استاندارد سازی؛ بخش مغفول مانده خودکفایی برنج

به گزارش خبرنگار مهر در رشت، استاندارد برنج هر کشوری بر مبنای ذائقه، کیفیت و بازارپسندی افراد آن کشور تعیین می‌شود و با استفاده از روشهای شیمیایی، فیزیکی و کیفیت محصول در آزمایشگاه مورد بررسی قرار می‌گیرد.

طول دانه، کیفیت پخت، میزان آمیلوز برنج، درصد خردی، رنگ، عطر و طعم برنج  از جمله معیارهای استاندارد و تعیین کیفیت برنج است.

بدین ترتیب استانداردهایی در زمینه محصول برنج تدوین شده است که این استانداردها شامل استاندارد شماره ۱۲۷ با عنوان "برنج - ویژگیها و روشهای آزمون" و استاندارد شماره ۲۸۱۴ با عنوان "ویژگیهای بذر برنج"، استاندارد شماره ۳۳۵۷ با عنوان "تعیین مقدار برنج پوست کنده و برنج پرداخت شده" و استاندارد شماره ۸۵۳۶ با عنوان ماشینهای فرآیند تبدیل شلتوک به برنج سفید به عنوان "آئین کار ایمنی و بهداشتی" است.

با این وجود اطلاع‌ رسانی و ارتقاء آگاهی کشاورزان، خریداران و فروشندگان برنج در مورد اهمیت استانداردهای برنج ضروری است زیرا ‌کشاورزان با استاندارد کردن برنج موفقتر خواهند بود.

استانداردسازی شالیکوبیها پایه گذار عرضه برنج کیفی است

مدیرکل استاندارد و تحقیقات صنعتی استان گیلان در این باره گفت: در حال حاضر میزان ضایعات در کارخانجات برنجکوبی بیش از دو برابر میانگین جهانی است.

محمدعلی یوسفی افزود: تا زمانی که صنایع و معادن در زمینه استانداردسازی کارخانجات برنجکوبی مانند سایر حرفه‌ها و مشاغل به عنوان پایه‌گذار توسعه مطلوب وارد نشود کشور در بخش برنج و برنجکوبی همچنان با مشکل مواجه خواهد بود.

وی متذکر شد: اگر دولت خواستار رسیدن به خودکفایی در تولید برنج است نخست باید استاندارد برنج را تعریف و سپس آن را در زمینه‌های مختلف از تولید گرفته تا بسته ‌بندی اعمال کند.

یوسفی ادامه داد: استان گیلان دارای یک هزار و ‪ ۸۰۰‬ کارخانه برنجکوبی است که بیش از یک هزار و ‪ ۴۰۰‬کارخانه فعال و نیمه فعال هستند و تنها یک کارخانه دارای استاندارد است.

مدیرکل استاندارد گیلان همچنین به تعریف استاندارد اشاره کرد و افزود: تعیین و تدوین ویژگیهای لازم در تولید یک فرآورده و انجام یک خدمت با تبادل نظر و توافق جمعی صاحبان حق و نفع با روشهای مشخص شده استاندارد اطلاق می شود.

یوسفی با اعلام اینکه عملیات تولید برنج مانند سایر محصولات کشاورزی در مزرعه به پایان نمی رسد، گفت: فرآوری محصول تولید شده در مزرعه و پرداختن آن در کارخانه های شالیکوبی به عنوان آخرین مرحله تولید برنج محسوب می شود.

وی یادآور شد: از آنجا که برنج هرچه سالمتر باشد و درصد خرد در آن کمتر باشد از بازارپسندی بیشتری برخوردار است لذا بررسی زیان ناشی از خردی برنج و اهمیت آن در اقتصاد زارعین شالیکار می تواند در بیان جایگاه طرح اصلاح و نوسازی صنعت شالیکوبی موثر باشد.

کیفیت و استاندارد محصول برنج در کشور پائین است

با این توصیف کیفیت و استاندارد اغلب محصولات کشاورزی کشور به ویژه برنج به دلیل عدم رقابت و البته برخی مشکلات ساختاری در سطح پایینی است.

برخوردار بودن از ویژگیهایی نظیر استاندارد و کیفیت کالا نقش بسیار مهمی در تجارت جهانی محصولات کشاورزی ایفا می کند.

برای رسیدن به این امر مهم ارائه آموزشهای تخصصی برای ارتقای عملکرد پژوهشگران، مدیران و کارشناسان دست اندر کار برنج و همچنین صاحبان صنایع مرتبط بسیار ضروری است.

