پدافند هوایی؛ سپر آهنین آسمان در برابر طوفان دشمن

خبرگزاری مهر -گروه سیاست -هادی رضایی: ۱۰ شهریور ۱۴۰۴، در روز پدافند هوایی، ملت ایران با گرامیداشت یاد شهدای قهرمان، به اهمیت این نیرو در دفاع از حریم آسمانی کشور می‌اندیشد. پدافند هوایی، به عنوان خط مقدم مبارزه با دشمن، نقش حیاتی در مقابله با تهدیدات هوایی دارد. به مناسبت این روز و در این فرصت، به اهمیت و کارکرد این نیرو پرداخته‌ایم.

اهمیت پدافند هوایی

رهبر معظم انقلاب اسلامی، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بارها بر اهمیت پدافند هوایی تأکید کرده‌اند. ایشان پدافند هوایی را "خط مقدم دفاع از حیثیت کشور" دانسته و کوتاهی در آن را "گناه" می‌شمارند. در بیانات متعدد، به پدافند هوایی اشاره کرده و بر ارتقای توانایی‌های انسانی و تجهیزاتی، هوشیاری و مدیریت کارآمد تأکید دارند. ایشان در دیدار با فرماندهان نیروی هوایی و پدافند هوایی، بر خودکفایی و تحول‌آفرینی این نیرو اشاره کرده و فرموده‌اند که نیروهای مسلح باید توانایی‌های خود را روزبه‌روز ارتقا دهند. همچنین، شهادت عزیزان پدافند هوایی را "مهم و برجسته" خوانده و بر ادامه راه شهدا تأکید دارند.

دلایل نامگذاری ۱۰ شهریور به عنوان روز پدافند هوایی

دهم شهریور، بر اساس تدبیر رهبر معظم انقلاب اسلامی در سال ۱۳۸۷، به عنوان روز پدافند هوایی نامگذاری شد. این روز، یادآور تشکیل قرارگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیاء (ص) و استقلال پدافند هوایی از نیروی هوایی ارتش است، که با فرمان حضرت آیت‌الله خامنه‌ای محقق شد. این استقلال، با هدف تمرکز بیشتر بر دفاع هوایی و یکپارچگی شبکه پدافندی کشور صورت گرفت و نمادی از اهمیت استراتژیک این نیرو در دفاع از مرزهای هوایی است. نامگذاری این روز، فرصتی برای شناخت عملکرد قهرمانانه پدافند هوایی در دوران دفاع مقدس و پس از آن است، جایی که نقش اول آن تأمین اقتصاد کشور و حفاظت از زیرساخت‌ها بود.

کارکرد پدافند هوایی: لایه‌های دفاعی کارآمد

پدافند هوایی با سامانه‌هایی مانند باور -۳۷۳ و موشک‌های صیاد و مرصاد، کارکردهایی از جمله شناسایی زودهنگام، رهگیری و نابودی اهداف، و جنگ الکترونیک را پوشش می‌دهد. در تمرین‌ها، بیش از ۹۰ درصد اهداف رهگیری شده‌اند، که نشان‌دهنده توانمندی این نیرو است. هماهنگی با ارتش و سپاه، این نیرو را به شبکه دفاعی یکپارچه تبدیل کرده است.

جنگ ۱۲ روزه: آزمون سخت، نبرد سایه‌ها و شهادت قهرمانان

جنگ ۱۲ روزه که از سحرگاه ۲۳ خرداد ماه آغاز شد، زمانی که رژیم صهیونیستی با حمایت آمریکا، مراکز هسته‌ای مانند نطنز و فردو را هدف قرار داد. این حملات، که با فناوری‌های پیشرفته و هک ارتباطات همراه بود. دشمن با ترور فرماندهان و دانشمندان، تلاش کرد برنامه هسته‌ای و نظامی ایران را تضعیف کند.

این جنگ، اگرچه با محوریت حملات کلاسیک و هوایی شناخته می‌شود، اما لایه‌های پنهان آن روایت پیچیده‌تری از نبرد سایه‌ها، ستون پنجم و نبرد فناورانه در لبه تکنولوژی بود. شبکه پدافند هوایی کشور، در کنار دفاع از آسمان، هدف حملات نفوذی‌های داخلی و ریزپرنده‌های دشمن نیز قرار گرفت.

