی، قلبی- عروقی، افراد دارای آلرژی، افراد مبتلا به سندرم متابولیک و زنان باردار و افراد با وضعیت اقتصادی نامناسب، در زمان بروز پدیده گرد و غبار، افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی یا ریوی، سالمندان و کودکان نباید از منزل خارج شوند و باید فعالیت‌های خود را به حداقل برسانند.

وی متذکر شد: افراد دیگر هم باید از فعالیت‌های طولانی و یا سنگین در خارج از منزل اجتناب کنند و در صورت ضرورت حضور در خارج منزل استفاده از ماسک‌های تنفسی استاندارد توصیه می‌شود.

یک کارشناس اقتصادی هم به خبرنگار مهر در این خصوص گفت: خراسان جنوبی به عنوان یکی از استان‌های شرقی ایران، با ویژگی‌های جغرافیایی خاص خود، به شدت تحت تأثیر پدیده گرد و غبار قرار دارد و این معضل به تدریج به یکی از چالش‌های اصلی محیط زیستی و اقتصادی استان تبدیل شده است.

تأثیرات اقتصادی گرد و غبار

مهدیه ضیائیان با بیان این نکته که گرد و غبار می‌تواند به کاهش عملکرد محصولات زراعی منجر شود، افزود: ورود ذرات معلق به مزارع به کاهش کیفیت محصولات و در نهایت به کاهش درآمد کشاورزان منجر خواهد شد. همچنین نشستن ذرات گرد و غبار بر روی خاک، کیفیت آن را تحت تأثیر قرار می‌دهد و منجر به کاهش حاصل‌خیزی و آسیب پذیری زراعت شود.

وی با اشاره به اینکه افزایش بیماری‌های تنفسی و عفونی ناشی از گرد و غبار، هزینه‌های درمانی را بر دوش مردم و دولت افزایش می‌دهد، خاطر نشان کرد: برای مثال، بروز مشکلات تنفسی می‌تواند نیاز به درمان‌های مکرر و هزینه‌بر را افزایش دهد و کارکنانی که تحت تأثیر گرد و غبار قرار می‌گیرند، ممکن است به خاطر بیماری از کار خود دور شوند که در نهایت به کاهش تولید و بهره‌وری منجر می‌شود.

وی خاطر نشان کرد: بسیاری از صنایع محلی مانند صنایع غذایی و تبدیلی که به آب و هوای مطبوع و بدون آلودگی نیاز دارند، ممکن است دچار مشکل شوند و تعطیلی یا کاهش فعالیت این صنایع هم می‌تواند به بیکاری و کاهش درآمد محلی بیانجامد.

کارشناس اقتصادی یادآور شد: در خراسان جنوبی به عنوان یک منطقه تاریخی و فرهنگی، جذب گردشگر از اهمیت بسیاری برخوردار است و گرد و غبار می‌تواند به کاهش جذابیت این منطقه به عنوان مقصد گردشگری منجر شود.

ضیائیان در خصوص تأثیر گرد و غبار بر زیرساخت‌ها و هزینه‌های عمومی گفت: گرد و غبار می‌تواند به زیرساخت‌های شهری مانند جاده‌ها، پل‌ها و سیستم‌های آبیاری آسیب بزند و هزینه‌های تعمیر و نگهداری را افزایش دهد.

به گفته وی همچنین محدودیت‌های ناشی از گرد و غبار می‌تواند به تغییرات در برنامه‌ریزی اقتصادی و افزایش هزینه‌ها در فعالیت‌های تجاری منجر شود.

وی در پایان تاکید کرد که گرد و غبار یکی از چالش‌های جدی است که بر ابعاد مختلف اقتصادی خراسان جنوبی تأثیر می‌گذارد و از کشاورزی و صنایع گرفته تا سلامت عمومی و گردشگری، این پدیده نیازمند مدیریت و اقدام‌های جدی است لذا ایجاد سیاست‌های مؤثر برای کاهش تأثیرات گرد و غبار، تقویت زیرساخت‌ها، و توسعه فنی و تکنولوژیکی می‌تواند به بهبود وضعیت اقتصادی استان کمک کند.

به گفته وی با توجه به اهمیت این موضوع، باید همکاری میان دولت، جامعه و نهادهای علمی برای مقابله با چالش‌های پیش‌رو در این زمینه افزایش یابد.