خبرگزاری مهر - گروه استانها – کورش دیباج*: اصفهان، شهری که در طول تاریخ همواره به‌عنوان یکی از کانون‌های تمدنی و فرهنگی ایران شناخته شده، امروز در سکوتی تلخ شاهد نابودی تدریجی هویت باستانی خود است. توسعه شهری و پروژه‌های عمرانی بی‌برنامه که بدون نظارت‌های دقیق و همراهی باستان‌شناسان پیش می‌رود، تهدیدی جدی برای میراث نهفته در خاک این شهر تاریخی به‌شمار می‌آید.
چالش باستان‌شناسی و پروژه‌های عمرانی در اصفهان
هر پروژه عمرانی یا توسعه شهری در اصفهان باید با توجه به پیشینه غنی تاریخی این شهر همراه با بررسی‌های دقیق باستان‌شناسی انجام شود. متأسفانه، در دهه‌های اخیر، این موضوع اغلب نادیده گرفته شده و باعث شده است بسیاری از آثار ارزشمند که قرن‌ها در دل خاک محافظت شده بودند، در فرآیندهای ساخت‌وساز بی‌برنامه نابود شوند.
فاجعه در چهارباغ عباسی و میدان امام علی (ع)
دو نمونه آشکار از این نابودی‌ها، پروژه‌های عمرانی در چهارباغ عباسی و میدان امام علی (ع) هستند.
چهارباغ عباسی، یکی از مهم‌ترین محورهای تاریخی اصفهان و یادگاری از دوران صفوی، در طول پروژه‌های متعدد شهری از جمله احداث مترو دستخوش تخریب شد. حفاری‌های گسترده بدون مطالعات دقیق باستان‌شناسی، باعث آسیب به لایه‌های زیرین تاریخی این محدوده شد. گزارش‌های غیررسمی حاکی از آن است که شواهدی از سازه‌های کهن و حتی آثار مرتبط با کاربری‌های دوران صفوی در این منطقه شناسایی شده بود که متأسفانه زیر تیغه‌های ماشین‌آلات سنگین دفن و نابود شد.
میدان امام علی (ع) که با نام قدیمی خود «میدان عتیق» شناخته می‌شود، یکی از نخستین میدان‌های تاریخی اصفهان با قدمتی هزار ساله محسوب می‌شود. در پروژه‌های نوسازی و بازسازی این میدان، به‌رغم هشدارهای مکرر کارشناسان و باستان‌شناسان، بخش قابل توجهی از ساختارهای تاریخی و لایه‌های کهن تخریب شدند. شواهدی از بناهای سلجوقی و حتی قدیمی‌تر در این محدوده وجود داشت که می‌توانست کمک شایانی به درک تحولات تاریخی و معماری اصفهان کند. متأسفانه به دلیل بی‌توجهی به اصول باستان‌شناسی، این میراث ارزشمند برای همیشه از دست رفت.
توسعه شهری یا نابودی هویت تاریخی؟
نکته تلخ اینجاست که توسعه شهری و زیرساخت‌ها، به‌جای اینکه در راستای حفظ و معرفی این میراث ارزشمند باشد، اغلب آن‌ها را به‌عنوان مانعی بر سر راه پروژه‌ها تلقی می‌کند. چنین رویکردی نه‌تنها به نابودی آثار منجر می‌شود، بلکه به معنای از دست رفتن اطلاعاتی است که می‌توانند به فهم بهتر تاریخ و فرهنگ اصفهان کمک کنند. هر یک از این آثار، حلقه‌ای از زنجیره تاریخ بشریت هستند و با نابودی آن‌ها، شکاف‌های جبران‌ناپذیری در تاریخ ایجاد می‌شود.
لزوم تغییر رویکرد
بازیابی و حفاظت از میراث اصفهان نیازمند تغییر اساسی در رویکرد مسئولان شهری و مدیران پروژه‌های عمرانی است. لازم است قوانینی دقیق و سخت‌گیرانه وضع شود تا هیچ پروژه‌ای بدون نظارت باستان‌شناسان آغاز نشود. همچنین، فرهنگ‌سازی در این زمینه می‌تواند به درک اهمیت حفظ میراث تاریخی کمک کند.
اصفهان، با هزاران سال پیشینه تاریخی، گنجینه‌ای از تمدن ایران‌زمین را در دل خود جای داده است. نابودی این میراث به‌دلیل بی‌توجهی به مطالعات باستان‌شناسی، نه‌تنها خسارتی برای اصفهان، بلکه فاجعه‌ای ملی و جهانی محسوب می‌شود. پروژه‌های شهری در چهارباغ عباسی و میدان امام علی (ع) تنها نمونه‌هایی از این رویکرد اشتباه هستند. باید پیش از آن‌که دیرتر شود، زنگ خطر را جدی گرفت و به باستان‌شناسی به‌عنوان بخش جدایی‌ناپذیر از توسعه شهری نگریست. در غیر این صورت، فردا تنها افسوس بر ویرانه‌های تاریخی برجای خواهد ماند.
*فعال رسانه‌ای
نظر شما