فاز نخست عملیات دشمن: ستون پنجم و حملات روانی–فیزیکی

در ساعات و روزهای ابتدایی، شبکه‌های پدافند هوایی با موجی از حملات هدفمند روبرو شدند. نفوذ عناصر وابسته به سرویس‌های بیگانه (موساد، CIA) به عنوان ستون پنجم، همزمان با آغاز جنگ فعال شد. این عناصر با ریزپرنده‌ها مجهز به GPS و ناوبری نیمه‌هوشمند، به مراکز فرماندهی پدافند، خانه‌های دانشمندان هسته‌ای، منازل فرماندهان و مراکز حساس حمله کردند. برخی حملات به دلیل شباهت ریزپرنده‌ها به تجهیزات غیرنظامی یا عملیات شبانه، موفق به عبور از پوشش اولیه شدند و خساراتی به زیرساخت‌های نرم‌افزاری و راداری وارد کردند.

در این جنگ، شهادت فرماندهانی مانند سرلشکر محمد باقری (فرمانده ستاد کل نیروهای مسلح) و سرلشکر حسین سلامی (فرمانده کل سپاه پاسداران) ضربه‌ای سنگین بود. سرلشکر غلامعلی رشید (فرمانده قرارگاه خاتم‌الانبیاء) و سرتیپ امیرعلی حاجی‌زاده (فرمانده نیروی هوافضای سپاه) نیز در این حملات به شهادت رسیدند. ترور این فرماندهان، که در جلسات محرمانه هدف قرار گرفتند، نشان‌دهنده نقش نفوذی‌های دشمن بود.

جنگ شناختی و تحمیل فشار پدافندی

هدف دشمن، مشغول‌سازی لایه اول دفاعی و کاهش تمرکز بر تهدیدات راهبردی بود. ده‌ها فروند ریزپرنده در پنج روز اول شناسایی و منهدم شدند، برخی از طریق عوامل نفوذی داخلی به پرواز درآمده بودند. علاوه بر این، حملات سایبری و جنگ الکترونیک برای اخلال در شبکه یکپارچه فرماندهی پدافند انجام شد، که با اقدامات اضطراری رفع گردید.

بازگشت سریع و قدرت‌نمایی در مرحله دوم جنگ

پس از چند روز، پدافند هوایی از فاز تدافعی به فعال تغییر وضعیت داد. سامانه‌های کوتاه‌برد مانند «مجید» و «زوبین» برای مقابله با ریزپرنده‌ها مستقر شدند. رادارهای بومی فلق و بشیر با ارتقای الگوریتم‌ها، قابلیت تشخیص اهداف با سطح مقطع پایین را افزایش دادند. اقدامات اطلاعاتی نیز منجر به خنثی‌سازی شبکه‌های نفوذی شد.

شکار پرندگان آهنین: پهپادهای پیشرفته و اف -۳۵ در تله پدافند ایرانی

در مرحله دوم، پهپادهای هرمس ۴۵۰ و ۹۰۰ با سامانه‌های «سوم خرداد» و «طبس» ساقط شدند. گزارش‌ها از اصابت دست‌کم چهار فروند جنگنده اف -۳۵ خبر می‌دهند، که در تیررس رادارهای پسیو و سامانه باور -۳۷۳ قرار گرفتند. سکوت خبری دشمن، این خسارات را تأیید می‌کند.

آسیب‌ها و واقع‌گرایی پدافندی

با وجود عملکرد مناسب، ضعف‌هایی مانند فقدان پوشش کامل الکترونیکی در برخی مناطق و بار مضاعف حملات سایبری نمایان شد. این نقاط آسیب‌پذیر، نیاز به هوشیاری بیشتر را نشان می‌دهد.

تاب‌آوری هوشمند در شرایط بی‌سابقه

ایران تحت تحریم‌های شدید، با دفاع بومی و هوشمند، تاب‌آوری خود را اثبات کرد. سابقه ۸ سال جنگ تحمیلی و ۴۵ سال فشار، زمینه این موفقیت بود. پاسخ ایران، با موشک‌های بالستیک، بازدارندگی را اثبات کرد و کارشناسان اذعان دارند که این جنگ به نفع ایران تمام شد.

ضرورت تقویت پدافند هوایی: درس از تجربه

جنگ ۱۲ روزه نشان داد که پدافند هوایی، هرچند موفق بود، نیاز به تقویت دارد. نفوذ برخی موشک‌ها به دلیل فناوری‌های پیشرفته دشمن، زنگ خطری است. به‌روزرسانی سامانه‌ها با هوش مصنوعی، همکاری با محور مقاومت، افزایش مانورها، و تقویت امنیت سایبری است. این اقدامات، ادای دین به شهداست و امنیت آینده را تضمین می‌کند، چنانکه رهبر انقلاب بر ارتقای مداوم تأکید دارند.

در روز پدافند هوایی، یاد شهدای جنگ تحمیلی ۱۲ روزه و شهدای پدافند و شهدایی مانند سرلشکر باقری، حاجی زاده و سلامی گرامی است. ایران مقاوم، با پدافندی قوی‌تر، همیشه پیروز خواهد بود.