آشناسازی کارشناسان با استانداردهای موجود برنج، بسترسازی برای پیاده کردن استانداردهای موجود، آموزش روشهای ارزیابی کیفیت برنج، آشناسازی با امکانات و تجهیزات کنترل کیفیت برنج، زمینه سازی برای استاندارد کردن کارخانه های شالیکوبی از جمله مواردی که می تواند در این زمینه موثر باشد.

جمعی از صاحبنظران و کارشناسان معتقدند: اصلاح ساختار کارخانجات شالیکوبی استان یک ضرورت اجتناب ناپذیر است زیرا با اجرای طرح اصلاح ساختار کارخانجات شالیکوبی، ضایعات کمی و کیفی تبدیل شلتوک به برنج سفید کاهش خواهد یافت.

میزان ضایعات کیفی برنج 23 درصد کل محصول را تشکیل می دهد

بر اساس مطالعات انجام شده در حال حاضر میزان ضایعات کیفی برنج (شکست دانه برنج) حدود 23 درصد کل محصول را تشکیل می دهد.

با توجه به اینکه در استان گیلان سالانه حدود 715 هزار تن برنج سفید استحصال می شود میزان ضایعات آن حدود 168 هزار تن برآورد شده است.

از طرفی بررسیها نشان می دهد که حداقل شش تا هشت درصد از کل ضایعات مربوط به بخش تبدیل در کارخانجات شالیکوبی است.

گرچه محصول برنج در ایران از لحاظ قدمت کشت، دانش تجربی کشاورزان برنجکار و تنوع مصرف دارای سابقه درخشانی است اما امروزه از لحاظ بهره ‌مندی از تکنولوژی‌های جدید در جهت کشت مکانیزه و افزایش کیفیت محصول بدست آمده در مقایسه با سایر محصولات زراعی و باغی از جایگاه مطلوبی برخوردار نیست.

خودکفایی  برنج با افزایش عملکرد در واحد سطح  و کاهش ضایعات محقق می شود

بدیهی است که نیل به خودکفایی محصول برنج در کشور جز با افزایش سطح زیر کشت، افزایش عملکرد در واحد سطح و کاهش ضایعات مقدور نیست.

افزایش سطح زیر کشت در کشوری مثل ایران که مشکل آب یکی از مسائل گریبانگیر در آن محسوب می‌ شود چندان توجیه پذیر نخواهد بود مگر آنکه اقدام به اصلاح و تولید ارقام مقاوم به کم‌آبی و خشکی شود ولی از لحاظ افزایش عملکرد در واحد سطح و کاهش ضایعات پتانسیلی بالا و جای کار بسیاری باقی است.

گرچه میزان ضایعات این محصول ارزشمند در کشور در منابع مختلف بسیار متفاوت از هم و با دامنه تغییرات وسیع گزارش می‌ شود اما همه این آمارها حکایت از بالا بودن میزان ضایعات آن دارند که به نظر می‌آید چندان به دور از واقعیت نباشند.

وجود ضایعاتی بین 16 - 30 درصد بدون لحاظ ضایعات در مراحل قبل از برداشت از قبیل، ضایعات ناشی از تغییرات نامطلوب جوی، مدیریت مزرعه، آفات و بیماریها و... برای یک محصول استراتژیک در کشور جای بسی تامل دارد و نیاز به اقداماتی عاجل است.

‌بر اساس گزارش سازمان خواربار جهانی ( F.A.O ) میزان ضایعات برنج در دنیا حدود 21 درصد است که بیشترین مقدار آن حدود شش تا هشت درصد به مرحله برداشت اعم از درو و خرمنکوبی تعلق دارد.

برای کاهش ضایعات این محصول در مراحل مختلف تولید، داشتن شناختی کافی از فاکتورهای ایجاد کننده ضایعات بمنظور مقابله با آنها امری ضروری و اجتناب ناپذیر است.

به هر حال کشت برنج در استان گیلان قدرت دیرینه دارد، تبدیل شلتوک به برنج سفید ماشینی در سطح استان گیلان حدود 70 سال پیش همزمان به کمک سرمایه داران در شهرهای رشت، بندر انزلی، صومعه سرا شروع به کار کرده و هم اکنون هزار و 800 واحد کارخانه شالیکوبی در نقاط مختلف استان پراکنده و فعالیت می کنند.

استان گیلان با مساحت 14 هزار و 700 کیلومتر مربع وسعت در جنوب دریای خزر واقع شده است، دارای 238هزار هکتار زمین شالیزاری است  و حدود 34 درصد شلتوک و 35 درصد برنج کشور را تولید می کند.